PILOSOPIYANG PINARUTPOT

PASTILANG dakoa na gyod sa atong problema sa inahang-dila nga programa sa edukasyon, ba? Morag kabutohon akong dughan naminaw sa sugilanon sa usa ka inahan mahitungod sa nahitabo sa iyang anak; Grade 1 pa lang di na gusto motungha kay di kasabot og Binisaya. Unsaon, bisan Math baya kuno kinahanglang Binisay-on. Nah, kay ang bata kasabot og wan plas wan pero maglibog na kon pangutan-on “pila kon ang usa dugangan og usa?” Ug dili lang siya ang akong nahibaloan nga bata intawon nga mao pay pagsugod og gawas sa ilang balay, nagkayamukat na.

Dugangan pa nga ang Binisaya gitudlo nga morag gatudlo og English— gitudlo ang Binisaya kinta isip usa ka lengguwahe nga ang katuyoan unta niining inahang-dila nga edukasyon mao man nga aron makasabot ang bata sa leksiyon ug dili nga makat-on siyag Binisaya. Kinsa bay brayt nga mituis niini nga katuyoan? Kaayo ba gyod barangon. Gihatagan ra man unta ang magtutudlo og kagawasan nga mopasabot sa bata sa angay niyang makat-onan niana nga edad pinaagi sa pagtudlo sa leksiyon ginamit ang pinulongang namat-an sa bata. Naunsa na man hinuon ning daghan na man sa mga bata nawad-ag paglaom! Pastilan, kinsa bay bugok dinhi, kita o ang bata? Kinsa pod kahay tokhangonon ining kahimtanga ni? Hehehe. Sa tan-aw nako dili pagkaon ug pagamuma ang gikinahanglan sa atong mga bata karon. Paminaw nako ang atong gikinahanglan mga maayong magtutudlo nga dili magpasagad sa batang dili makat-on. Kanang dili moingon nga “Mao man god nay polisiya.”

Morag tinuod tingali ang husga kanato sa ubang mga nasod nga kita, isip nasod, walay kaugalingong pilosopiya. Nah, wala ganiy pilosopiya ang tawo, ang nasod pa ba kaha? Wala baya tay lig-on nga gituohang maayo maong gawas nga paling-paling ta, sayon kaayo tang mosunod sa dili mao kay wala man tay kapanaminan kon mao na ba gyod to ang sakto o sayop. Kay ang edukasyon wala magkadimao, bisan relihiyon, walay klaro, kay gawas nga magbuot tas atong kaugalingong interpretasyon, dili magpasaway, bisan magpasagda na lang, kay gusto gyod tang magpaturatoy sa atong gibati. Mao nang kon 100 ka milyong Pilipino ang naa sa Pilipinas, 100 ka milyon sab na ka opinyon ang dili magkatagbo. Unsaon, greyd wan pa lang, problema na ang utok sa Pilipino. Unya ang rason kay gamay rag suweldo ang magtutudlo? Maka-Dinuterte man sab tag pamalikas.

Hehehe.

Nakahinuktok lagi kog dugay dihang nakaabot na ko sa ika-240 nga tsapter niining usa ka nobela mahitungod sa usa ka batan-ong Insek nga naninguha nga makalingkawas sa ubos nga kahimtang sa kinabuhi. Nindot nga nobela kay gawas nga nagsugilon kini sa mga kalihokan ug kasinatian sa maong batang Insek, naghulagway usab kini sa pagtuo ug pilosopiya sa katilingban ug pamilya nga nagmatuto kaniya. Diha ko nakasabot nga karaang pilosopiyang Insek diay nang “let a thousand flowers bloom”. Abi kog kang Mao Zedong na nga pilosopiya nga iyang gigamit dihang giukay niya ang China kaniadtong misugod siyag rebolusyon nga maoy nagpundar sa komunistang gobyerno sa China, apan dili diay. Usa diay kana ka prinsipyo nga gitudlo sa ilang mga batan-on samtang kining mga bataa gitudloan og martial arts. Samtang diay ginatudloan ang mga batang Insek kon unsa ang arte sa karate, judo, jujitsu, ginatudloan usab sila unsaon nila paggamit ang gahom nga makuha nila sa martial arts. Ang ilang martial arts baya dili lang pangpanalipod sa ilang kaugalingon ug sa ilang banay apan usa kini ka klase sa meditasyon diin ilang paninguhaon diay nga malimpiyo, matin-aw ug malig-on nila ang ilang kalag. Gatuo sila nga ang hugaw og kalag dili maayo nga tigpanalipod. Nah, kinsa kaha tuod sa atong mga lider ang ligon nga naghupot niana nga pagtuo?

Diha na sang dapita, lampaso na sab ta. Paminaw nako usa sa dakong sayop nato mao ang pagtugot nga makagara ang mga tawong dili limpiyo og tanlag. Abibahon pa man gani nato ug atik-atikon aron maalindahawan sab ta sa iyang kinurakot. Makakatawa kong maghinumdom kaniadtong unang panahon diin gidapit kos akong higala nga moapil og linya didtos gustong magpaalindahaw. Ingon niya, “Maayo gyod ni siya ay kay makatilaw tas iyang hinagoan.” Unya nasuko dihang miingon ko nga “Nganong magpaalindahaw man ta diri, uy. Luwa pa lang nang gialindahaw nato mao ray ato.” Hangtod karon wala na ko tinggi. Hahaha. Dah, unsa say aho. Gusto kog ulan, dili alindahaw. Ang ako lang gyod, nganong bisan kahibalo na ta nga hugaw, ato pa gyong kaonon? Unya magbagutbot ta nga hugaw ang atong gobyerno? Eksyus me. Mao nay angay pod nato kay hugawan baya ta. Hehehe.

Makakatawa ko sa kagubot mahitungod aning pederalismo ni Mocha Uson kay miulbo gyod ang kasuko sa akong usa ka higala. Dili si Mocha Uson iyang gikasuk-an. Ako. Kay mikatawa ra ko bisan kon gihimo niyang kataw-anan ang seryoso nga isyu sa pederalismo. Tiaw bay gipasayawan ni Mocha og usa niya ka higalang bakla ang pederalismo ug, base sa tonadang uso karon, mikanta kinig misayaw: E-pepe, epepe, edede, edede, epede-epederalismo, uban ang pagkiay-kiay samtang gahimas-himas sa iyang dapit sa hita paduol sa iyang itlog samtang gaingong epepe, epepe. Sa dihang edede na, iya na sang gihimas-himas iyang dughan, samtang gapadayog kiay-kiay. Kinsa goy dili makurat nga grabe nang linalisay anang butanga, gahiyak-hiyak pa gyod atong tiyan kay dako kini nga kausaban sa atong pamaagi sa panggobyerno puhon kon makalusot ni, unya ingon ra diay ana intawon iyang tan-aw? Unya, mohilak pa ka? Hehehe. Ikaw lang. Perog lusa tingali si Mocha, bisag kuto pa, irok gyod. Hahaha.

Kinsa poy makaingon nga sayop siya? Bisan unsaon natog saway, mahulog lag opinyon ra nato ang atong sayaw kay wala may saktong basehan sa atong saway. Naa diay balaod nga nasupak si Mocha? Magbuot tag mao nay iyang panabot sa pederalismo? Kon gibastos niya ang maong isyu, unsa diay tawag sa binuhatan sa mga tawo sa Kongreso? Nah, nganong si Mocha ray irokon unya magpaalindahaw tas luwa? Wala ko gaingon nga sakto si Mocha ha, apan wala sab ko gaingon nga sayop siya. Aw, di pod gyod ko moingon nga sayop siya kay masenador pa lang na, di ko kalinya para sa iyang alindahaw. Hehehe.

Maong nindotan ko sa maong nobelang Insek nga akong gibasa kay daghan kinig unod mahitungod sa kon usay sakto ug sayop. Sa tsapter 238 lagi, ang bayani gipangutana sa iyang maestro kon unsay iyang ikasulti sa ilang Palasyo. Ang ilang Palasyo man god morag ilang tulunghaan diin sila atimanon sa ilang master samtang gatuon og martial arts. Matod pa sa maong bata nga 18 anyos apan tsampiyon na sa martial arts, “Being the number one sect of the Great Luo Empire, our own disciples seemed to lack a sense of crisis…. To a great sect, we seem to be too peaceful.” Mao sab tingali ta. Sobra ra ta kamalinawon. Dili gustog gubot. Mao nang nagubot na gyod hinuon kay naa man gyoy manggubot.

Ang mas labawng kataw-anan nato kay bisan unsa na kagrabe ang krisis, gamiton ta pa gyod ni para makaeksena. Pananglit, didto baya si Speaker Gloria Macapagal Arroyo sa Bataan aron pagtabang sa mga nabahaan didto. Gipangutana siya kon lakip pa ba na sa iyang trabaho isip Speaker sa Kongreso. Miingon baya pod siya nga dili apan unsaon kuno niya kon nangayo og tabang ang mga membro sa Kongreso? Hinuon, sakto sab, ba? Makatabang baya gyod sab nang makakatawa ta taliwala sa kalisod. Pananglit, kon daghan nakigselfie niya didto, di ba lingaw kon naka- post ta sa Facebook nga nabahaan tuod apan naka- selfie man sab? Hehehe. Ingon ana baya kuno atong kultura. Nah, kon kultura, di na mausab?

Angay lagi kunong ang tawo magbaton og iyang kaugalingong pilosopiya sa kinabuhi. Alang kanako, kon wala kita niini nga panghunahuna nga maoy maghatag og katin-awan kanato kon asa kita gapamaingon ug unsay atong paingnan, magpabilin tang ilaronon samtang nakapepe ug nakadede sa alindahaw. Naa ay, gahulat pa gyod ang gapang-alindahaw. Sa true lang.—

Diha na sang dapita, lampaso na sab ta. Paminaw nako usa sa dakong sayop nato mao ang pagtugot nga makagara ang mga tawong dili limpiyo og tanlag. Abibahon pa man gani nato ug atik-atikon aron maalindahawan sab ta sa iyang kinurakot.