LAING MGA HANDOMANAN SA AKONG PAGKA MAGSUSULAT
TANANG alagad sa arte isip mga tawo adunay mga butang nga magsilbing handomanan sa ilang pagka makisining, sahi sa ubang mga tawo, bantogan man o yano lamang. Ilabi na gayod sa mga alagad sa arte ug sa siyensiya, sama sa pintor, eskultor, kompositor sa musika, siyentipiko ug mga magsusulat.
Ang Mona Lisa nga pinintal ni Leonardo da Vinci; ang Spolarium mananaog nga obra sa Pinoy nga si Juan Luna didto sa Madrid, Espanya; ang pinintal ni Michelangelo sa kisame sa Sistine Chapel sa Roma maoy mga handomanan sa ilang pagka pintor. Ang mga estatuwa o kinulit nga mga hulagway sa Venus de Milo ug sa kang Emperador Trajan sa Roma mga handomanan usab sa mga eskultor nga naggama niini.
Sa musika may gibilin nga mga simponiya ug opera si Wolfgang Mozart sama sa Figaro, Don Giovanni ug The Magic Flute. Si Ludwig van Beethoven nagbilin pod og mga simponiya. Usa niini mao ang Moonlight Serenade. Sa mga kompositor nga Bisaya handomanan kang Wenceslao ‘Ben’ Zubiri ang Matod Nila, Ang Gugmang Gibati Ko ug Ikaduhang Bathala. Mitampo sab si Alfon sa iyang Kahibulongan (orihinal nga taytol, Dughang Binuksan). Misunod si Yoyoy Villame sa iyang Magellan ug si Max Surban sa iyang Mitulo Na, Mitulo Na.
Sa siyensiya, gibilin ni Isaac Newton ang pormula sa paglihok: In every action there is always a reaction. Si Albert Einstein nabaniog sa Theory of Relativity— teyoriya sa kinaiya sa wanang ug panahon ( space and time). Siya ang nakadiskobre sa pormula sa atomic bomb.
Sa mga magsusulat klasiko na ang War and Peace ni Leo Tolstoy; For Whom the Bells Toll ni Ernest Hemingway; Gone with the Wind ni Margaret Mitchell; The Great Gatsby ni F. Scott Fitzgerald, ubp. Sa mga Pinoy, si Dr. Jose P. Rizal nagbilin sa tibuok kalibotan og duha ka way kamatayon nga nobela, ang Noli Me Tangere ug El Filibusterismo. Sa mga magsusulat nga Sugboanon mahinumdoman nato ang mga obra nila ni Martin Abellana, Piux Kabahar, Natalio Bacalso, Francisco Candia, Marcel Navarra, Laurean Unabia, Sulpicio Osorio (Sulposor), Buenaventura Rodriguez, ubp.
Sa akong bahin, gawas sa mga kliping sa akong mga sinulat nga mga balak, sugilanon, nobela, gumalaysay ug mga gitikgitik nga nangapatik sa lainlaing mga magasin, sama sa Bisaya, Alimyon, Bag-ong Suga, Silaw, Freeman Magazine, Sun.Star Weekend, Sun.Star Superbalita-Cebu, KislapGraphic, Philippine Free Press, Focus Philippines, Philippine Graphic, ubp., nahilakip pod ko sa mga antolohiya sa balak ug sugilanon.
Ang Phantom of the Times, balak nga napatik sa Philippine Free Press sa 1967, na- reprint sa Philippine Collegian (UP Diliman, QC) sa 1968, ug nalakip sa Literature for Filipinos of Today, Vol. IV, Philippine Prose & Poetry Series for High School sa 1969. Mga editor: Dr. Tobias Enverga ug Tomas Brual. Laing balak, Saturday Night Is Also Lonely naapil sa antolohiyang In Time Passing; There Are Things, mga balak nga sinulat sa 100 ka magbabalak nga napatik sa Home Life Magazine sa dayon nang pagkatapos sa ikaduhang milenyo.
Sa tuig 1974 nahilakip sa Wagas nga gipatik sa LUDABI, Inc. ang taas nga balak nga nag-ulohan og Mga Lagingling sa Kahimungawong sa Lilang mga Gutling. Sa tuig 1991 napilian ni Editor Porfirio dela Torre ang balak nga Pailob aron ilakip sa Lubasan. Sa tuig 1993 nag-amotay og pundo ang mga sakop sa BATHALAD, Inc. (wa pa matukod ang BATHALADMindanao) aron mapatik ang Lunhawng Hangin, diin naapil ang akong mga balak: BATHALAD ( circa 1991); Honeymoon; ug Saloma sa Buta nga Makililimos.
Niadtong tuig 1997 inabagan sa National Commision for Culture and the Arts (NCCA), gipatik sa BATHALADCebu ang Kaliring, antolohiya sa mga balak ug sugilanon. Apil niini ang akong sugilanong nag-ulohan og Ang Bagong Ganghaan ug mga balak: Ang Bag-ong Villa, Gilubong nga Wa Magsapatos, Si Iya Eka ug Ang Mga Estambay. Sa 2009 migawas ang laing pinunpon nga mga balak ubos sa BATHALAD-Cebu nga giabagan gihapon sa NCCA, ang Pasumbingay nga naglakip sab sa akong balak, Villanelle sa Binilanggo.
Ang Cebuano Studies Center sa University of San Carlos,
Cebu City, nagpadayon pagpunpon sa mga obra sa mga magsusulat nga Sugboanon. Gilusad ang Brown Child (The Best of Faigao Poetry and Fiction) niadtong 2013. Mga editor: Dr. Erlinda K. Alburo ug Dr. Hope Sabanpan-Yu. May duha ko ka balak nga nalakip, Krisis ug Kining mga Butang Ako na Usab Makita.
Niadtong tuig 2012 gilusad sa Cebuano Studies Center ang antolohiya sa akong 17 ka orihinal nga sugilanong Binisaya uban ang Iningles nga mga hubad. Ang libro nag-ulohan og Hunger in Nayawak and Other Stories. Si Dr. Hope SabanpanYu maoy editor ug taghubad uban ni Trizer Dale Mansueto. Ang USC Press maoy nagpatik.
Apan may laing mga handomanan nga angay kong hisgotan kay tipik sa akong pagka magsusulat. Mga butang nga akong nagamit aron masulat unsay namugna sa akong alimpatakan alang sa kabulahanan sa alampat o arte nga akong gisudlan.
Una, ang Parker nga fountainpen. Sa wa pa mauso ang ballpen, kini maoy akong gigamit kon magsulat ko sa first draft sa balak o sugilanon ug human sa self- editing, maghimo kog final draft nga limpiyo nga maoy akong dad-on sa mimeographing service aron ipamakinilya. Ang typewritten nga kopya maoy akong ipadala sa Bisaya o sa ubang magasin. Tagdiyes sentabos ang bayad kada pahina. Sa pulo ka pahina nga sugilanon makabayad kog peso. Sulit kaayo, kay kon mapatik (sa Bisaya) bayran mag P30 ( circa: 1963). Ang balak bayran og P10. Ang suki nako nga mimeographing service mao ang Olis Mimeographing & Typing Services nga gipanag-iya ni Atty. Amado Olis, magsusulat nga sakop sa LUDABI. Nahimutang kini duol sa eskina sa mga dalan Junquera ug Colon duol sa University of the Visayas. Lain kong suki mao ang Carangue Mimeographing & Typing Services nga diha pod mahimutang sa eskina sa mga dalan Junquera ug P. del Rosario. atbang sa University of San Carlos.
Ikaduha, ang second hand nga Underwood typewriter (pica). Tuig 1966, nagtrabaho na ko isip bookkeeper sa usa ka shipping company sa Dakbayan sa Sugbo. May kauban ko sa opisina nga naghisgot nga may makinilya nga ibaligya ang iyang ig-agaw, P300 lang. Nagdawat kog minimum nga suhol, P180 ang bulan, kay P6 man ang adlaw. Ug wa koy tinigom kay nag- review man ko alang sa CPA Board Exams nga ipahigayon sa bulan sa Oktubre, 1966. Gihangyo nako siya nga data-datahan ko lang kinig P50 kada bulan. Salamat nga misugot ang iyang ig-agaw. Gikalipay ko kinig dako kaayo kay dili na ko moadto sa Olis o sa Carangue aron magpa- type og manuskrito. Naako ang makinilya human sa unom ka buwan nga pag-antos.
Ikatulo, ang second hand nga Underwood typewriter ( elite, long carriage). Sa Hunyo 30, 1993 naundang ang operasyon sa kompaniya diin ako nag-alagad isip internal auditor (kataposan kong posisyon nga nahuptan). Napulog siyam akong nagalagad ning maong kompaniya diin nagsugod ko isip assistant accountant. Dayon nahimo kong branch accountant, stock accountant, inventory accountant, cost accountant ug internal auditor. Nahukman sa management nga ibaligya ang mga office equipment ( calculator, adding machine, steel cabinet, personal computer, typewriter, ubp.). Gihatagan og prayoridad ang mga empleyado. Typewriter ang akong gipili, ilabi na nga ang akong unang makinilya nagsige nag kaguba-guba. Gibayran nakog P1,000. Wa ko mopili sa PC kay gimahalan ko sa presyo. Kining maong makinilya mao nay akong gigamit sa akong pagpanulat hangtod nga gihatagan ko og laptop sa kinamaguwangan kong anak nga babaye nga usa ka CPA/ MBA/DBA niadtong tuig 2010.
Ikaupat, ang laptop nga hinatag ni Inday Maritess. Mapasalamaton ko niya ug kang Collin, iyang bana nga usa ka manlalaban nga pasado sab sa Nursing. Nagpasalamat sab ko sa Ginoo nga aduna na koy computer nga magamit sa akong pagpanulat karong panahona. Bentaha kaayo kay modiretso na lang kog ukab sa laptop kon duna koy sulaton nga balak, sugilanon o artikulo. Unya, pinaagi sa email moabot dayon sa Bisaya o ubang mantalaan ang akong mga tampo. Wa nay hasol nga moadto pa sa Post Office o sa messengerial company aron ipadala ang mga manuskrito.
Ikalima, ang akong uniporme sa BATHALAD ( circa: 1993) kanus-a si Rogelio Pono maoy presidente sa kapunongan. Ako ang tag-iya sa BATHALAD No. 26. Nagpabilin kini sulod sa akong kaban.—