LUMAD NAPOANON:
Grandslam Champion Sa Sandugo
SA makausa pa, nadaog na usab sa “Lumad Napoanon”, ang contingent gikan sa Barangay Napo, lungsod sa Loon, ang kampeyonato karong tuiga sa Sandugo Street Dancing Competition, ang kinapungkayan sa labing dakong kasaulogan sa lalawigan sa Bohol, ang Sandugo Festival.
Ang usa ka buwan nga Sandugo Festival usa ka paghandom sa unang tratado o kasabotan sa panaghigalaay tali sa mga lumad ug mga langyaw. Gilig-on kini pinaagi sa usa ka sandugo tali nila ni Datu Sikatuna, lumad nga Bol-anon ug ni Miguel Lopez de Legaspi, usa ka dumuduong gikan sa Espanya. Ang mga langyaw, kansang panawpanimpalad naggumikan sa pagpangitag mga panakot o lamas, nahitapnas sa kabaybayonan ning lalawigan sa pagpangitag tubig og pagkaon. Nakigbayloay sila sa mga lumad sa ilang mga kabtangan bugti sa mga pagkaon, prutas ug tubig nga mainom.
Isip paghatag kalahian sa ubang mga bangga sa street dancing, ang pagsayaw-pasunding latas sa labing dakong dalan sa Dakbayan sa Tagbilaran gipasukad sa tugtog ug kumpas sa Binol-anong
Isip timaan sa ilang way sukod nga pagbulig, ang matag banay sa Napo nanghatag og bisan unsa na lang nga ikasuporta sa mga pag- ensayo nga gihimo sa mga mananayaw.
pagsayaw sa kuradang. Ang duha ka kilometrong pasunding adunay upat ka hunonganan diin ang mga entrante mohimo sa usa ka choreographed nga sayaw-pasundayag una pa sila mopadayon. Lakip na niini ang pagsayaw sa Kuradang King and Queen sa matag contingent. Kining pasunding mosangko ngadto sa Carlos P. Garcia Sports Complex diin isunod sa pagpasundayag sa matag contingent ang Subli sa Sandugo.
Atong mahinumdoman nga kining pundok sa mga taga Napo unang misalmot sa Sandugo niadtong tuig 1998 gumikan sa pag-awhag ni Dr. Yul M. Lopez, ang mayor sa Loon niadtong tungora. Sila nagdala sa ngalan nga “Kadugong Loonanon” ug gidumala sa koryograper nga si Nelson “Cocoy” Relayosa. Mingdaog sila sa first runner-up adtong tuiga. Ila usab nga naangkon ang dugang pang unom ka ganti ug pasidungog nga Best in Street Dancing, Best in Choreography, Best in Costume, Best in Chant, Best in Music ug Best in Discipline.
Pagkasunod tuig, 1999, mingsalmot sila pag-usab ug nakuha na usab nila pagbalik ang ikaduhang lugar uban usab sa mga minor award: Best in Street Dancing, Best in Choreography ug Best in Costume.
Sa ilang pagsalmot og otro sa tuig 2000, si Cocoy nanguha og mga tinun-an sa Sacred Heart Academy ug UB-Loon Institute, mga tulunghaang hayskol sa Loon, aron ihulip sa mga mananayawng taga Napo nga nanglangyaw o nanarbaho na sa laing mga dapit. Ning higayona, nasakmit sa Kadugong Loonanon ang kampeyonato sa Sandugo Street Dancing Competition. Gawas pa niini, nasakmit usab nila ang Best in
Street Dancing, Best in Choreography, Best in Costume, Best in Chant, ug Best in Music.
Sa tuig 2016, ang pagdumili sa lungsod sa Loon sa pagsanong sa imbitasyon sa Sandugo Committee tungod kay nahiagom man sa dakong linog ang lungsod sa 2013, nahimong hagit alang kang Napo Punong Barangay Jeanette M. Vidal ug Nelson “Cocoy” Relayosa. Kini ang nakapaaghat kanila sa pagsanong sa imbitasyon ug pagsalmot sa maong bangga isip hulip sa lokal nga kagamhanan sa lungsod.
“Ang atong pagsalmot magtimaan sa atong mga paningkamot sa pagbangon gikan sa kalamidad,” matod pa ni Kapitana, ang mahigugmaong sangpit sa mga taga barangay sa ilang pangulo.
“Anaa na kanato ang mga talento, ang kabatan-onang mananayaw,” ni Cocoy pa, “sila ang labing mahinungdanon alang sa pag-apil.” Kini kusganong gidasonan ug gipaluyohan sa mainitong pagbulig sa mga taga barangay, mga ginikanan ug sa tanang Napoanon lakip na ang atua na nanimuyo sa nagkalainlaing dapit sa kalibotan.
Isip timaan sa ilang way sukod nga pagbulig, ang matag banay sa Napo nanghatag og bisan unsa na lang nga ikasuporta sa mga pag-ensayo nga gihimo sa mga mananayaw. Daghan usab ang mingboluntaryo sa pagtabang sa mga lihokon sama sa pag-andam sa snacks ug pagkaon, paghimo sa mga props ug ang pagpangalsa niini lakip na sa pagpangarga ug pagpanghipos niini.
Giisip nga lucky charm, usa sa mga nakahatag og suwerte sa Lumad Napoanon ang pagtampohay og itlog. Matag banay nagtampo og itlog depende sa pila ka buok lang ang maabot. Ang tanan nagpakita og kadasig sa pagsuporta sa maong kalihokan labi na ang mga mananayaw sa unang mga tuig (19982000) nga ning higayona mao na ang mga ginikanan sa mga mananayaw. Sila ang nagdasig sa ilang mga anak nga moapil gayod sa grupo.
Tungod kay usa man sa criteria nga ang ilang ipasundayag nga Subli sa Sandugo ipasikad sa balaknong paggaray, ilang gihangyo kining tagsulat nga mobulig sa kalihokan ug moapil sa ilang bahan. Human nila ipadayag ang kasamtangang kahimtang sa pundok, puno sa kaikag ug dungog nga gidawat nako ang hangyo sa pagsulat sa eskrip nga ginaray lakip na usab ang pag-ako sa pagpintal sa mga backdrop nga walay gihatag nga kondisyon.
Tuod man, tungod kay ang tanan hiniusa mang naghimo sa tagsa-tagsa ka tahas uban sa gugma ug alang sa gugma, nasakmit sa bahan ang unang pagka kampeyon ubos sa ngalang “Lumad Napoanon”. Tataw gayod nga napakita sa bahan nga ang pagka mamugnaon molipang ug mamunga taliwa sa hiniusang pagsuporta sa katilingban.
Dugang pa niini, nakuha usab sa bahan ang Best in Street Dancing, Most Colorful Contingent ug ang Best in Kuradang Pair. Gideklarar nga Kuradang King si Jose “Jojo” Lugo ug Kuradang Queen si Juliet “Julie” Rebucas-Murcia, ang kinamagulangan sa mga sakop sa Lumad Napoanon.
Angay natong mahibaw-an nga ang ubang minor awards sama sa Best in Choreography, Best in Chant ug uban pa, giwagtang na.
Sa miaging tuig, 2017, giawhag sa Sandugo Artistic Committee nga ang matag contingent nga mosalmot sa bangga mohimog kabag-ohan sa konsepto o mitna, sa kumpas ug sa musika nga gamiton labi na diha sa Subli sa Sandugo. Ang kasagaran man god nagsuhid sa kumpas sa ubang mga street dancing. Gusto sa committee nga mohimog kalahian ang Sandugo.
Ning higayona, nadesidihan namo nga dili na magsalig kaayo sa drums, trumpets, bugles ug lyres. Tuod man, ang “Lumad Napoanon” mao ray bugtong contingent nga nagagamit og kanta isip hanig nga huni sa pagpasundayag. Aron mohaom ug mosibo sa okasyon, akong giusab ang ubang liriko sa “Musikang Loonanon”, usa nako ka komposisyon nga gi- arrange ug unang giawit ni Rev. Fr. Jonas Mejares, usa ka lumad nga Napoanon. Niining maong pagpasundayag, si Winston Pagaura ang miawit. Ug amo gayong nabugto ang pagpanundog.
Amo usab nga gimitna ang pagtandi sa usa ka kasal sa pagsandugo. Sandugo kini dili lamang sa pagpakighigala kondili sandugo sa gugma ug kinabuhi. Sa samang paagi, ang pag-apil isip membro sa Lumad
Napoanon nahimong usa ka pagpakigsandugo sa gugma sa arte sa pagsayaw.
Sa ikaduhang higayon, nahimo na usab nga kampeyon ang Lumad Napoanon ug naangkon pa ang mga pasidungog nga Best in Street Dancing ug Best in Music. Samtang sila si Jojo ug si Julie nagpabilin pa gihapon nga Kuradang King and Queen.
Ning tuiga, 2018, napulog duha ka contingent ang mingsalmot. Sila nagagikan sa kalungsoran sa Baclayon, Balilihan, Bilar, Catigbian, Dauis, Garcia Hernandez, Jagna, Loboc, Sierra Bullones, Sikatuna, Tubigon ug ang Lumad Napoanon nga nagagikan sa Barangay Napo sa lungsod sa Loon.
Usa ka kausaban sa street dancing competition ning tuiga mao ang pagdugang sa usa pa ka hunonganan. Ang kataposang paghunong didto na gihimo sa tugkaran sa grandstand sa CPG Sports Complex. Gipahiuyon kini sa hangyo sa kadaghanan sa mga manan-away nga nag-una na daan sa pagpahimutang sa grandstand ug wala motan-aw didto sa CPG Avenue.
Lain usab nga kausaban mao nga ang Subli sa Sandugo unang pagahimoon sa usa ka grupo nga walay apil sa bangga. Aron paglikay sa magbalik-balik unya nga tema, ang mga contingent mopasundayag diha sa dakong tablado nga gipabarog sa wanang sa CPG Sports Complex, sa unsay mga angayng ipasigarbo nga dili mahikap nga kabilin ( intangible heritage) sa ilang tagsa-tagsa ka mga lungsod. Kini ipadayag pinaagi sa pagsayaw, lakip na sa kuradang, sulod sa lima ka minuto lamang.
Ang Lumad Napoanon mipadayag sa Loonanong mga kapanulundan sa pagka maampoon, pagka maabi-abihon, pagka mabibohon, pagka maamgohon, pagka mahiusahon labi na diha sa pagtinabangay sa unsa mang katilingbanong kalihokan ug, labaw sa tanan, ang nasunod nga pagka mamugnaon. Kining maong mga hiyas napadayag diha sa tablado pinaagi sa tradisyonal nga mga duwa sama sa bitaranay, sack race, palosebo ug bu o gangi.
Gipadayag usab ang kahayag sa SidlaKasilak, ang Festival of Lights sa Loon nga karon maisip na nga dugang na usab nga dili mahikap nga kabilin sa lungsod lakip na sa PaghiuSadya, ang pagpanguli-panagtapok sa mga Loonanon sa tibuok kalibotan.
Ang kapanulundan sa pagka mamugnaon dayag nga napakita diha sa pagkoryo ni Nelson “Cocoy” Relayosa, ang labing premyadong koryograper sa Bohol uban sa pag-abag nila ni Bernadette “Nanay Kakang” Balauta, ni Kgd. Janice Bentulan ug Arthur Lorenz “Nonoy” Cawit. Labi pa kining napadayag ug gihatagag kinabuhi sa mga mananayaw, nga sila si Jeanette D. Babor, Devine Mae Cabales, Ann Bethamae Cabillar, Joeve Mae Calatrava, Judy Ann Calatrava, Mae Valerie Calatrava, Rheyna Mae S. Calatrava, Mary Arnil Calatrava, Ulyzette Mae Calatrava, Angelyn Canillo, Ashley Nicole Canillo, Eliemae Canillo, Irish Jane R. Canillo, Mary Grace Cansana, Marie Cris Cuaresma, Angel Mae Curib, Hencel Therese Dospueblos, Julie Ann A. Dospueblos, Jovie Ann Husain, Rosalyn Megan Lagumbay, Charlene Raya Lira, Mae Stephanie Mejares, Venice Rose Mejares, Janica Moraga, Kyle Mhelodie L. Moraga, Marilyn D. Moraga, Mitchelle M. Moraga, Princess Niña O. Moraga, Kyla Arianne Ocat, Jecille Niña P. Oreña, Russel Marie Penecios, Genalyn Rada, Christy Relayosa, Lyzian Mae Relayosa, Michell S. Salomon, Carline May Simacon, Aubrey Miles M. Ybañez, mga babaye, ug sila si Roy Angeles, Jesneil Cacho, Heiko Cajegas, Drandreb M. Canillo, Melch Martin S. Canillo, Neathan Rey S. Calatrava, Ruel Calatrava, Reyfani M. Crieta, Christian Dospueblos, Jude Henrick M. Dospueblos, Rangie T. Lacsina, Rol Ace M. Lagumbay, Romy M. Lagumbay, Cary Arvin S. Lugo Jr., Ryan Joseph C. Lugo, Merwin Angelo P. Mahumot, Elmer Jun M. Malinao, Nick Evan P. Marabolas, Anecito S. Mejorada II, Rubenaire L. Mendez, Ruel L. Mendez, Mikael C. Miranda, Leonilo Moraga, Alvin Ocat, Peter D. Peñaranda, Teodoro Peñaranda Jr., Christian Louise D. Relayosa, Noel Jr. A Relayosa, Kent Mark Salomon, Warren Lou D. Salomon, Arche L. Sevilla, Rolly Sevilla, Luke Oscar B. Simacon, Lleander King R. Tagoc, Angelo S. Vidal, Ryan Laoritz O. Vidal, Vergel S. Vidal, James Anthony B. Ytac, mga lalaki.
Nalakip usab karong tuiga ang mga tinun-an sa Gov. Celestino Gallares Memorial High School sa Cantaongon, Loon nga sila si Lebert Aguilar, Shielyn Mae Aguilar, Jhonel Baylosis, Daisy Ann Besin, Marsha Jane Daohog, Mae Allana Dolojol, Mer Albert Dolojol, Crystal Jane Figueras, Rotche Jane Laniba, Rey Ivan Merquita, Rose Ann Jean Merquita, Gerald Sombrio nga nagdala sa mga LED light isip tipik ug kabahin sa Sidla Kasilak Festival. Sila gisuportahan usab sa ilang mga adviser nga sila si Mr. Dean Pergura ug Mrs. Judeline F. Taylaran.
Ang pagka mamugnaon sa natad sa musika napadayag usab sa komposisyon ug pag-awit ni Lou Corciega sa “Birhen sa Kasilak” ug sa komposisyon ni anhing Dr. Ben Mejorada (usa ka lumad nga Napoanon) duyog sa liriko nga sinulat ni coypponte nga mao ang theme song sa Paghiu Sadya ug giawit sa D’ Polyphonics sa pagdumala sa magtiayong Felipe “Loi” Larido ug Asuncion “Inday” Robles-Larido. Kining maong mga awit maoy gihimong hanig nga huni sa pasundayag lakip na ang kuradang sa mga duwa nga ang liriko haom nga gisulat ni Sir Marianito “Nitz” Luspo, magsasaysay, batid sa panulat ug uban pang diyanding Bol-anon.
Napakita usab ang kabilin sa pagka mamugnaon sa visual arts diha sa mga backdrop nga nagpakita sa nag-unang mga mahikap nga kapanulundan ( tangible heritage) sa lungsod sa Loon, ang Inang-angan ug ang Simbahan sa Kasilak nga gipintal nila ni Timoy Mejorada Jr., Renee Nancy Ponte, Jessa Lopez uban nila ni Anol Sarmiento, Tata Mataflorida, Lablab Escudero, Dantoy Robenta ug Niño Leopardas ubos sa pagdumala ni coypponte.
Ang kapanulundan sa pagka mahiusahon ug pagka matinabangon klaro kaayong gipakita sa Team Napo, ang daghang mga Napoanon ug dili Napoanon kinsa mingsuporta sa bahan labi na sa kabahin sa panalapi, sila nga nangita og kuwarta ug ang mga namalit ug nangompra sa mga kinahanglanon, mga Nanay ug Tatay nga mingsuporta sa ilang mga anak nga mahimong mananayaw, nga miako sa pagpanday sa mga props, nangako sa pagpangalsa, sa pagpangosina, ang mga mingboluntaryo sa pagpang- make-up sa mga mananayaw, ang mga ming- drive sa mga sakyanan, sa mga nagpahulam sa ilang mga sakyanan ug ang ming-angkon sa uban pang mga buluhaton. Kini sila dili makita apan labing seguro, ang pasundayag dili mahimong ingon niadto kamabulokon kon wala pa kini sila nga lig-ong nanagpaluyo sa mga magpapasundayag.
Uban sa pagka kampeyon sa tulo ka nagsunod nga tuig, naangkon usab sa Lumad Napoanon ang mga ganti nga Best in Street Dancing ug Best in Production Design and Costume samtang ang Kuradang Pair nga si Jojo ug Julie, kun JJ, bisan nagsakay na og wheel chair, nagpabilin pa gihapon nga Kuradang King and Queen sa Bohol hangtod sa kasamtangan.
Luyo niining dakong kadaogan ug dungog nga naangkon sa Lumad Napoanon ug sa kinatibuk-ang lungsod sa Loon, nagbuntaog ang labi pang DAKONG PASALAMAT sa tanan nga, sa unsa mang paagi, nakatampo sa maong kalamposan sa Lumad Napoanon ug sa Team Napo.—