Sukod sa Panahon: Relo o Kalendaryo?

Mas nindot kuno ang tawong duna pay gibating kahingangha sa kalibotan, kay gawas nga wala siya magdali, dili sab siya mobatig panginahanglang magdali.

HAYYY, Pasko na. Di na matabang, Pasko 2018 na gyod. Morag gabagulbol, no? Hahaha. Moingon unta ko nga kadali ra ba god sa panahon, uy! apan kabalo ko hunahuna ko ra na. Sa ako ra nang tan-aw sa dagan sa oras. Hinuon, daghan mouyon niini nga obserbasyon kay morag ang tanan gadali na karong panahona, gahangos na kunog inapas sa oras. Unsaon man god sab ning oras ba? Gabaklay tuod apan dili moilag eskina, kurbada, o bisan silingan nga puydeng hunongan ug kapay-kapayan. Ag kita pod, bisan pag gasakay, maabtan gyog oras kay gawas nga kulhanon ang drayber sa atong gisakyan usahay ug dili gyod molusot sa trapik mosugot mag-aginod, init pod og ulo usahay, magliko-liko bisan asang kalye kay dili gusto matanggong og trapik. Wala pa nay labot nga dali ra tang malinga sa bisan unsang makit-an sa dalan. Hahaha.

Karon pa ko nasayod nga kini diayng paminaw nato sa dagan sa oras usa diay sa nahimong babag sa atong panabot sa kamatuoran ug posibleng maoy rason nganong dili ta lig-on sa atong panan-aw sa dagan sa panahon. Lisod diay masakto gyod atong paminaw sa panahon. Perception of time ba. Dunay ilusyon diay ang paglabay sa panahon. Pananglit, kon pangutan-on ka kanus-a mo nagkita sa imong uyab, makatubag ka segundo por segundo? Kon pangutan-on ka kanus-a mo nagkita sa imong inahan, katubag pod ka segundo por segundo parehas sa imong tubag sa pangutana mahitungod sa imong uyab? Lagat, imong mata, no? Duna baya gyoy diperensiya labi nag ang pangutana nagtangag og dakong ganti nga natagamtam. Hahaha. Nah, di na nato dugayon, uy. Basta kahibalo na ta nga ang atong paminaw sa gidugayon sa milabayng panahon, dili parehas, depende kon kinsay atong kauban dihang gilabyan ta.

Laing ilusyon kuno ang gidugayon sa milabayng panahon. Pananglit, unsa kadugaya imong paghulat nga makapalit kag NFA nga bugas? Unsa pod kadugaya inyong panagdulog sa unang higayon? Kon dungan silang nahitabo, kinsay mas dugay? Sa ato pa, gahinam-hinam gyod tag Pasko ba, kay morag dali ra mang gaabot. Kon NFA nga bugas pa nang atong gihulat, masukod gyod tingali nato ang atong hinulat, segundo por segundo, dala na bagutbot. Buot lang nakong ipasabot, kon makapamundak tag kamatuoran kuno ba, mora sag tinuod gyod, hunahuna ra man diay nato. Hahaha.

Nakalimot man god tang ang kamatuoran, sama sa atong paminaw sa panahon, produkto sa utok. Kon ang atong utok wala maanad sa saktong paminaw sa panahon, imposibleng makasulti tas hitabo nga sakto sab. Mao nang kon gusto nato nga hait tag panabot, kinahanglan diay sab nga dili ta luyat kon oras nay hisgotan ug dili nato ipalabay ang gagmay nga detalye. Mao toy nahitabo nilang Romeo ug Juliet. Pataka ra mog ingon

nga ang buot ipasabot ni Shakespeare sa maong drama kay ang kaanindot sa ilang gugma. Dili, uy! Ang iyang buot ipasabot nga kon nagkasabot pa silag sakto sa oras, dili gyod to mahitabo ang nahitabo nila. Mao na nganong trahedya tong estoryaha to. Hahaha.

Matod pa sa siyensiya sa sikolohiya, daghan og estilo ang atong utok sa pagtuis sa panahon. Pananglit, adunay “telescoping effect” diin ang atong utok maghunahuna nga layo pa tong orasa to o dugay na kaayo nahitabo tong hitaboa to. Parehas bas martial law sa 1972. Nganong paminaw sa uban dungan nahitabo ang World War II ug ang martial law ni Presidente Marcos? Hinuon, mas maayo na lang nang maghunahuna nga dugay na tong martial law ni Presidente Marcos, kaysa maghunahuna nga wala to mahitabo ang martial law ni Presidente Marcos. Ang kataw-anan pa gyod kay mas ngilngigan ang ubang mga tawo maghunahuna sa gipangbuhat sa Hapon sa WWII apan ginindotan sa martial law ni Presidente Marcos. Kana lain na sab na tingali nga nawong sa kamatuoran nga angayng tukion kondili sa mga sikolohista, sa mga espiritista. Hahaha.

Lahi sab kuno ang pagpaminaw nato sa gidugayon sa nanglabayng panahon kon gawas nga nakita nato ang mga panghitabo niadtong panahona, nadunggan pa gyod nato ang maong mga panghitabo. Naa lagi koy higala nga sa panahon sa martial law sa among lungsod, didto siyas Manila nanimuyo. Maong bisan unsaon nakog estorya sa akong gibati dihang nakita nako ang mga nanagbuy-od sa among dalan, human sa sipa sa pusil, di gyod siya kasabot nga ngilngig akong gibati. Parehas ra god kuno na kon magtan-aw kag bold nga salida. Kon gatan-aw ra ka apan wala ka kadungog sa ilang kagana, di sab ka lawayon, uy, ug dili ka kalimot sa oras. Kon dunay “sound effect” ang mga panghitabo sa katre, di lang ka kalimot sa oras, mawala pa gyod kas panahon. Hahaha. Naa pa gani kuno niy “kappa effect” ang atong paghinumdom sa panahon kay usahay kon adunay mga nakabangil nga mga nadunggan o natilawan, kauban sa nakit-an, mas dugay o mas mubo ang atong paminaw sa milabay nga oras. Pananglit, nindot na kaayo imong pagtan-aw og bold unya kalit mi- brown out. Kon pangutan-on kag unsa kadugay imong palami? Imong tubag gyod “kadiyot ra”. Kon ang pangutana, unsa kadugay kang nagkurog-kurog sa kahadlok? Imong tubag gyod “dugay kaayo” bisan kon parehas rang lima ka minuto ang palami ug ang pagkurog-kurog. Mao nang samok nang mga tawong sigeg ingon nga kuyaw ning martial law ni Presidente Duterte diris Mindanao, kon mga taga Manila o bisan og taga Sugbo ang gasulti. Mas kuyaw gyod hinuon kon taga Manila ang manaway bisan kon parehas silang wala katilaw sa kakuyaw kay di kasabot ang mga taga Manila og Bisaya. Hahaha.

Dihay kausa naglalis mis akong boyfriend kay miingon siya “hain man tong akong relo?” Ingon sab nako, “Ibutang lagi sa saktong butanganan aron dili magkapuliki imong baba og pangita.” Nilabay na to kay nakit-an ra niya. Human adto wala na mi nagkita kay miadto siya sa iyang opisina, miadto pod kos akoa. Pagkaugma, nangita kos akong antepara, ug miingon siya, “Ibutang lagi sa saktong butanganan aron dili magkapuliki imong baba og pangita.” Lagat akong mata. Ingon nako, “Nindot sab ka no kay maayo ka kaayong mohinumdom sa akong gisulti.” Ingon sab siya, “Ahh, mobelib man sab ka dayon. Karon pa gani ka nagsulti, makalimot diay dayon ko?” Hahaha. Nah, unsay dili katuohan ini? Nga pagkaugma pa ko mangita sa akong antepara o nga gihapak niyag balik sa ako akong sulti? Hahaha. Pastilan ning kamatuoran kon panahon diay ang tamdan, no? Ang pangutana pa gyod diha kay kon kausa ra mi naglalis. Maong sayop gyod nang patughan ta nang lalis sa mga dilawan ug dutertards kay gawas nga makaigking pa nas atong panumdoman, matuis sab nila atong pangartiyo. Unsa man na, uy. Kapilahon man diay tag biktima? Hinuon, bisan dili kamatuoran ang gituis, kon dili mao ang paghinumdom sa panahon, fake news gihapon na.

Kana sab diayng maigking tas balita, makatuis diay sab na sa atong paminaw sa milabay nga panahon. Kon mobati kuno tag kahingangha sa usa ka hitabo, paminaw kuno nato adunahan kaayo tag oras. Ato ang tanang panahon. Mao tingali niy gibati ni ACTS-OFW Partylist Representative John Bertiz dihang gipahubo siyag sapatos sa airport, no? Nahingangha siyag maayo maong nag- wild kay gawas nga giduaw kuno siya sa iyang bulanong bisita, paminaw niya sab tingali iya tanang panahon. Dili nato siya masala tuod. Hehehe. Matod pa sa mga siyentistang nagtuki niining epekto sa kahingangha sa atong pagtantiya sa oras, gamhanan kining kahingangha kay gawas nga mabawog niya ang oras, makausab kini sa atong desisyon. Mas nindot kuno ang tawong duna pay gibating kahingangha sa kalibotan, kay gawas nga wala siya magdali, dili sab siya mobatig panginahanglang magdali. Mas buotan sila kinta ug mas dako ang ilang gakatagamtaman nga katagbawan sa kinabuhi. Mas mapasalamaton sila, ug mas dali silang moboluntaryog tabang. Gawas kang Representative John Bertiz, ang mga bata dako pa kaayo og gibating kahingangha. Mao sab tingali nga bisan si Kristo ganahan nila. Dili ba ingon si Kristo nga kon dili ingog bata, dili ta kasulod sa gingharian sa amahan? No, no, no, wala ko gaingon nga morag bata si Representative John Bertiz. Ambot lang sab kaha si Undersecretary Mocha Uson, no? Nah, lahi na sab tingali nang inyong gakahinganghaan, uy. Hehehe.

Lahi sab nang kahingangha kaysa kakurat o kaha kahadlok. Kon makurat ta, sama sa kahadlok, ang panahon morag dili molihok. Kon sa Iningles pa na, mamahimo tang “suspended in time”. Dili na nindot bation. Natiurok kay nakurat ug nahingangha apan adunay dalang kahadlok. Bisan pa man, lahi ang epekto niini sa atong paminaw sa oras. Maong dili maayo kon moingon ta nga botaran ta lang ni sila bisan kon talapungo kay kadiyot ra nang tulo ka tuig. Dili na maayo nga pangartiyo diay kay kon dako tag kahingangha sa iyang abilidad karon, dugay kaayo nang tulo ka oras kon talapungo gyod. Mas labi na kon mahadlok tas iyang abilidad kay morag mainat gyod nang tulo ka tuig ba. Mao na sab ning panahona nga makalimot tag paniudto o ba kaha matulog nga gutom.

Hinuon, kon wala sab tay mapilian kay ang tanang gadagan makalilisang og abilidad, mapugos baya sab tag botar sa talapungo nga atong higala kaysa talapungo nga atong kontra. Mao ni nganong mora tag buang. Halos magpatay tag linaban sa atong kandidato apan ang tinuod nga angayan tua gatungok ras daplin. Tan-awa ra god nang pagporma sa mga tiket. Kinsa bay gadesisyon kon kinsay managan? Nah, mi- resign na baya si Secretary Mocha Uson, pangandam alang niining umaabot nga eleksiyon. Si Presidential Assistant Bong Go nakasugo na sab kunog mga sundalo pagpapikit sa iyang mga tarpaulin. Isip-isip na gyod ta ani. Hahaha. Angay sab tingali nga usbon ang pamaagi sa pagpili sa modagan sa piniliay, no? Hayyy, kalibog ba ini. Wala

na man god tong konsultasyon ug hisgot-hisgot sa mga tawo kon kinsay angay padaganon sa usa ka partido, ba? Aw, naa pa bay partido pod? Ang layhang modagan, modagan lang god. Hahaha.

Mas labaw na kon naka- drugs o bisan nakainom, mausab gyod ang paminaw sa tawo sa oras. Tan-awa ra god nang hubog gabaklay. Gawas sa marijuana kuno nga way klaro ang pagtuki, ang tanang drugs nga giabusohan sa tawo kondili paminaw sa naka- drugs nga miundang ang panahon, paminaw sab nila milupad ang panahon. Ang kainit ug katugnaw sa panahon dako sab og epekto; paspas atong paminaw sa dagan sa panahon kon ting-init. Sa ato pa, gadali ta kon ting-init ug init sab atong ulo. Kon init atong ulo, dali ta makurat ug wala tay kahingangha. Nah, kay ting-init ang Mayo, sa ato pa, inigbotar nato, kuratan na, tarantado pa? Maayo diay tong eleksiyon sa una nga sa Nobiyembre, sa? Mao na gyod tingali ning panahon nga mag-isip-isip na gyod ang COMELEC. Hehehe.

Bitaw, ang ako lang ipasabot dinhi, gawas nga dili ta kanunay korek kay apektado ta bisan sa kainit sa panahon, dili sab sakto nang mga pangartiyo anang kon kinsa nang atong gisaligan diha, uy. Naa ay, si Senador Trillanes nahimo nang si Trililing ug si Senador Delima nahimo na kunong depito, ambot ngano? Pero dili sab puyde nga mailad ta sa unsang mga pagarpar diha nga sakto sila. Apil sab ko. Hehehe.

Seryoso: kay kita may daghan, angay nga kitay mas hait og panabot ug mas lawom maghunahuna. Dili ta patarantar kay maayong laki ta. Motuo man ta nila o dili, magutman gihapon ta. Mas maayo pa mangamuyo tang mahait atong panabot kay kon gaduda ta nga walay labawng makagagahom, posibleng nasayop ta ug tinuod nga naa. Maong tuo na lang ug pangamuyo. Ayawg hinambog diha kay kon motuo ka nga wala, unya naa, alkanse ka. Kon motuo ka nga naa apan wala, unsay sakit sa imong tiyan? Kana bitawng motuo ta nga but-an atong gibotaran apan buang diay, igo ra man tang makapangyam-id pero tuloy man ang buhay. O, di ba? Hehehe.—