Kant lagi, dili can’t o ba kaha cunt

Matod pa ni Kant, ang tawo kaila gyod sa matarong ug maayo kay kini depende sa mga estraktura nga napanday diha sa iyang alimpatakan.

INIT na baya gyod, ba? Init kay tinuod ang climate change ug global warming. Hinuon, puyde nga maingong gapangitkit na ang kainit sa akong panit kay ako ganit. Hahaha. Bitaw, init pod kay duol na ang eleksiyon ug morag gapaursa og balahibo ang mga tawong managanay. Magsipok atong ulo. O mosurok atong dugo. Hahaha. Init pod kay galihok na si kanhi Presidente Gloria Arroyo alang sa iyang mga gustong kausaban sa atong Batakang Balaod. Asa na lang kaha ta ipli ini, no? Maglibog man god ta kon maayo ba kana nga kausaban apan daotan ang katuyoan, o daotan kana nga kausaban alang kanato bisan maayo ang katuyoan. Maayo unta tog magtakdo ang kausaban ug katuyoan, apan mahitabo kaha na? Hehehe.

Sa paminaw nako sa kahimtang karon, sa managanay sa sunod eleksiyon pa lang, morag malipay ta nga dili nga naa pay eleksiyon. Naay kampo nga halos mawad-an tag kusog motan-aw kay morag wala gyoy kapilian sa mga tawong niplastar nang modagan. Naa say wala na tay keber kon kusog ba o dili kay syur na silas angkla. Maulit ka maghunahuna nga naay mga gamhanan unta pero mosugot ra nga utoon sa mga gakapyot nila. Unsa say gamit sa gahom imong makumkom kon dili ka kapangsawilik anang wala pay dalang kausaban, daotan pag katuyoan, ba? Sakit sab hunahunaon nga kabalo tang wa gyod tawoy kangho pero mapugos tag botar – unsaon, walay lain kay ang atong sistema sa pagpadagan napili nang daan nga sila ray mabotaran. Naay makakatawa tas hambog kay makadagan, naa say makanganga na lang tas kablangko ba gyos tinan-awan bisan kon gasikad-sikad modagan. Hahaha.

Kita sang tinuoray nga gakabalaka sa kaugmaon sa atong dagan halos kadigwaon nas kaluod sa atong sistema apan wala sab tay mahimo, kay daghan tuod tang hinawayon apan wala sab nagkahiusa. Hahaha. Mao na niy pagaingnong mirisi. Giingnan bitawng magpakabana ta ug angayng mangartiyo gyod, moyamiid man lang kay dili manginlabot sa “kahugaw” sa politika. Nah, kon atong balay hugaw, moingon diay tang kamo ra diha kay hugaw na? Hahaha. Pagsyur, uy. Di ba diay nga mag-una gyod tag panglimpiyo? Naunsa na man hinuong inayng manigsusi ug mosawsaw sa pagpanglimpiyo, magwirigwirig na man hinuon kay mahadlok mahugaw. Hinuon ako, gamando ra ko nga manglimpiyo. Hahaha. Mao na. Mirisi.

Bitaw, dili puydeng “can’t” karong panahona. Dili na puydeng moingon nga “dili ko”. Dili na gyod puydeng moingon nga ila ras mga politiko ang politika. Sa tinuod lang, tanan ta gadula sa politika ug tanan ta politiko. Gapainosente-inosente ra ta nga dili ta kamao apan nganong gubot nang bahinay sa kabtangan sa pamilya? Gi- career lang sab sa uban ang ilang politikanhong mga kalihokan ug, maong managan sa eleksiyon, kay magpabayad sa ilang pamolitika. Suweldado baya dayon sila ug daghan pang benepisyo, labi na sa Kongreso, human sila napili sa posisyong ilang gidaganan. Mao nang gakasuko si Presidente Duterte kay inay mamahimo silang sulogoon sa “haring lungsod”, trabahante lang sa gobyerno, nahimo na man hinuong hari sa lungsod. Hahaha. Ambot ngano sab ning atong utok no nga moila man sa nakaposisyon nga talahoron, bisan kon kabalo ta nga gawas nga abusado wala pa gyoy klarong trabaho? Paminaw dayon nato kitay nakautang na hinuon nila kay gipili nato sila bisan kon namugos silang magpapili nato. Asa na bang hustisya ini? Hehehe. Katawa lagi ko kay dihang dihay nag- post sa akong Facebook niini nga hunahuna— nga wala tay utang kabubut-on sa mga tawong nanagan aron moserbisyo nato— diha say miingong angay tang magpasalamat nila kay kon wala sila nagkaguliyang ta. Nah, dili kaha nga maong nagkaguliyang ta kay mapasalamaton ra kaayo ta nila? Diha say miingon nga dili pod kuno lalim ilang trabaho. Ambot lang sab kon lalim ba gyod kay wala man ta diha sa pagtrabaho nila, apan kay daghan ug bisan kinsa na lay nanagan, hayahay ra tingali na, uy! Susiha kuno kon lalim ba ang kinabuhi sa inyong mga higalang politiko. Hehehe.

Sa akong tan-aw, hayahay ra ilang trabaho kay kita nga ilang “boss” kuno wala man kasabot sa ilang agi ug dili sab gustong mosabot. Hayahay kaayo nang motrabaho nga walay “boss” nga mositar sa atong trabaho, uy! Gawas nga dili pod ta kahibalo mokilatis og maayo ba ang ilang trabaho ug binuhatan sa trabahong ilang gipangalandakan, maikogon pod kaayo ta,

mahadlok man gani mangutana kon sakto ba nang ilang gibuhat o dili. Nah, wa man gani kahibalo unsay angay buhaton ang usa ka magtutudlo nga nagtungha og upat ka tuig aron malisensiyadong magtutudlo, kana pang politiko nga walay kurso-kurso, kon kinsay layhan modagan hala, kon unsay mahunahunaan, mao na. Kinahanglan ra god kunong makabasa ug makasulat. Kon makabasa tuod apan di man sab mobasa; makasulat tuod apan igo ra man sab mopirma. Sakto na? Hinuon, di pod ka kaingon nga kay abogado o propesyonal kahibalo na unsay angayng buhaton diha sa posisyong iyang napatongan. Lahi nga trabaho man god ang pagpadagan og gobyerno maong dali ra kaayong makalipat-lipat ug makailad ang trabaho nga ila kunong gitrabaho. Wala baya say nakahibalo unsay angayng kab-oton kon naa na magsilbi sa katawhan. Si Presidente Duterte nga giklaro gyod unsay iyang sulongon inigkalingkod na niya, gitulisok man sab sa lahi og mga panabot. Maong libog, no?

Naay moingon nga ang tawong manggihatagon, dali duolon, buotan ug kasaligan, maoy angay botaran. Dali man tuod duolon pero pakaaron-ingnon ra sab nga cute. Kon nanghatag man, segurado pod ta nga angay tong ipanghatag ug ang gihatag sa ato angay sang ihatag nato, walay kulang, walay sobra? Lisod sab tubagon ba, labi na kon kahibalo ta nga tipik tos gikurakot tong gihatag nato o ba kaha pamaagi to aron sila kakurakot? Hinuon, matod pas usa ka dumadapig sa usa ka ilado kaayong kurakot nga tawo, bahalag nangurakot kay nakatilaw mis kinurakotan, maayo siya para namo. Awwp. Hahaha.

Dinhi importante ang pilosopiya ni Immanuel Kant (22 April 1724– 12 February 1804), usa ka pilosopong Aleman nga natawo didto sa Konigsberg, Prussia nga karon sakop na sa Russia. Matod pa ni Kant angay sa tawo makaila sa iyang obligasyon isip tawo. Duha kuno ka kalse sa obligasyon naa ta: ang dili perpektong obligasyon, sama sa pagpanghatag, ug ang perpektong obligasyon, sama sa pagsulti sa matuod, dili paghimo og makadaot sa uban, ug dili pagpatay. Buot niyang ipasabot dili sa kanunay kinahanglan tang manghatag— maong dili perpektong obligasyon ang pagpanghatag— apan kinahanglan gyod kanunay magsulti sa matuod. Importante ni nga panabot alang natong naghangad sa mga politiko tingali. Kinahanglan sab nga mas klaro atong panabot kon kanus-a angay manghatag ug kanus-a matuod ang gisulti. Diha ta kasagaran gakailad ba. Hehehe.

Tinuod, gisaway si Kant kay ingog ang iyang pilosopiya Kristiyano ra kaayo, apan miingon sab si Kant nga kanang atong gituohan nga “golden rule” sayop. Inay moingon nga “ayaw buhata ang dili nimo gustong buhaton kanimo”, angay kuno sa tawo nga mohimo lang sa usa ka butang kon kana nga butang gasubay sa “universal law”, kanang mga kamatuoran nga nahibawan sa tanan nga sakto, sama sa dili pagpatay ug dili paghatag og kadaot sa uban. Maong ping-it ta kon naay balita nga naay mibuyod kay kahibalo ta nga naa na say nakasupak sa maong “universal law”. Mao sab nay sipyat ni Presidente Duterte kay wala siya maghatag og respeto sa “universal law” sa kabililhon sa kinabuhi. Lahi unta to nga estratehiya iyang giplastar aron pagsulbad sa problema sa droga, pananglit, apan kahibalo sab ta nga maong nahitabo ang mga panghitabo kay daghan na sab kanato wala na kasabot unsay maayo o daotan. Dili sab na himoong isyu ang mga patay aron makapuntos sa politika, no. Dinhi, maklaro na nato nga daghan og nawong ang kadaotan apan usa ra gyoy nawong sa kamaayo ba. Klaro ba? Hehehe.

Bisan tuod morag panudlo sa Kristiyano ang pilosopiya ni Kant, daghan pa kanato wala kasubay sa iyang pangrason. Pananglit, supak si Kant anang suholan ang bata nga magtinarong. Matod pa ni Kant, kon ang bata silotan kay sutil, o kaha pilyo, maldito, o nagdinaotan gyod, unya gantihan siya kon magtinarong, magtinarong siya alang lang sa maong ganti; kon mogawas na siya sa balay ngadto sa kalibotan ug makahibalo nga dili kanunay ang magtinarong dunay ganti, ug dili kanunay nga ang magtinonto silotan, molihok siya nga wala nay keber kon daotan ba kini o maayo, basta duna kini kapuslanan sa iyang kinabuhi. Sakto baya sab, no? Mao tingaling ingon ta ini karon kay gahulat ta pirme og ganti ug silot. Hahaha. Kaniadto supak ko kon paliton sa akong amahan akong 100 sa klase apan kon magkalisod, mamaligya pod baya ko. Hahaha.

Lisod sab himay-himayon ang mga gipangbuhian nga hunahuna ni Kant apan sa akong mabaw nga panabot, angay tang kasabot kon unsa gyoy sakto ( right) ug maayo ( good) kay aron makatabang ta paghan-ay sa katilingban. Di sab daling mapilde ang usa ka hugpong nga parehas ang panabot sa sakto ug maayo, uy. Gawas niana, mas dan-ag ang daghang gasigang kandela ug dili ta mahadlok sa kangitngit kaysa nag-inusarang gasiga bisan pa kon dunay laing gasiga sa layong unahan. Matod pa ni Kant, ang tawo kaila gyod sa matarong ug maayo kay kini depende sa mga estraktura nga napanday diha sa iyang alimpatakan. Morag ang mga resulta sa pagtuki sa neuroscience makapaklaro niini nga hunahuna ni Kant. Sumala sa neuroscience, maong makasabot ta sa atong kasinatian (makahilak ta kon masakitan, pananglit) kay naa na ang hulmahan sa maong pagsabot sa atong kahiladman. Matod pa sab ni Kant, ang kasinatian sa tawo motabang og pasabot kaniya sa kamatuoran apan ang kasinatian usab masabtan lang tungod sa mga estrakturang napanday na diha sa atong alimpatakan. Mao ni rason nganong gisaway si Kant nga Kristiyano ra kaayog panghunahuna kay kon subayon ang iyang pilosopiya, ang lintunganay niini makaingon ta nga dunay naghimo kanato ug nga usa ray atong ginikanan. Nah, nganong gayagaw ta?

Makita baya sab nato nga duna tay komun nga panabot sa mga gakahitabo sa atong palibot. Kahibalo ta kon kanus-a ta giyam-iran bisan pa kon kapila mangulipas ang nangyamid. Kadaghan na sang mga higayon nga bisan wala magsabot, magkadungan og bahakhak ang pila ka tawo sa usa lang ka estorya. Ang ato kunong alimpatakan, matod pa ni Kant, maoy nagmugna sa atong kamatuoran, maong halos tanang tawo adunay susamang kasinatian. Ayayyy….nganong dili na man lagi ta magkauyon kon maayo ba ang martial law o dili? Tungod kaha kay dili ta parehas og kasinatian sa kahadlok, kalisang, ug kasakit atol sa martial law? Nganong ingon og parehas man lagi tag panan-aw sa eleksiyon? Kon dili pa ta ingon ana, nganong dali ra tang napalumoy ni Madam Imelda Marcos, dali ra tang mituo ni Tita Cory, ug dali ra tang nailad ni Ate Glo?

Wala ko gaingon nga sakto ang gaingon nga mga babaye ang nakapatuyok sa Pilipinas ug nakapalubog sa atong panghunahuna kon unsa gyod ang matuod, maayo ug matarong. Hinuon, bisan unsa pa ka maayong laki sa usa ka lalaki, duna gyoy babaye nga makapatuyok niya ba. Maayo lang untag nagtuon ni Kant nang bayhana na, no? Now, kabalo na mo nga Kant jud. Kon unsa cunt, kamo nay batbat, uy! Hehehe.—