Si Magsusulat Lino, tawag kaniya sa mga paryente, kugihan ug masinaboton nga pagka bana. Kabos man sa bahandi apan adunahan sa gugma.
nakataga nako mao kadtong pagkadaog niya isip unang pinasidunggan sa tigi sa sugilanon nga gipasiugdahan sa Komisyon sa Wikang Filipino sa tuig 2007. Ang maong sugilanon nag-ulohan og “Sentinaryo”.
Si Ginong Tranquilino Udarbe dili kanunay magpadala og tampo sa Bisaya, maingon nga gana-gana lang. Mas daghan niyang napatik ang sugilanon ug estoryang komiks. Diyotay lamang ang gumalaysay ug Pulongbay. Sa balak, wala koy nabasa, lisod man god ang balak sulaton. Ania ang pipila sa iyang mga tampo sa Bisaya: “Mga Lama sa Panghupaw”, sugilanon Mayo 29, 1996; “Ang Hangyo sa Anghel”, sugilanon, Agosto 3, 2011; “Ang Pagsabot sa Kaminyoon”, gumalaysay, Pebrero 27, 2008; “Ginagmayng Patigayon Kaabag Pagsagang sa Kapit-os”, gumalaysay, Enero 29, 1997; “Ang talagsaong Hiyas sa B.M.”, artikulo, Mayo 2, 2007; “Tinagoang Pagbati, Tinagoang Pagka Tawo”, sugilanon, Agosto 31, 2005; ubp.
May serye sab siyang komiks, “Lainlaing Kuwadro sa Panahon”, nga milanat og kapin kun kulang tulo ka tuig (2011-2013), ug maoy nakapahimo niyang mas popular nga magsusulat kay talagsa ra baya ang makaangkon niana nga kahigayonan. Aduna pa siyay mga sugilanon sa mga tuig 70’s-80’s nga nabasa nako sa Cebuano Studies Center sa University of San CarlosTalamban, Cebu City.
Sa panikaysikay, uban sa iyang kapikas sa kinabuhi, nangadto sila sa Manila sa Mayo 10, 1978. Atol kadto sa pagkuha niyag Bar Examination diin didto na sila nagpaabot sa resulta sa maong eksam.
Samtang naghulat sa resulta, nangaply si Lino pagka typist sa usa ka opisina atbang sa University of Santo Tomas, sa Sampaloc, Manila. Niadtong mga tuiga (1978-1993), kusog pa ang typing jobs kay wala pa kaayo mausar ang kompyuter. Halos tanang mga estudyante anha man gyod modangop sa mga buhatang nagserbisyo niini. Makalingaw baya ang maong trabaho, kay kining tagsulat nakasulay man sab sa maong buhat baleg duha ka tuig didto sa kanhi Maguindana Building sa Dalan San Siangko kanto Osmeña Blvd., Dakbayan sa Subo.
Kay wala mopasar sa Bar Exam, gipadayon niya ang nasugdang trabaho. Apan nianang mga tuig 1994-2000 (hangtod karon) uso na kaayo ang kompyuter. Busa, napugos sila pagbalik sa yutang natawhan sa tuig 1999.
Nahisama sa tiyobibo ang ilang kinabuhi. Mosaka sa itaas, takilid sa wala, naog sa ubos, diyotayng kiling sa tuo. Gitalikdan ang Manila ug maoy gihimong punching bag ang tunga sa ektaryang basakan. Maayo unta og solo-solo pa lang niya ang abot sa humay, unom usab silang magbahin.
Ang pagka magsusulat dako kaayo og tabang sa kinabuhi. Bisan tuod og sa binugoy nga pasiaw “barya-barya lang”, syurbol man sab. Ug kini nakabangkilya kaayo sa panginabuhi sa magtiayon ilabi na niadtong nagdagan na ang iyang seryeng komiks.
Pinaagi sa Bismag, among nasayran nga ang BATHALAD-Mindanao mopasiugda og Nasodnong Kombensiyon sa Dakbayan sa Iligan niadtong Nobiyembre 2008. Didto kami nagkita sa personal ni Ginong Tranquilino P. Udarbe. Sa among pagbeso-beso, nasiplatan nako ang nametag niyang may “P” ug “S”. Nakuryoso ko sa maong duha ka letra. Akong gipangutana unsay apelyido sa iyang inahan ug dali siyang nakatubag nga “Paglinawan”. Matod ko, ang akong inahan Paglinawan, lumad sa Catmon, Cebu. Aduna siyay uyoan niadto sa Siquijor kinsa didto na naminyo— si Lolo Marcelino. Mao ba usay amahan sa imong mama? Human niyag tubag, ako dayong giingnan, “lamano tag otro, Gaw.”
Sa kombensiyon sa mga magsusulat sa Mindanao nga gipahigayon sa Valencia City, Bukidnon, ubos sa pagpamuno ni Ginang Amelia C. Bojo, nagkita na sab mi si Agaw Lino. Adtong tungora, duna na siyay selpon, ako wala. Mao tong sa akong pag-uli, nangutang dayon ko sa akong amo og kuwarta para palit og selpon. Sukad adto, wala nay bugto ang among komunikasyon.
Kausa, nagbilin ko og pulong dalang pasiaw: Aduna koy himoong “surprise attack” diha sa Lapasan. Ug sa Marso 3, 2010, nahibutho ko didto sa ilang pinuy-anan. Sorpresa gyod kay wala ko magpahibalo.
Sa akong pagpangayo og katahoran didto sa geyt, mora siyag nakakita og duwendeng bungoton. Mao tong pagkaadtoa nako nga akong gisaysay kaniya ang problema nga dugay ko nang gidala-dala. Ang buotang magtiayon maoy akong gikuha nga testigos sa akong affidavit nga nagpamatuod nga wala ko marehistro sa akong pagkatawo sa Clarin Municipal Hall (Hulyo 7, 1955). Ang maong papeles maoy akong gamiton sa pag-aplay og “Late Registration” aron makabaton ko og “Birth Certificate”.
Nahuman ang maong transaksiyon nga daghang singot ang nangagas, bisan pa sa gi- full speed nga electric fan. Mao seguroy bation sa tawo kansang problema nasulbad, mokurog nga dili mahimutang. Gawas pa, gutom na sab adtong tungora. Mao to nga akong gihunghongan si Agaw Lino nga maniudto mi sa karenderiya, makita ra gikan sa munisipyo. Apan nihunghong sab siya nga i- save ang kuwarta kay libre ang among pakals sa pag-umangkon nga nagselebrar sa adlaw nga natawhan.
Pag-abot namong tulo sa pinuy-anan sa naghikay, nagaso-aso pa ang letsong baboy nga nagkulob— naghulat nga gitikon sa daghang kamot. Aw, mora ko og kongresman, uy! Wala pa mangaon gipaila-ila dayon ko sa mga ig-agaw ug bisita. Baga-baga man akong nawong, pero nibati ko og kaulaw baya. Tubig-tubigan sab ang iyang igsoong
lalaki. Aw hinuon, dili sab ko tantong biya sa tapad, kay propesyonal ug desente sab ang dating.
Wala pa mi mahuman og pangaon, nagpangidhat na ang taas og liog. Mora ba og pato nga “imna na ko aron mangahubog mo…” Aw hinuon, adtong panahona, kalimag lima akong edad, sugdag ala una sa hapon, molahutay pag lala hangtod alas 12:00 sa tungang gabii. Lig-on pa ang mga piyesa, ang tuhod makigtigi pa bisan dam-agan sa tiil sa kabayo.
Sa magwalo na ka oras, magpuli-puli nag estoryag pasiaw ug hambog. Ang waswit ni Agaw Lino sige nag apurang mamauli na… Tubagon lang og: Unsa bay daliag uli nga wala tay anak naghulat sa balay! Akong gipalabtikan (tambag), daghang mga bata anaa sa DSWD, mokuhag usa adapon. Ang tubag? Taas na ang lubi, Gaw, wala nay panahon… Hangtod alas 10:00 na sa gabii, nidungoy na ko. Dili na moinom, tan-awon na lang ang baso diha sa lamesa. Ang gunner nisulti, “Di bale magtagal sa suso, huwag lang sa baso”.
Ang tagbalay naluoy nako, ilabi na kay gamay ko, sila dagko og lawas, miapura ni Agaw “L” nga mamauli na aron makapahuway ang ig-agaw nga bisita. Sa akong pagtindog, mora ko og nisayaw og tsatsa— moabante, moatras ug dayong sarasay. Gitunga-tungaan ko sa magtiayon, gihawiran ang kamot. Nitambag kanako si Agaw Celia nga dili magpalabi og inom, kay walay asawa magatiman. Akong gitubag, “No probs, moinom og hilo, aron sa menteryo magpuyo!” Pagkabuntag, diha ko sulod sa muskitero, mayna lang dili sa kahong tabla. Pastilan gyod bitaw ning alak, maoy akong panghupaw. Ug giutong na lang ang kauwaw.
Akong nasayran nga panagsa na lang siya mopalit og Bismag, kay gawas nga natapos na ang sinemana niyang komiks, ang matag tampo kinahanglan nang ikompyuter ug ipadala pinaagi sa email. Si Agaw “L” nagsalig lang gihapon sa iyang typewriter. Dili siya mosunod sa bag-ong teknolohiya. Nasayran ko usab nga luoran siya nga pagka tawo, sama nako. Hinuon, matod ni kanhi Magsusulat Ludo Manlunas Salcedo, 98% sa mga magsusulat mga luoran. Dihay usa ka higayon, napatik ang iyang sugilanong “Si Bulanting”, Nobiyembre 8, 2017. Ako ang nipalit og Bisaya didto sa Dakbayan sa Ozamiz, ug akong gihatag kaniya, langit ang kalipay.
Ang kataposang tambong sa pamilya Udarbe sa kombensiyon sa B.M., didto sa Siyudad sa Cagayan de Oro, Oktubre 2013. Ang pamuno si Ginong Rey Poloyapoy. Human sa kombensiyon, magkaestorya mi pinaagi sa selpon. Niya pa, ang abot sa humay igo ra sa pagkaon, wala nay ekstrang wawart. Nahimong makaluluoy ang akong ig-gaw. Ang akong tambag, ipakompyuter ang iyang tampo. Apan “deadma” lang ang tawo. Wala koy mahimo, matag usa kanato adunay kagawasan sa atong desisyon ug buhaton. Dili ko diktador.
Adtong Desiyembre 2015, nagplano ko nga adto moestar sa ilang balay. Aduna man koy nadawat nga lump sum nga Fourty Five Thousand Pesos gikan sa S.S.S. ako ning ipautang sa mga tawo, ang ibayad humay. Apan nagduhaduha ko kay wala silay anak, kon matigulang ming tulo, kinsa may moagak namo?
Usa ka adlaw una ko magbirtdey, nitawag kanako si Sir Mar Geocallo, nagtaho nga namatay na si Magsusulat T. Udarbe. Gihatag ang selpon namber ni Celia. Akong gitawagan, kompirmado gyod. Mipanaw ang akong agaw niadtong Abril 11, 2018, sa sakit nga lung infection.
Hinay-hinay nga nanglugmaw ang kong mga luha kay sama sa managsoon ang among pagtinagdanay, gawas pa sa among hilig sa panulat. Ang iyang natabang talagsaon uyamot nga bisan kanus-a, mentras maglibod-suroy pa ko ning masamok ug danglog nga kalibotan, dili ko gayod makalimtan.
Adiyos, Agaw L. Pag-ayo-ayo sa imong panaw.—