Dalikyat sa Misteryosang Balut Island
Sa akong pagpangutana, walay sementadong dalan nga naglibot sa isla. Mao diay nga wala koy nakit-ang dagkong mga sakyanan sama sa dyip, multikab ug bus.
KAPIN kun kulang pito (7) ka oras ang akong pagbiyahe gikan sa Siyudad sa Davao paingon sa Barangay Balangonan nga sakop sa Jose Abad Santos, Davao Occidental. Didto ko nanukad rumbo ang isla nga ginganlag Balut. Sa ngalan pa lang, daghan gyod seguro og balut didto.
Sa akong nahibaw-an, duha ang mahimong agian kon moadto sa Isla sa Balut. Usa niini ang pagsakay og lantsa gikan sa General Santos City nga mogikan og gabii dayon moabot na pagkabuntag. Nasayran ko kini gikan sa akong mga amigo nga mingtabok sa Balut gikan sa General Santos.
Ug ang ikaduhang agianan mao kining sa Balangonan. Kon dinhi manukad, dagkong pumpboat ang sakyan, nga kayang aboton ang isla sa duha ka oras. Ang Balangonan maoy kinadulang dapit diin matabok ang Isla sa Balut.
Nagsugod ang akong biyahe patabok na gayod sa isla pinaagi sa pagsakay og gamayng baruto o sakayan nga mokarga lag duha. Gamit ang bugsay, milatas ang baruto sa tagaliog nga tubig paingon sa dakong pumpboat. Dili man god makadunggo ang dakong bangka sa piliw tungod kay hunas kaayo niadtong panahona, segurado nga masangad og posibleng mabali ang pala.
Dihang nakasakay na ang tanan nga motabok sa Balut Island,
miandar ug milawig na ang dakong bangka. Mipahiluna dayon ko dapit sa unahang bahin aron akong makita ang tanang pasahero sa bangka ug akong malantaw ang kinatibuk-ang talan-awon sa dagat ug palibot niini.
Tungod kay hapit duha pa ka oras biyaheon ang Isla sa Balut, gikuha nako ang akong kamera og mitirag pipila ka panan-awon sa baybayon sa Barangay Balangonan ug sa kasikbit nga lugar niini.
Punting paingon sa Isla Balut, hanap pa kaayo ang talan-awon sa isla. Ang iyang hulma pa lang ang klaro nga pormag dakong bungtod nga inanay ang hanayhay sa isigkakilid.
Sa akong tapad, naglingkod ang usa ka batan-ong lalaki. Dugay nako hibantayi nga naniid diay siya sa akong mga lihok, ilabi na ang pagkuhag mga hulagway. Mipahiyom ko kaniya isip pagtahod ug mibalos usab siya. Diay, lumulupyo siya sa Isla sa Balut ug nagkisi-kisi siyang mopaambit mahitungod sa isla. Ug dihadiha mismo, nagsugod siyag saysay sa angayng mahibaw-an sa misteryosong isla.
Ingon niya, ang Isla sa Balut sakop sa lungsod sa Sarangani nga sakop sa Davao Occidental. Ang lungsod sa Sarangani nagsakop og tulo ka isla, diin ang duha ka dagkong isla mao ang Balut ug Sarangani. Ang ikatulo ug labing gamay mao ang isla sa Olanivan. Sa hinugpong nga pagsabot, kining tulo ka isla gitawag og mga isla sa Sarangani (Sarangani Islands).
Ang kadaghanan sa mga lumulupyo niini sakop sa tribung B’laan. Ang ubang lumulupyo sa maong isla mga Bisaya nga langyaw ug mga tawo gikan sa Indonesia gikan pa sa karaang panahon, kinsa mingdagsa ug giganahan na pagpuyo sa Balut.
Saysay pa sa akong katapad, matag bulan sa Hunyo, may mga bisita nga datu, prinsipe ug prinsesa ug mga negosyante mangabot gikan sa Indonesia sa habagatang dapit sa Isla sa Balut aron motambong sa usa ka dakong selebrasyon. Imbitado gayod
kanunay kini sila matag bulan sa Hunyo.
Ang mga taga Indonesia nga minglalin gikan sa ilahang dapit ug nadagsa sa Isla sa Balut, didto na nangaminyo ug nangatigulang ang mga batan-on, ug didto na nangamatay ang ilang katigulangan. Daghan kanila kahibalo na mosulti og B’laan ug Binisaya. Apan ang ilang mga papeles isip sakop sa usa ka nasod, nagpabiling taga Indonesia.
Lawom na kaayo ang dagat nga among gitadlas. Masuta kini sa mangitngit nga pagka asul. Misugod nag kulo ang dagat nga morag binukal nga tubig. Kini tungod kay diha na mi sa tungatunga sa Dagat Pasipiko nga kusog ang bul-og.
Mikuha na usab ako sa akong kamera kay nakita nako nga klaro-klaro na ang isla. Makita na ang kabag-on sa kalubihan nga nagpandong niini. Matod pa sa akong katapad, kopras ang numero unong produkto sa tulo ka isla. Mao kini ang nagbuhi sa katawhan. Mao kiniy naghatag og pagkaon sa ilang lamesa, naghatag og ipalit og medisina, balon sa mga bata paingon sa eskuylahan ug uban pang galastohan alang sa pamilya. “Klikkk”, tig-ik sa akong kamera. Pindot diri, pindot didto. Likayan ang direktang posisyon sa Adlaw kay seguradong wala kini maayong kuha.
Ang pantalan sa Mabila nga anaa sa Isla sa Balut mao ray agianan sa komersiyo gikan sa isla paingon sa General Santos ug kasikbit nga mga lugar. Anha sa pantalan sa Mabila modunggo ang mga lantsa gikan sa Gen-San nga magkargag pasahero, mga kinompra nga semento, bugas, manteka, asin, kabilya, ug uban pa. Sa maong pantalan usab ikarga ang ginatos nga sinakong kopras nga ibaligya ngadto sa dagkong mga negosyante sa General Santos City, ug diha usab nga pantalan moabot ang mga turistang bisita sa isla.
Bisag ikaupat lang nga klase ( 4th class) ang lungsod sa Sarangani, Davao Occidental, makita gihapon didto ang paglihok sa ekonomiya. Aduna kini nindot nga abanganang kuwarto nga irkon alang sa mga mobisita sa isla. Adunay ikapasigarbong kan-anan ug tindahan nga mapalitan. Didto nako nakita ang dili pamilyar nga palitonon sama sa lighter nga pangpanagat.
Mosiga kini inigkablit og dili kini mapalong bisan pa kon unsa kakusog ang hangin. Susama ra kini kadak-a sa ordinaryong lighter apan mas mahal ang presyo.
Nakita sab nako didto ang kinaha nga sigarilyo nga kolor brown. Sumala sa nagtinda, gikan kini sa Indonesia ug ubay-ubay ang nagkonsumo niini sa maong dapit. Dili mapalit og tinagsa, busa mipalit kog usa ka kaha aron masulayan ang lami niini. Tuod man, mikuha kog usa ka stick ug gidagkotan. Sa akong pagsuyop, natagamtam nako nga morag naay kamay o asukal, tam-is ang bation sa dila. Ug kay lagi pagtilaw ra man kadto, ang nabiling inabrihan nga kaha gihatag ko na lang sa mga tawo didto sa pantalan.
Sa akong pagkanaog sa pantalan sa Mabila, gikuhit ko sa nagsunod nako nga mao ang akong bag-ong higala nga taga didto mismo sa Isla sa Balut. Ingon niya, “Kon duna ka pay panahon, bisitaha kanang punta dihang islaha,” dayong tudlo niya sa kaatbang nga isla. “Sinatia didto ang baybayon sa lugar nga ginganlag Tuke Maklang (B’laan nga pinulongan sa “putol nga punta”). Kanang gagmayng mga baruto nga de motor ( pumpboats) mahimo nimong pakyawon patabok didto.” Human sa pagsulti, nagbabayay na mi.
Misuroy dayon ko sa lungsod sa Sarangani. Gikan sa pantalan, ang munisipyo anaa lang sa mga 350-500 metros. Mabaktas lang. Puyde sab magsakay og traysikol. Maihap lang ang traysikol tungod sa kadug-ol sa merkado, munisipyo, pantalan, eskuylahan ug uban pa. Sa akong panaghap, dili moabot sa napulo (10) ka buok ang traysikol nga nagbiyahe didto.
Sa akong pagpangutana, walay sementadong dalan nga naglibot sa isla. Mao diay nga wala koy nakit-ang dagkong mga sakyanan sama sa dyip, multikab ug bus. Nakakita ko og usa ka buok pickup truck didto apan sakyanan diay kini sa ilang mayora ( lady mayor) sa lungsod nga ang biyahe gikan ra sa iyang balay paingon sa munisipyo o paingon sa labing duol nga barangay nga kayang masulod sa maong sakyanan.
Busa kon moadto ka sa ubang barangay sa isla, duha ray puydeng himoon— kon adunay dalan-dalan nga maagian nga makaya sa motorsiklo, ug ang paglulan sa baruto.—