Ang Bayok ni Gunong
Ang Katingalahang Kamatayon ni Bong ug Budlat
MIHUROS ang abogong huyuhoy sa siyudad ug ang tigulang nanabon sa iyang baba ug miubo. Sakit, kagalkalong ubo. Naghagal ang iyang dughan.
Walay timik si Dr. Hernaez nga nagmaneho. Karon, maoy giabi-abi sa iyang kaisipan ang gipanulti sa tigulang kaganiha nga may mahimo pa siya batok sa nagbinuang kaniyang mga batan-on.
Nahikatawa siya sa hilom nga naghunahuna niini. Unsay buot ipasabot sa tigulang nga may mahimo pa siya? Unsay iyang mahimo?
“Salamat lang kaayong daan, Sir, nga ihapit ko nimo sa Parian.” Ang pagawng tingog sa tigulang mikab-ot kang Dr. Hernaez ug nahapugwat siya. “Sa ubang adlaw, tingali magkita tag usab. Ug sa maong adlaw, tingali may mahimo sad ko nimo, Sir.”
Milingi si Dr. Hernaez sa tigulang, mipakibo sa iyang mga abaga ug mipahiyom.
“Usahay god di man nato hibaw-an ang panahon,” mipuno ang tigulang sa hinayng tingog. Way timik ang iyang dagway nga morag ang karaang kinulit nga giampoan kanhi sa mga lumad nga namuyo sa Sugbo.
“Kinsay imong tuyo sa Parian, Tay?” pakisusi ni Dr. Hernaez. “May kaila ka sa Parian?” “Aw, oo…” mubong tubag sa tigulang. “Kinsa man, imong anak?” Nanghupaw ang tigulang. “Akong pag-umangkon, Sir. Adto una ko mopuyo sa ila samtang nia pa ko sa siyudad.” Hinay kaayo ang iyang tingog, morag di siya gustong madungog ang iyang gisulti. “Wa diay nimo pahibaw-a daan aron masugat unta ka?” “Wa lagi. Ang nakalisod god, Sir, kay wa man ko makatultol sa iyang gipuy-an sa Parian.” “Susmaryosep!” “Wa to mahibawo ang akong pag-umangkon, Sir, nga moanhi ko sa siyudad,” mipadayon ang tigulang. “Apan sa kataposan namong panagkita miingon siya nga sa Parian kuno siya nagpuyo.” “Kanus-a man mo kataposang nagkita?” “Taudtaod na... kuan, morag sa miaging tuig.” Nakapanghesus na usab si Dr. Hernaez. “Hinuon,” miingon siya, “ang Parian gamay ra nga distrito. Morag di kaayo lisod ang imong pangitaon sa maong dapit.” Unya misugyot si Dr. Hernaez, ug ang tigulang misugot usab, nga adto lang niya kini ibilin sa usa ka barberiya sa Parian aron adto na lang unya kini mangutana bahin sa iyang pag-umangkon. “Daghag kaila ang mga barbero,” mipasabot si Dr. Hernaez sa tigulang, “busa dakog posibilidad nga usa kanila nakaila sa imong pagumangkon.”
Miyango-yango ang tigulang. “Husto, maayong hunahunaa kana, Sir,” miingon siya. “Sige, anha lang ko sa barberohan ibilin, Sir. Sayo pa man sad. Daghan pa rong tawo sa barberohan.”
GIKAN sa Parian midiretso si Dr. Hernaez sa Legazpi nga maoy labing duol nga dalan paingon sa University of San Carlos diin siya magtudlo. Samtang nagsubay sa langas ug abogong dalan, ang iyang kaisipan nangapkap ug misubay usab sa nagkayamukat nga mga dalan-dalan sa hanap nga kalibotan sa kasaysayan.
Adunay mga gabii, daghang gabii, nga hamokon siyang maghunahuna niining karaang dakbayan sa habagatan. Mokalit lang pagpakita sa likod sa iyang kaisipan, pananglitan, ang mga anino sa sayong mga mulupyo sa Sugbo: nagluhod atubangan sa ilang nagkusmod o nasukong mga bathala sa mga alampoanang hinimo sa bato o sa sinip-ak nga kawayan sulod sa ngiaw nga mga langob, sa hilan nga kalasangan o sa garbosong mga panting sa mga raha, mga sultan, mga birong ug mga birurang. May dagway ang mga seremonya ug mga kulto sa likod sa iyang kaisipan. Mao man usab ang bug-at nga aghat o ang dili kabalibarang kusog nga motukmod sa tawo usahay paghimo sa irasyonal segun sa gidak-on sa iyang pagtuo o sa giladmon sa iyang pagkaunlod sa magalongong diwa sa iyang kaliwat o relihiyon. Kining maong aghat mopakita usahay kaniya nga usa ka mangtas nga may mga matang nagdilaab, abli nga baba nga nagpakita sa tag-as nga mga tango, ug naglakong lawas nga giputos sa naggilak-gilak, lig-ong mga himbis nga makasukol sa mga suwab, mga bala, mga tunglo o sa bendita sa mga paring langyaw.
Ug milabang siya sa Legazpi ngadto sa hayag ug banhang Colon. Ang mga jeep pasaheroan ug pribadong mga sakyanan nanaghuot sa karaang dalan. Sama sa naandan, langas, samok ug banha ang Colon.
Tinuod nga hangtod karon ang mga mulupyo ning karaang siyudad nag-ampo gihapon, apan dili na atubangan sa kinulit nga mga bathala kondili atubangan na sa mga alampoanang marmol sulod sa hamugawayng mga simbahan o sa higanteng mga katedral: mga alampoanan alang sa usa ka Ginoo nga may laing ngalan. Uban Kaniya mao ang mga bungoton ug nagdukang mga balaan nga halos tanan mga langyaw: buwagaw ang buhok, puti ang pamanit ug labong ang bungot, mga tawo nga gihatagan og pagtahod labaw pa sa tawo, apan dili ra kaayo lahi ang mga dagway sa mga langyaw nga nahidagsa sa atong kapupud-an uban sa eksplorador nga ginganlan og Magallanes ug sa dakong kongkistador para sa korona sa hari sa Espanya ug sa Santo Papa sa Roma nga si Don Miguel Lopez de Legazpi uban sa nagsotanang maalam nga si Prayle Andres de Urdaneta.
Ambot ngano nga mohamag man kaniya ang dili masabot nga mga pagbati matag higayon nga maghunahuna siya sa Sugbo ug sa kasaysayan niini. Maoy hinungdan nga moabi-abi usahay ang iyang kaisipan sa hanap nga teyoriya, o sa posibilidad sa usa ka teyoriya, nga sa kasingkasing niining dakbayan may itom pang kusog nga nagpabilin: giamuma sa tago sa nahabilin pang mga kaliwat sa mga baylan nila ni Humabon, Tupas, Lapulapu, Mangal, Zola, ubp. Hangtod karon, nagtuo gihapon siya sa posibilidad nga sa ubang adlaw makakaplag ra siyag usa ka kabiling bathala sa mga lumad sa Sugbo kanhi nga gipukan sa bag-ong tinuhoan, ang Kristiyanismo, nga dinhi sa Sugbo gisimbolohan sa Santo Niño. Mingislo pagkalit ang dagway ni Dr. Hernaez. May imahen sa batang nagpahiyom nga mipakita sa sidsid sa iyang kahimungawong ug morag gikulbaan siya nga nakamatikod niini.
NIANANG alindangang Biyernes, sa samang semana nga nahiabot ang tigulang sa Dakbayan sa Sugbo diin gitabangan siya ni Dr. Hernaez tapos binuangi sa duha ka batan-on, may nahitabo sa Tinago ug sa suok nga bahin sa T. Padilla diin naghuot ang mga barungbarong sa mga eskuwater.
Sumala sa taho nga wala magkulang sa mga saksi nga andam pa- interview bisan unsang orasa, ilabi na sa taga TV station nga magdalag video camera, nianang tungang gabii sa Biyernes nga gihisgotan, may usa ka barungbarong sa Tinago nga nagkagubot kay may batan-on didtong ginganlag Budlat nga nagsalimuang (may uban sad nga moingon nga giurom kuno). Si Budlat migawas sa ilang balay nga nagpiyong ang mga mata (kay gikan man sa halawom nga paghinanok) ug nagsigeg siyagit— pakitabang ug nagpataka lang pagdagan— gigukod kuno siyag itom nga mangtas nga gustong mokaon sa iyang atay ug gustong modala sa iyang espiritu ngadto sa impiyerno. Giagpas si Budlat sa mga tagtungod aron hiposon apan walay usa kanila nga nakaapas kaniya. Si Budlat, nga mora kunog gipanuwayan, midagan ug midagan sa hilabihan kakusog suot sa kanap sa
Namatay ang duha ka batan-on nga nagbinuang sa tiguwang. Unsang klaseha kini sa hampak?
mga barungbarong nga gikuyawan usab. Unya pagkakita niya sa estero, nga niadtong gabhiona lawom ang tubig kay dako man ang taob sa dagat, si Budlat miambak sa walay pagpanagana ug wala na igkita: gilamoy sa tubig ug lapok.
(Pagkasunod adlaw, nakit-an ang iyang patayng lawas didto luyo sa Aduana sa may Pier 1 sa Sugbo, nag-utaw-utaw sa dagat ug gikalingawan pagkitkit ang mga mata ug dunggan sa mga tambasakan ug mga agukoy nga lainlain ang mga bulok).
Didto usab sa T. Padilla, sa sama gihapong gabii nga giurom si Budlat, may laing batan-on— sumala sa estorya sa mga estambay nga mga palahubog— nga ginganlag Bong, usa ka notadong mangunguot, ang naghikog.
Si Bong wa makaagwanta sa iyang makalilisang nga kahimtang: may mga tipal-o ug dagkong uhipan ug mga buyog nga nanggula gikan sa mga lungag sa iyang dunggan ug ilong. Ang iyang tiyan mibutod usab ug pagsuka niya, nanggula ang dagkong mga bakukang nga didto ra usab mokumpayot sa iyang lawas tapos makagula sa iyang baba. Ang iyang mga ginikanan nangitag meriko o tambalan o orasyonan nga makatabang unta sa ilang anak. Apan kay lawom na lagi ang gabii, way tambalang nangahas pagkuyog kanila. Ang tanan igo lang mingsaad nga pagkasunod adlaw na nila duawa ang “gidaotan” sa “itom nga gahom.”
Nianang pagkakaadlawon, si Bong mitungab og usa ka botelyang lapad sa ilimnong makahubog, gikuha ang iyang .9mm nga pistola ug gipunteriya sa lungag sa iyang tuong dunggan ug gipabuto. Ang bala didto mogawas sa iyang walang tampihak, samtang ang iyang utok mituasik ug mipilit sa bungbong sa barungbarong. Ang estambay nga maghisgot niini manguros dayon human sa iyang estorya tungod lagi sa kangilngig sa gidangatan ni Bong.
May usa ka hamubong column nga balita bahin niining maong hitabo nga napatik sa sulod nga pahina sa usa ka mantalaan sa Sugbo. Ang balita nabasahan ni Dr. Hernaez samtang nangape siya sa Merto’s sa SM, usa ka laay nga hapon niana sa berano. Ang balita nga nakapanlimbawot sa iyang balhibo wala mobulag kaniya sulod sa pipila ka adlaw.
(SUMPAYAN PA)