ANG PAGDUHIRAW SA LAMIRAW
DINHI inyong malili ang akong kahuyang, mabati ninyo ang akong mga panghupaw kay giyagyag ko ang kinatibuk-an ko nga pagka tawo. Gipasulod ta mo sa akong kalibotan nga kanhi ako ra ang nasayod, busa ihatag ko kaninyo ang paghukom kon angayan ko ba ni nga ipadayon o ba kaha hunongon ko na ning akong pagduhiraw kay bisan unsaon wala koy luna niining arteha; mga pulong nga nagpahipi sa akong galamhan sa dihang gisugdan na ni Lead Panelist Prof. Michael Carlo Villas ang pag-utingkay sa akong gumalaysay nga giulohan og “Kinabuhi Luyo sa Kamatayon” sa miaging 15th Lamiraw Creative Writing Workshop nga gipahigayon sa Visayas State University (VSU), Baybay Leyte.
Niadtong taknaa angkonon nako nga nangamig ang akong kamot, nangurog ang akong kaunoran ug daw giasoran og alho ang akong dughan. Ug nganong dili? Nabati na nako sa ninglabayng mga adlaw sa pasinati ang saksak-sinagol nga mga komento sa mga panelist ug kasagaran niini igo-igo gyod nga makapaso sa imong panit ug kon kapayason ka, andama na lang daan ang imong panyo.
Ikatulo ug kataposan nga adlaw na sa workshop gituki ang akong piyesa, dugay-dugay gyod ko nga naghambin sa kulbahinam nga pagbati, ug lagmit ingon ani sab ang gibati sa kinse ka writing fellows nga akong kauban niadtong taknaa, pero puyde pod nuon nga ako ray nibati og sama niadto kay lagi ang pagsuwat man maoy usa sa naghatag og bulok sa akong kinabuhi.
Kini ang hinungdan nga nagpakisi gyod ko pagsuwat og obra sa dihang nasayran nako gikan sa akong higala, Komisyoner ng Wikang Filipino (KWF) Jerry Gracio nga sa VSU ipahigayon ang Lamiraw.
Si kinsa man ko nga dili maagni sa Lamiraw kon kining maong workshop maoy tubag sa akong damgo; nga mabaid ug mabansay ang akong katakos sa pagsuwat ug labaw sa tanan mas mapaladman ko pa ang pagtugkad sa akong kaugalingon nga katakos. Labing naghatag og kalig-on sa akong tinguha ang kasayoran nga kining maong pasinati gitukod ug giugmad sulod na sa kinse ka tuig sa usa sa labing inilang magsusulat sa iyang henerasyon, walay lain Professor Emeritus Merlie Alunan.
Tuod man, ala una pa lang sa palis nigikan ko sa among pinuyanan sa Hilongos paingon sa Baybay, Agosto 9. Gitugyan ko ang pag-atiman sa akong duha ka anak sa akong bana nga si Dondon.
Sama sa naandan, bug-at ang matag lakang sa akong tiil nga dili kauban ang akong pamilya sa akong paglakaw apan aron mouswag sa bisan unsa nga natad kinahanglan ang pulong nga sakripisyo. Ning bahina, akong ihatag ang pagyukbo sa akong bana ug ugangan kay sa sinugdanan pa lang ning akong gipiling dalan sila sa kanunay nagpaluyo kanako.
Sa VSU Apartelle unang nagkatagbo ang among dalan sa Workshop Director nga si Professor Harold Mercurio. Maabiabihon kaayo si Sir Harold mao nga nakahatag kini kanako og good vibes.
Good vibes labi na kay sa ikaduhang higayon nagkita pod mi sa usa sa akong tinahod nga magsusulat sa Bisaya Magasin nga si Jondy Arpilleda kay usa man siya sa mga returning fellows sa Lamiraw. Gani, sa VSU usab unang nagkatagbo ang among dalan ni Sir Jondy sa dihang gihatagan nako siya sa iyang kopya sa magasin. Hi, Hello lang nuon to, dayong sibat apan nahimo kadto nga sinugdanan sa among panaghigalaay ilabi na kay usa usab siya sa nigiya nako niining arteha.
Una ug sa ikaduhang adlaw sa maong kalihokan, gidabudabohan dili lang ang akong dughan lakip na ang akong dunggan sa dihang nasaksihan nako ang Lamiraw Hadang Pasasalamat diin ang grupo sa kabatan-onan nga mga babaye ug lalaki nga sakop sa Katig Writers maoy nipasundayag sa among atubangan.
Makalingaw ang ilang pagtokar sa nagkadaiyang instrumento dinuyogan sa ilang gisul-ot nga mabulokong sinina sa mga karaang tawo. Nahugyaw usab ko sa pagkatkat sa lubi sa usas mga nipasundayag kay abi ko man og molukso siya gikan sa punoan apan igo ra man diay siya nga nibatbat og pipila ka pulong ug nikanaog. Gisundan dayon ang maong pasundayag sa cutting of ribbon pinangulohan ni Prof. Emeritus Merlie Alunan ug sa uban pang kadagkoan sa Lamiraw.
Sa workshop proper, gawas kang Sir Jerry Gracio nga wala makatambong, kompleto ang napulo ka panelist nga sila si Prof. Merlie Alunan, Dr. Dinah Roma sa De La Salle University nga mao usab ang keynote speaker, Prof.
Timothy Montes sa De La Salle University, Prof. Michael Villas, VSU; Prof. Yvonne Esperas kinsa sakop sa National Committee On Literary Arts, Prof. Antonio de Veyra, Up Mindanao; Prof. Voltaire Oyzon, Leyte Normal University; Prof. Harold Mercurio, Northwest Samar State University; Ms. Daryll Delgado, fictionist ug journalist, ug usa usab ka Katig Writer, ug si Mr. Lucien Letaba, nga usa ka program director ug SIHC/multi-awarded composer.
Ambongan ug mga maanyag ang tanang mga panelist. Madanihon ang ilang mga pahiyom apan daling mabag-o ang ilang panagway depende sa obra nga ilang mabasa.
Pagsugod na sa paghatag og mga komento ug pagbasa sa mga salmot, nakawot nako bisag dili katol, kay aguy! kasagaran sa unang gipangtuki pulos man waray ang mga pinulongan. Maupay gyod unta, pero haskang kayasa wala man ko kasabot (haha). Samot na gyod sa dihang ang balak na sa Inabaknon gikan sa Capul Samar ang gitak-ang, wa na… surender na gyod ko!
Niay sampol ay…
Akallat ako tungod si humbo tikang si dapog Agbawa sanghit na si sinangla kinakan I agirik na si baktin ari si tangkal Tut’turuok na si kamanukan Pagpukaw na si kaaw.
Unya, kasabot mo? (haha) Pero, kuydaw… pagkanindot na man paminawon sa maong balak dihang ang tagsuwat na nga si Alex Castillo ang mibasa.
Hinuon, saludo sab ko sa mga panelist kay makasulti ug makasabot man sila sa tanang pinulongan sa Region 8— Waray, Cebuano ug Inabaknon.
Nakadugang sa kakulba nga gibati namong mga writing fellow kay gawas sa panelist napuno gyod ang ikaduhang andana sa CCE Building sa VSU kay gitambongan man kini sa mga auditor nga naggikan pa sa nagkadaiyang unibersidad sa Rehiyon 8.
Hinuon, dili man lang puro kakulba ang akong gibati atol sa maong okasyon, nalingaw pod ko sa pakigtabi sa bag-ong mga higala labi na kay nagkausa ang among mga lupad. Busog sab ang among mga tiyan sa lamiang mga pagkaon nga giandam sa mga esponsor.
Sa ikaduhang adlaw, didto kini gipahigayon sa City of Beautiful People nga gidumala sa akong idolong si Mayor Richard Gomez, ang Siyudad sa Ormoc. Gani, siya man unta ang naeskedyul nga mohatag og Welcome Message diin gikahinaman namong tanan, apan adunay kakulian hinungdan nga ang usa sa mga konsehal sa dakbayan, Doctor Jerry Penserga, maoy mipadangat sa iyang mensahe.
Highlights usab niadtong adlawa ang awarding ceremony sa “Dungog Lamiraw” sa mga walay puas nga supporters sa Lamiraw sulod sa kinse na ka tuig sama nila ni Chito S. Ro o, Eugenio “Boy” Abunda, Jr. ug sa National Commission For Culture and the Arts nga gidawat mismo sa NCCA Executive Director nga si Hon. Rico Pableo, Jr.
Sa New Ormoc City Hall, nagsugod na ang paglagubo sa akong dughan kay dinhi gituki ang usa ka obra nga creative non-fiction sama sa akong salmot. Matod ni Prof. Michael Villas, ang creative non-fiction kinahanglan nagpadayag og kamatuoran, tinud-anay nga sugilanon in most cinematic and dramatic way possible.
“Patay, naaplay ko ba kaha ni sa akong gumalaysay?” naho pa to sa akong utok. Medyo ada upay gyod ang ilang mga komento hinungdan nga gilaoman na nako ang sunod nga mga panghitabo.
Hinuon, napulihan og kasadya ang gibati nako nga kabalaka sa dihang nabalhin na ang venue anang gabii sa Origami Convention Center. Sa Boy Abunda Fellowship Night gipahibawo ni Sir Harold nga dili makatambong si Boy gumikan sa kahimtang sa panlawas sa inahan niini. Pero mipasupot ang inilang tv host og usa ka video message.
Sa maong gabii, nabati nako ang mga tingog sa mga writing fellow nga naggikan sa lainlaing dapit sa Rehiyon 8— ang Samar ug Leyte— nga sila si Jan Aries Cabigas Baco, Jessamyne Jade Sinehon Meliton, Carlito Bitayo Mantua, Jose Selentes Labro, Melanie Losa Bingco, Albert Legarse Pincalen, Ronan Renz Reyes Napoto, Alex Castillo, Jefel Sony Frances Maghacut ingon man ang returning fellows nga silang Jeremy Evardone, Reynel Ignacio Samar, Firie Jill Ramos, Jesus Insilada ug Jondy Arpilleda, kini human mi tagsa-tagsa nga gipasulti sa atubangan kabahin sa among mga panahom kalabot sa Lamiraw.
Wala nako mahinumdomi ang ubang mga pulong nga ilang gipadayag apan ang dayag ug tataw kanako niadtong mga taknaa nga kaming tanan mapasalamaton sa Lamiraw sa paghatag kanamo og kahigayonan nga mabansay ang among mga talento, nga makat-on sa among mga sayop ug modawat og bag-ong mga pagtulun-an nga makatabang sa among pag-uswag pagpalambo sa pagsuwat og mga balak, sugilanon, drama ug gumalaysay gamit ang pinulongang Waray, Cebuano ug Inabaknon.
Gani, emosyonal kaayo si Sir Harold atol sa iyang paghatag og mensahe. “Malipayon ko nga niabot na ang Lamiraw og kinse ka tuig. Wala nako damha nga ingon ani kamalamposon ang among gipaningkamotan ni Ma’m Merlie,” niya pa.
Malamposon gumikan kay akong nasayran atol sa presentasyon sa mga Book project sa returning fellows nga daghan kanila ang nakahakot nag prestihiyosong mga pasidungog sama sa Palanca Memorial Award, human sila makatambong sa Lamiraw Creative Writing Workshop. Butang kini nga nakahatag gayod og tumang kalipay sa mga tagdumala niini.
“Nindot kaayo ang pagkahan-ay sa imong gumalaysay…”, “Dapat gayod ani magkanaay Libro kay patok kaayo”, “Pahalipay sa nagsuwat.” Wa gyod ko magdahom nga kini maoy kasagarang komento sa mga panelist ug sa kaubanang writing fellows sa akong gumalaysay— mga pulong nga nakapaalsa kanako sa makadiyot sa panganod.
Angkonon nako nga gikalipay nako ang maanindot nilang mga komento sa akong sinulat apan giputol ko gilayon ang mga pako nga inanayng mingtubo sa akong kalawasan, giatubang ko ang akong kaugalingon sa halapad nga espeho sa akong lawak dungan sa pag-ingon, “Meriam, mga Lamiraw panelist pa lang ang ginindotan sa imong obra, apan komosta man ang imong mga magbabasa sa Bisaya Magasin? Unya ang opinyon nila ni Mr. Godin ug Dorotan, di ka mangutana?”—