sa akong pagpananom
MATAG higayon nga makaadto na gani ko sa merkado sa among siyudad— sa Dakbayan sa Lapulapu— dili gayod nako kalikayan nga makahinumdom ko sa akong pagpananom kaniadto sa mga tuig 2005 hangtod sa 2007 didto sa Purok Taytay, Brgy. Oringao, Kabankalan, Negros Occidental— inigkakita nako sa baligyang mga utanon nga gipangladlad sa vegetable section.
Motokar gilayon ang akong kaibog sa pagpananom tungod kay usa man god kini sa akong mga hilig. Gawas nga mahiligon ko sa panuwat, ganahan sab ko mamanday ug mananom.
Ang sinugdanan gyod nganong nahilig kog pananom kay kaniadto ugod, sa bag-ohay pa lang kong nakagradwar sa elementarya, dugay kong nakaeskuyla sa hayskol kay gihimo man kong bata-bata sa akong lola ug lolo nga nanguma niadtong panahon nga wala pa palapdi ang landing o runway sa airport nga duol ra sa amo. Gipatamnan pa (sa kinsay gustong mananom) ang dako o lapad nga bakante sa palibot sa landing (Mactan International Airport kun MIA pa kaniadto). Adunay lapad-lapad nga luna nga giuma sila si Lolo Henyo ug Lola Ihay ug ako ang ilang gihimong tigtabang-tabang sa pagpangguna ug uban pang mga lihokonon sa umahan.
Sa pagpuyo nako uban sa akong banay sa Negros Occidental, ako dayong giaplay ang akong nakat-onan sa pagpananom og paliya. May kasinatian man lagi ko niini kay gawas nga gihimo kong ‘tig’ sa akong mga apohan sa uma, kaming duha si Papa Mar Sr. nag-alayon man pagpaliyahan sa yuta sa landing gihapon kaniadto.
Adunay dakong luna ang akong mga ugangan nga wala magangkap og tikad sa akong mga bayaw kay wala sab kaayo sila mohilig sa pagpananom. Ang ilang gipanginabuhian didto mao man gyod ang pagpanghimo og mga sala set nga kawayan tungod kay daghan man pod lagi silag kawayanan didto. Maayong laki kaayo ang akong mga bayaw sa pagpamuhat og mga sala set nga kawayan.
Nagkawot kog lungag nga usa ka metro ang gilapdon ug napulo ka metro ang gitas-on samtang ang gilawmon tagatuhod. Ako dayong gipailawman og layang mga sagbot ug gibalik pagtabon ang ubang yuta nga kinawot. Gibutangag uga nga mga tai sa kabaw ug baka ug gibalik na sab pagtabon ang tanang yuta nga kinawot. Akong gitamnan og tagurha ka liso sa paliya sa sentro sa plot (ang lat-ang matag tisok usa ka metro) aron nga kon
dili moturok ang usa aduna pay usa ug kon manurok ang duha mahimong ibton ang usa o mahimong dili na lang. Ug gibuhatan nakog katayan ginamit ang mga alambre, tangsi, mga posteng dagko sa matag kanto ug sama sa bukton nga mga poste ang gipabarog kada lat-ang sa mga tisok sa kada
Bisan gani og yuta nga sarang ikasulod og kaang, wala na gyoy makutkot diri sa among dapit. Gitabonan na kini sa kongkretong maskara sa kalamboan.
plot. Mas maayo nga lapaw sa ulo sa tawo ang pakatayan aron inigpamunga na, hamugaway kaayo ang atong paglakawlakaw sa ilawom labi na panahon sa pagpamomba ug pagpamupo sa mga bunga.
Nahibulong kaayo ang mga taga didto kay grabe kuno kakuti sa akong gihimo. Kay ang ila gong paagi sa pagtanom og paliya igo ra man silang mokawot og tingali mga usa ka dangaw ra ang gilawmon ug mora lang kalinginon sa bagol ang sirkumperensiya. Ila dayong pugsan. Tabonan og yuta nga sinagolan og uga nga tai sa kabaw. Unya ang katayan butangan lang nilag linipak nga kawayan ug babag-babagon ug mubo ra kaayo ang gintang gikan sa yuta nga kon mamunga na, maglisod tag suot sa ilawom aron pagpupo sa mga bunga.
Aduna sab koy mga talong, okra, kalbasa, batong, petsay, sikwa ug uban pa. Ug sa pagsugod nag pamunga, molat-ang lang kog tagurha o tagutlo ka adlaw gikan sa pagpamupo, mamupo na pod. Ug sa akong payag nga nahimutang sa mingaw kun walay disturbo nga dapit, adto pod ko magsuwatan og para itampo sa mga tabloid ug sa mga magasin ilabi na sa Bismag. Nindot kaayo kay kada buwan mokobra ko sa onoraryum sa Bismag (itseke pa kaniadto) ug samtang magdagan ang mga adlaw makasapi pod ko sa mga inani sa akong mga tanom.
Busa alang kanako, ganahan ko adtong akong kinabuhi sa Negros Occidental kay duha ang sistema sa akong panapi— panapi sa panuwat ug panapi sa pananom. Pero unsaon man nga sa dihang nasakit si Mama Mayling hangtod nga ‘mitaliwan’ na gyod sa dayon, nagaid man ko ug ang akong pamilya sa Opon kay kami may nag-atiman kang Papa Mar Sr.
Mao lagi nga kon makakita kog mga utanon mamalik gyod sa akong panumdoman kadtong mga adlaw sa akong pagpananom human ko moretiro sa Bisaya niadtong 2005. Gani, igo ra kong nakapuyo og duha ka tuig sa Kabankalan kay pagka-Mayo 2007, gitawgan na man ko sa akong mga igsoon aron papaulion sa Opon kay nasakit lagi si Mama Mayling. Abi ninyo, mao pa lang gyoy pagkahuman nakog
pugas og duha ka gantang nga mais ug pagkaugma ako na lang kining gibiyaan. Gitugon ko na lang ang akong kapikas nga sila na lay moatiman sa akong kamaisan.
Atol sab gyod to nga sa akong pagpauli sa Opon, panahon sa eleksiyon ug nakadaog ang bana sa akong ig-agaw pagka konsehal sa siyudad busa gihangyo siya sa akong igsoong madre nga pasudlon kog trabaho sa city hall. Mao to nga gipaapas ko na lang ang akong asawa ug ang duha namo ka anak sa Opon ug diri na sa yuta ni Lapulapu mingpadayon og pangeskuyla.
Ugaling lang, miabot ang panahon nga wala na ko i- renew sa bana sa akong ig-agaw mao nga na- jobless na ko ug mao na lay akong gikalingawan ang pagpanulat iyawat na lang nga aduna pay ikabangil-bangil sa kagutom. Karon city administrator na ang bana sa akong ig-agaw kay gikuha man siya sa mayor puli sa kanhi city administrator nga gihimong hepe sa district hospital.
Pagka karon laay na kaayo diri sa lugar nga gitukoran sa balay ni Papa Mar Sr. Gimingaw kog pananom-tanom pero wala na gyoy matamnan. Lahi kaniadto sa akong pagbiya sa tuig 1993 sa dihang gikuha ko sa kapangulohan sa Bisaya kay pulos-pulos pa lang kalubihan, kasagingan ug kakugnan ang naglabi. Mingaw pa kaayo ug lapad pa ang bakanteng mga luna. Pero karon, wala na gyoy matikad kay iniggawas lang namo sa balay ni Papa, maglisod pa mig lakang kay ang atubangan sa balay anaa nagbarog ang kongkreto, dako ug tres andanas nga apartment nga gipanag-iya sa usa ka abogado— ang city administrator nga bana sa akong ig-agaw.
Bisan gani og yuta nga sarang ikasulod og kaang, basiyo sa mineral water ug uban pa, wala na gyoy makutkot diri sa among dapit. Gitabonan na kini sa kongkretong maskara sa kalamboan.—