Ang Bayok ni Gunong
...the religious impulse …[is] a force which belongs to the dark side of man. --Nick Joaquin, The Santo Nino in Philippine History (1980) (Anib 14) Sala ug Moralidad: Lubog nga mga Konsepto?
TAPOS sa session niadtong buntaga, si Gabriel, nga usa usab diay sa mitambong sa symposium, miduol kang Dr. Hernaez ug mipaila-ila sa iyang kaugalingon. Kay nalimot man si Dr. Hernaez kaniya, iya kining gipahinumdoman pinaagi sa paghisgot sa aksidente nga nahitabo sa Magallanes
sa miaging bulan. Diha pa mopahiyom si Dr. Hernaez.
Apan way kaso ang nahitabo, miingon si Dr. Hernaez. Ang insurance maoy miabaga sa tanang kadaot nga nahiagoman sa iyang kotse. Gikan sa iyang pitaka gikuha niya ang hulagway nga nagpakita sa iyang kotse nga maayo kaayong pagkaayo.
Si Gabriel miingon nga kon duna pay ubang nagasto si Dr. Hernaez pagpaayo sa iyang kotse, iya kining reimbursahan.
Igo lamang mipakibo sa iyang mga abaga si Dr. Hernaez ug mipahiyom. Salamat na lang kaayo, iyang giingnan si Gabriel. Apan dili na kinahanglang reimbursahan pa siya. Ang ubang ginagmayng mga ayohonon sa kotse matubag pa sa sulod sa iyang pitaka.
Samtang si Nick Joaquin gihugopan sa mga estudyante ug mga magtutudlo sa unibersidad kay break period man sa symposium, si Gabriel ug si Dr. Hernaez nanggawas sa campus ug nanulod sa Elika Coffee House nga diha ra usab mahimutang atbang sa unibersidad, aron mangape. Bugnaw ang coffee house. Kadaghanan sa mga talad nga okupado giokupahan sa mga magtutudlo sa unibersidad. Mingaw ug hamugaway ang Elika Coffee House. Malinis ug hayag ang hawanan. Dinhi, brewed coffee ang isilbi sa mga tawong manulod. Bisan ang mga pari sa unibersidad manulod dinhi usahay aron mangape. Ang University of San Carlos gidumala sa mga paring SVD nga kadaghanan mga Aleman.
Miirag si Gabriel sa lingkoranan, gidalitan si Dr. Hernaez og sigarilyo ug nanabako sila. “Naintriga ko sa imong gihisgotan, Doktor, bahin sa karaang mga kulto,” misugod si Gabriel.
“Unsa mang bahina sa karaang mga kulto ang imong naintrigahan,” sukna ni Dr. Hernaez nga nagpahiyom. Wa siya magdahom nga si Gabriel interesado usab diay sa karaang mga kulto ug relihiyon sa Pilipinas. “There’s nothing unusual about them,” mipuno si Dr. Hernaez. “By the way, nganong nahibawo ka man bahin ining among symposium karon? Diyotay ra kaayo ang mga outsider nga nanambong niini. Ang among subject dili popular, you know.”
“May gamayng balita bahin sa inyong symposium napatik sa local papers,” tubag ni Gabriel. “You know, Doctor, usahay dili ko makatuo nga ang ritual human sacrifice mahitabo pa karon. I thought this is already too remote in time dinhi sa atong nasod o bisan sa ubang kanasoran.”
“It’s an old practice. Dili kini sayon puohon sa bag-ong panahon... Kini dili urog o style lang sa pagpuyo.” “Just like religion, huh?” “Of course. Kini kabahin sa relihiyon!” daling tubag ni Dr. Hernaez. “Naunsa ka ba, ang ritual human sacrifice is a religious ritual! Ug kini dili peculiar lang sa Pilipinas. Ang karaang mga relihiyon sa ubang mga nasod adunay mga ritwal o seremonyas nga maagid-agid usab niini. Tingali lain ang ilang giampoan nga mga ginoo apan managsama ang ilang gisakpirisyo sa maong mga ginoo: kinabuhi sa tawo!”
Hugot nga nagtutok kang Dr. Hernaez si Gabriel. Ug nakamatikod niini, si Dr. Hernaez giabot og kaingog. Why talk this much to a stranger? Ug nangagho siya. Unya nahilom. Misuyop siyag daghang aso sa sigarilyo, milantaw sa gawas ug miginhawag dako. No, dili langyaw si Gabriel sa iyang kalibotan. Usa siya ka higala. Tingali dili suod, apan dili siya makaingon nga si Gabriel dili niya higala.
“Tingali daghan kag nahipos nga mga kasayoran bahin niining butanga dinhi sa Pilipinas, Doktor, dili ba? I envy you,” miingon si Gabriel. Unya mipakibo siya sa iyang mga abaga. “Well, you’re a practicing anthropologist anyway.”
Mipaalibagbag si Dr. Hernaez, wala motubay sa gihisgotan ni Gabriel. Unya naghisgot silag laing mga butang. Si Dr. Hernaez nangomosta kang Gabriel bahin sa negosyo niini isip usa ka antique dealer nga kanunayng magbiyahean sa Kabisayan ug Mindanao ug sa mga lalawigan sa Luzon.
“I don’t have much luck for sometime now,” miingon si Gabriel. “Pero sige lang... ang negosyo usahay suwerte-suwerte lang,” ug mikatawa siya. “Sa miaging semana kaingon kog makasuwerte na ko… pero anugon… napaltos.”
“You believe in luck?” sukna ni Dr. Hernaez ug mikatawa usab.
Mihigop si Gabriel sa iyang kape. “Let us just say… ang suwerte mahitabo usahay ug ikaw nga nahitaboan niini makamatuod nga kini tinuod….” “Ang suwerte o ang nahitabo?” Nahikatawa pag-usab si Gabriel. Gitiwas ni Dr. Hernaez ang iyang kape ug mitindog. Oras na balik sa symposium. Si Gabriel nananghid nga molakaw na usab siya. May lain pa siyang lakaw, miingon siya. “Sa pagkatinuod, Doktor,” niya pa, “ang imong topic lang ug ang kang Nick Joaquin ang nakapaaghat nako pagtambong sa symposium. See you again sometime, Doctor.” Ug nanggawas sila sa Elika Coffee House.
Sa nakalakaw na si Gabriel, si Mrs. Justina Banaag, usa sa mga magtutudlo sa USC, miduol kang Dr. Hernaez ug mihunghong (bisag way nagpamati duol kanila) nga si Gabriel nagtudlo usab kanhi sa usa sa mga unibersidad sa Sugbo apan gipapahawa kay matod pa sa mga hungihong hilabihan ra kini kapalahubog ug nakapamabdos usab sa iyang kaugalingong estudyante. NAGKALAWOM na ang gabii apan si Dr. Hernaez diha pa gihapon sa iyang buhatan: kugihang nangukay sa mga libro ug mga quarterlies sa tuyo nga makakita siyag references bahin sa itom nga kinulit nga iyang nakuha sa San Nicolas. Gusto niyang mahibaloan, pananglitan, kon may mga relikya na bang nakaplagan nga kaamgid niini, o ang kagikan ba hinuon niini kon kini inawat man. Apan gikapoy na lang siyag pangukay sa mga basahong nagtipun-og sa iyang talad wala gayod siyay nabasahan bisan unsa nga makatabang kaniya pagtuki sa itom nga kinulit ni Tatay Isko.
Nanghuy-ab siya, mitindog ug unya nanigarilyo. Nanakit ang iyang tangkugo ug hawak gumikan sa dugayng pagliningkod. Pagkataudtaod, mibagting ang telepono. Nangagho siyang mipunit sa awditibo. Unya kalit lang gibati niya ang kadasig: ang tingog nga iyang nabati nakapaabtik sa iyang lawas. Si Anika ang nagtawag, nag-ingon sa paraygong tingog nga nag-inusara lang siya ug nagmamingawon. Could he come over? Ang gabii peligro sa mga tawong mag-inusara,
Wala mahimutang si Dr. Hernaez. Ang misteryo sa karaang kinulit nakapahigwaos kaniya…