Ang Bayok ni Gunong
...the religious impulse …[is] a force which belongs to the dark side of man. --Nick Joaquin, The Santo Nino in Philippine History (1980)
(Anib 13)
Symposium sa Local History
SA usa ka symposium sa local history nga gipasiugdahan sa Cebuano Studies Center sa University of San Carlos, si Dr. Hernaez, ubos sa pagdapit ni Dr. Selir Mejoras, ang direktor sa sentro nga gihisgotan, mibasa sa iyang sinulat mahitungod sa paganong mga kulto sa Pilipinas. Ang sinulat nga
nakatawag sa pagtagad sa daghang tinun-an, mga professionals ug mga magtutudlo sa nagkalainlaing mga kurso, tataw nga gihagoan gayod sa tagsulat tungod sa dokumentasyon niini ug mga footnote nga gikan sa iyang mga kasinatian isip antropolohista nga nakaagi na og mga pagtuon sa nagkalainlaing ritwal ug mga seremonya sa nasod ug nakahimo na og dagkong excavations sa daghang lalawigan.
Ang dakong punto nga gihisgotan ni Dr. Hernaez ug nakapakugang sa kadaghanan mao ang iyang teyoriya nga ang karaang mga kulto wala mabuntog sa hingpit sa Simbahang Katoliko, nga kini, sa pagpanglabay sa mga tuig, hilom nga nagpakabuhi ug hangtod gani karon kini nagpabilin gihapon. “Usa sa mga manifestation niining karaang kulto nga akong gihisgotan,” miingon siya, “mao ang nailhan sa kadaghanan kanato nga mga superstitious belief o pagtuo-tuo. “Daghan ang moingon nga ang mga pagtuo-tuo walay kabasehan nga tinuod sa kalibotan ug sa panahon bisan, sa pagkatinuod, walay nangahas pagsubay sa nahikalimtang lintunganay sa maong mga pagtuo.”
Ang metapora nga gigamit ni Dr. Hernaez sa kasaysayan sa paganong kulto mao ang usa ka karaang punoan sa kahoy nga hilabihang nakagamot na ilawom sa yuta. Tinuod man gani nga ang mga sanga niini usahay mangabali o pung-olon ba gayod hinuon, apan ang kahoy sa gihapon magpabilin ug manalingsing. Ang punoan dili mahimong putlon, dili maputol, kay kini mismo mao man ang diwa sa kaliwat nga tabunon.
Apan sukwahi sa gituhoan sa uban, mipahayag siya, ang paganong mga kulto wala lamang mabuhi diha sa mga komunidad sa nagkalainlaing tribu sa Pilipinas, kondili kini usab milahutay gihapon bisan sa mga sentro industriyal sa mga dakbayan.
Mipahayag si Dr. Hernaez nga dili siya mobati og kabakikaw nga moingon nga kining paganong kulto sa kakaraanan may dakong labot hangtod sa atong kasaysayan nga naghisgot sa atong tiningob nga hunat paglingkawas gikan sa magalongong gahom sa mga langyaw nga ming-ulipon kanato. “Ang Kristiyanismo ‘bag-o’ nga relihiyon dinhi sa Pilipinas,” mipadayon siya, “kay kini nagsugod man lang pag-abot ni Magallanes ug mga kauban dinhi kaniadtong 1521. Apan sa wala pa masaag ang mga langyaw dinhi, may relihiyon na ang atong mga kaliwat, may mga bathala na nga giampoan ug may mga ritwal o seremonyas na nga gisunod. Ang nakahaling og dako sa kasuko sa atong katigulangan sa mga langyaw kanhi mao ang ilang pagpanamastamas ug paggun-ob sa atong lumad nga mga ginoo.” Mipuno siya sa pag-ingon nga sayop ang pagtuo nga ang pagrebelde sa atong katigulangan batok sa mga Katsila maoy kalihokan nga lubos labot sa politika lamang. Ang karaang relihiyon maoy may dakong labot niini, miingon siya. Ang karaang paganong kulto mao ang tinuod nga diwa niining maong rebelyon, miinsistir siya.
Apan ang nakapahikugang og dako sa mga nanambong (kadaghanan mga tinun-an ug mga magtutudlo sa nagkalainlaing unibersidad ug mga kolehiyo sa Kabisay-an ug Mindanao) mao ang detalyadong dokumentasyon ni Dr. Hernaez sa ritual human sacrifices nga matod niya “gihimo pa hangtod karon, apan dili na sa hilan nga mga kalasangan o sa mga langob nga giingong ‘taw-an’ kondili sa mga dapit hinuon diin ang bag-ong teknolohiya gigamit na. Ang teknolohiya dili sa tanang higayon makapuo sa paganong mga kulto,” miingon siya.
Ang dagkong mga konstruksiyon, pananglitan, mipadayon si Dr. Hernaez, sama sa mga taytayan, minahan, galingan, tugpahanan sa mga ayroplano, ubp., gituhoan nga modisturbo sa geomantic equilibrium, ug aron kini kalikayan, gikinahanglan usahay nga dugo gayod sa tawo ang isakripisyo. Niining bahina sa iyang sinulat iyang gihisgotan ang gamhanang simbolo sa paganong mga tinuohan nga nagpatunhay sa kahusay sa Uniberso, ang Bakunawa. Ang dagkong mga ritwal kasagaran gayod nga gihimo aron paghupay niining maong mangtas, pahayag niya. Ug iyang gipakita pinaagi sa overhead projector ang nagkalainlaing ilustrasyon sa mangtas nga iyang gihisgotan nga makita diha sa mga anting-anting, sa medalyon sa karaang mga kuwentas, sa mga purong o sa mga headgear sa mga timoay ( chieftains), sa mga birong ( princes) ug mga birurang ( princesses), ug hangtod sa mga baylan (priests o priestesses). USA sa mga imbitado sa symposium isip resource speaker mao ang inilang magsusulat ug perceptive kaayong cultural ug historical writer sa Pilipinas, ang National Artist nga si Nick Joaquin o Quijano de Manila. Si Nick Joaquin mibasa sa iyang sinulat bahin sa Santo Niño sa Sugbo, ang icon nga maoy nahimong simbolo sa atong pagka Kristiyanos sa sayong mga tuig sa ika-16 nga siglo.
Ang nakapahinuktok ni Dr. Hernaez sa sinulat ni Nick Joaquin mao ang iyang gihisgotang “the most tantalizing chapter” sa atong kasaysayan, ang 44 ka tuig tali sa pag-abot ni Magallanes sa Sugbo ug sa pag-abot ni Legazpi sa mao gihapong dapit, o ang mga tuig tali sa 1521 ug 1565. “During those 44 years between Magellan and Legazpi,” miingon si Nick Joaquin, “we lapse back to paganism, yes— but our paganism is oriented towards a Christian icon. Presiding over that lost chapter of our history is the Santo Niño.”
Ang teyoriya ni Nick Joaquin, bisan speculative, gihatagan niya og maayong mga puntos. Miingon siya nga ang Santo Niño naluwas lamang sulod niining delikadong anib sa kasaysayan sa Kristiyanismo sa Pilipinas tungod kay siya ‘gisagop’ man sa mga lumad nga usa sa ilang mga bathala ug labing gamhanan kanilang tanan.
Apan sa timbang-timbang ni Dr. Hernaez, sa kinatibuk-an, mas delikado ang kasaysayan sa paganong mga kulto kaysa kasaysayan sa Santo Niño. Samtang ang Kristiyanismo sa Pilipinas gipalungtad ug gipaluyohan sa Korona ug sa Krus, ang lumad nga mga tinuhoan, sa laing bahin, gigukod ug gipugos pag-abog sa espada ug sa Krus ngadto sa dagkong mga dilaab, ngadto sa hilan nga kalasangan, ngadto sa kabukiran ug ngadto sa mangiob nga mga langob. Apan bisan pa niining organisado nga pagtampalas ug pagpanamastamas sa atong lumad nga mga bathala, ang karaang mga tinuhoan mihangat ug misukol. Gani sila nagpabilin mang buhi sulod sa daghang siglo. Gikan sa 1521 hangtod sa 1995— 474 ka tuig na ang nanglabay! Pagkataas nga panahon! Pagkadako nga hagit, pagkalisod nga kahimtang! Lig-on nga pagtuo lamang nga kabahin sa diwa ang mohangat sa maong gidugayon! Dugay si Dr. Hernaez nga naghinuktok bahin niini.
Kon ang lumad nga mga kulto nabuhi ug minghangat sulod sa maong gidugayon, sa iyang hunahuna pa, nan, dako ang posibilidad nga kini nakaangkon na og hustong kalig-on, hustong kusog, hustong lanak, ug labaw sa tanan, hustong kasuko sa gahom nga nagtukmod kanila ngadto sa mangiob nga kalibotan.
Unya gisulayan pagsuot sa iyang hunahuna ang haw-ang nga mga tuig tali sa 1521 ug 1565, apan ang sakit nga kahiubos mihakop kaniya kay mao man hinuoy nasugamakan niya ang hanap nga kalibotan nga wala moharong kaniya. Mao hinuoy miabi-abi kaniya ang iyang kaugalingong kahaw-ang nga miinat ug wala mahimutang didto sa iyang kahiladman.
(PADAYONON)
Ang panukiduki ni Dr. Hernaez nagbutyag sa dakong kalambigitan sa karaang relihiyon sa kasaysayan sa kalamboan sa Sugbo o sa nasod mismo…