Ang Bayok ni Gunong
. . .the religious impulse …[is] a force which belongs to the dark side of man. --Nick Joaquin, The Santo Niño in Philippine History (1980) (Anib 12) Dili Kabayran og Salapi?
TAUDTAOD nga mihuot ang kahilom sa apiking hawanan. Ang aso sa abohan nagpadayon pagliyo-liyo sa nagkagidlayng lawak, mikanap sa mga suok ug misubay nunot sa mga bulos sa nag-alinawop nga kahayag sa
nagdukang bombilya. Mibalik paglingkod sa bangko si Dr. Hernaez tupad kang Candido nga nagtungok. Miigot ang bangko ug naglihok-lihok na usab.
Miipis na man sa bahal si Tatay Isko, mitungab— dugayng tungab— ug tapos moagahad miingon: “Gikinahanglan pa ba god kana, Sir? Dili pa ba diay igo nga anaa siya, imong makita ug mahikap?”
“Mahinungdanon kaayo alang kanako ang maong kasayoran, Tay,” mitubag si Dr. Hernaez ug nanarapo sa iyang nawong. Tinuod hinay ang iyang tingog apan ang tuno niini daw nagkinahanglan og hustong tubag.
“Nagduda ka ba sa iyang gigikanan?” sukna dayon sa tigulang.
Namula ang nawong ni Dr. Hernaez. Apan nagpailob siya. “Wala, wala. Ayaw ko laina pagsabot, Tay,” mitubag siya. “Apan nahibawo ka, sa mga tawong sama nako, ang maong kasayoran mahinungdanon kaayo alang sa dugang mga pagtuon. Makahatag usab kinig dugang bili sa butang.”
Misandig si Tatay Isko sa bungbong ug mipiyong sa iyang mga mata. Morag gikapoy na kaayo siya. Unya naabli na usab ang iyang nanguyos nga baba ug migula niini ang hinayng tingog: “Kabilin kana. Mahal nga kabilin… Gamhanang kabilin…” Unya mitibi siya. “Sa imong katigulangan?” “Sa atong katigulangan. Bisaya ka man tingali, Sir, di ba?” Misamot kapagaw ang tingog sa tigulang. Namatikdan ni Dr. Hernaez nga nagpadayon pa gihapon pagtibi ang iyang baba.
Miyango si Dr. Hernaez. “Unya imo gyod ning ibaligya, Tay?” Unsay nakapabililhon niining butanga sa tigulang, wala siya masayod. Ang iyang naseguro lang nga kining maong kinulit bililhon kaayo alang kaniya ug ni bisan kinsang tawo nga nagtuon o interesado sa kulturang Bisaya o Pilipinhon.
Dugay kaayong naghinuktok ang tigulang. Unya nanghupaw siya ug miingon: “Wa koy laing mahimo, Sir...”
Giabot og kalibog si Dr. Hernaez. Iyang giingnan ang tigulang nga wala siya makasabot.
Milihok ang nipis nga lawas. Mibakod. Naglantaw ang tigulang sa gawas sa iyang pagpamulong pag-usab: “Wa koy kabutangan ini dinhi sa siyudad, Sir. Wa koy katagoan ini. Nahadlok kong mawala lang unya kini kanako. Naseguro kong pangitaon ug kuhaon gayod nila ni. Kon makabalik pa lang unta ko sa bukid….” “May kaaway ka didto sa bukid ug dinhi sa siyudad, Tay?” Nanghupaw pag-usab ang tigulang. Nanglugmaw na usab ang iyang mga luha samtang naglantaw kang Dr. Hernaez. “Wa na koy kabuhian didto sa bukid, Sir.” Milingo-lingo siya ug mitulo ang iyang mga luha. “Giilog nila ang akong gamayng kamaisan.”
“Ug dinhi sa siyudad, kinsay gustong mokuha niining kinulit dinhi sa siyudad, Tay?” Nadungagan ang kalibog ni Dr. Hernaez sa gipanulti sa tigulang.
“Anaa sila bisan asa… Dinhi sa siyudad, didto sa bukid… bisan asa anaa sila.” Unya milili ang tigulang sa gawas.
Miginhawag dako si Dr. Hernaez ug mibalik pagtutok sa itom nga kinulit. Gabii na kaayo, sa iyang hunahuna pa. Nagpadayon ang linagubo sa dili-masabot-nga-mgapagbati sulod sa iyang dughan. Kinahanglang taposon na ang panagsulti nga daw walay kataposan ug nagbug-at lang sa makalibog nga mga mensahe. “Unya pila may imong ipabayad ining imong dala, Tay?” Wa motingog ang tigulang. Mitupad pagyaka si Candido kang Tatay Isko. “Sige na, Tay, bungati si Doktor,” aghat niya. May giyawyaw ang tigulang nga wala madungog ni Dr. Hernaez.
“Kon mahimo unta, Doktor, P15,000 lang,” si Candido ang mitubag. Wa siya motan-aw kang Dr. Hernaez sa iyang pagbungat sa kantidad. Didto hinuon siya magsigeg tutok sa tigulang. “Mao nang kantidara ang among gikasabotan ni Tatay Isko, Doktor.” “Dakong kantidad kana, Candido.” “Aw, oo, nuon. Pero, maayo na lang na, Doktor, nga among magamit pagnegosyog mga utanon o mga sitsiriyas ba hinuon dinhi sa siyudad. Wa na man goy kabuhian si Tatay Isko. Nahibawo ka bitawng pobre kaayo mi. Wa god koy trabaho.”
Apan si Dr. Hernaez wala maminaw kang Candido. Giatubang niya si Tatay Isko ug gipangutana: “May plano ka dinhi sa siyudad, Tay? Tingalig makatabang ko.”
Ang pangutana morag wa mosurop sa kaisipan sa tigulang kay naghinuktok man lang gihapon siya. Unya pagkataudtaod, sa dihang naabli na ang iyang baba, ang tubag nga iyang gibungat hinay ug hanap, daw ang way kaseguroang ugma: “Ambot kahag mabuhi ba ko dinhig dugay, Sir... Mora mag lain dinhi... mora mag dili gyod para nako ang siyudad, Sir.”
“Pero sa kadugayan tingali,” midalig sagbat si Candido, “maanad ra ni si Tatay Isko dinhi, Doktor. Sa pagka karon god wa man siyay gikalingawan.”
Milingo-lingo si Dr. Hernaez. “May gikahadlokan ka dinhi, Tay, di ba?” sukna niya ug mitutok sa tigulang.
Wa motubag si Tatay Isko. Nagpabiling nagmamingawon ang iyang dagway.
“Apan unsa pa man goy imong laing kapaingnan kon di ka na mabuhi sa bukid?” miingon si Dr. Hernaez. “Maayo na lang gani kay may kadugo ka dinhi sa siyudad,” ug gipasigpatan niya si Candido nga nagminghoy didto sa ilang gilingkorang bangko.
“Ang mahinungdanon kanako karon nga akong ikabilin og tawong kasaligan ang akong bililhong kabilin,” miingon si Tatay Isko.
“Kon ang buot mong ipasabot, Tay, sa tawong kasaligan ako,” ni Dr. Hernaez pa, “wa ka masayop, Tay. Sa akong mga kamot kaampingan ang bililhon mong kabilin.” Unya gipahunat niya ang tigulang kon pila gayod ang ipabayad niini sa kinulit. Gabii na kaayo ug giabot nag kahingawa si Dr. Hernaez. “Unsa man, Tay, P15,000 gyod ang imong ipabayad ning imong kabilin?”
Milingiw si Tatay Isko. “Sa pagkatinuod, dili na kabayrag salapi, Sir,” miingon siya. “Ambot mapasaylo ba kaha ko niining akong gihimo,” ug nanghupaw na usab siya. Giipisan dayon ni Candido og bahal ang basong plastik sa tigulang.
Gitugyan sa tigulang ilawom sa pag- amping ni Dr. Hernaez ang karaang kinulit…
kamatayon aron duna kay dakong utang kabubut-on niya.”
Nakapahiyom si Monsour Morales. Nagkatukma ang ilang hunahuna ni Divina. Bisan siya, wa kaayo magtuo nga si Jeffrey Sandoval ang nagpabutang og bomba sa iyang Vios. Mao usay pagtuo sa iyang higalang inspektor sa Homicide nga si Homer Calderon nga si Donna Lopez Singson ang nagplano sa pagpabuto sa iyang kotse.
“Di imposible nang imong pagtuo, Div. Well, naa sab kana sa akong hunahuna.” Unya may nahinumdoman ang detektib. “Naa pa ba nimo ang address nga gipuy-an ni Angelo sa Iligan dihang nagtrabaho pa siya didto, Div?”
Mitando ang babaye. “Kay ngano man, Mon?” “Taudtaod na kong nagplano nga moadto sa Iligan, Div. Apil kini sa akong pag-imbestigar sa kaso. Ang tanang anggulo nga makatabang sa pagsulbad sa kaso, angay ko lang gyod nga tagaan og pagtagad.”
Miyango-yango si Divina Lopez Singson. Hilom siyang nakadayeg sa kaigmat ni Monsour isip detektib.
“Ihatag ko nimo ang address, Mon. Unya na sa imong pagpauli. Tuod diay, duna koy nahinumdoman bahin kang Donna. Morag duna silay dugo sa pagka Muslim.”
Nauknol si Monsour sa nasayran. Dunay dugo sa pagka Muslim? Unya kalit mibutho sa iyang panumdoman ang babaye nga nagkupo og malong nga binuwakan og pula.
“Karon pa ko makahinumdom ani, Mon. Nahunahuna ko man god ang giingon mong babaye nga nagkupo og malong nga miduaw sa lubong ni Angelo, ug ang babaye nga nagkupo gihapon sa maong matang sa malong nga mitsek-in sa hotel diin nakaplagan ang patay nga lawas sa akong igsoon.” Miyango-yango ang detektib. “Ang babaye sa menteryo ug ang babaye sa hotel, usa ra, Mon.” Mitando si Monsour Morales. “Dako ang akong pagtuo nga ingon ana gyod, Div.” “Way laing babaye nga nagbaton og dakong kasilag kang Angelo, si Donna ra gyod, Mon.”
Nagtuo si Monsour nga makatabang og dako kaniya ang impormasyon nga gihatag karon ni Divina kaniya. Unahon niya pagsusi ang Iligan kon unsay kahimtang ni Angelo samtang nagtrabaho kini didto. Unya, isunod niya ang hilom nga pagsusi sa family background ni Donna Lopez.
Husto si Divina. Si Donna ra ang babaye nga nagbaton og kaligutgot kang Angelo Lopez.
Nananghid na si Monsour kang Divina nga mopauli na siya. Gihatag sa babaye ang address nga gipuy-an ni Angelo didto sa Iligan.
Samtang nagmaneho si Monsour sa Innova, dunay misantop sa iyang kaisipan. Makig- coordinate siya sa manedyer sa gitrabahoan ni Angelo Lopez dinhi sa siyudad. Dako ang iyang pagtuo nga duna siyay impormasyon nga makuha nga makatabang kaniya sa pagsulbad sa gikuptan niyang kaso. (PADAYONON)