Personality Factors: Timailhan sa Katarong?

TAUDTAOD sab kong nakakatawa dihang g usa sa mga inilang dagko nga negosyante sa among dapit ang miingon nga modagan na lang kuno siya karong eleksiyon pagka konsehal kay sayon ra man diay kuno ang trabaho sa konsehal— maglakbay- aral ra man diay kuno, mangayo og balaod sa lugar nga ilang adtoan ug mangopya sa mga balaod sa maong lugar. Wala sab ko kapanagang adto, da. Hahaha. Dihang ako na say misusi sa trabaho ining mga politiko, misamot kog kakatawa. Daghan diay sa ilang gipasakang mga balaod ug polisiya, basta lang pahumot. Walay pulos kay walay basehanan nga saktong mga polisiyaha. Ug nganong makalusot nga gidebatehan man unta. Maong magkalalis diay kay ang ubang makasimhot nga pamolitika ra ang maong gipasaka nga ordinansa o polisiya, ay mamolitika pog iya, maningkamot makababag, abi pa lang brayt tong gauna-una. Maayo unta tog maglalis kon unsay buhaton. Galalis baya kay dili kabalo unsay buhaton. Hahaha.

Katawa lagi ko kay dihang nitutok na gyod ko sa mga politiko, di gyod diay ta kaila kon maayo ba sila palingkoron sa mao nilang posisyong giambisyonan o dili. Lisod sab kon ang atong basehan nga maayo sila kay ang mga gaendorsar nila. Posible bayang naa silay sabot ug ang nag-endorsar duna say ambisyon pagkahuman. Makatuyok baya sab nag utok nang ingon niana. Daghan bayang mga tawo, bisan mga botante lang gani, nga gahunahuna nga kon mosuporta sila sa usa ka kandidato nakautang ang maong kandidato kanila. Lumilihok alang sa usa ka kandidato pa kaha ang dili gahunahuna og ingon ana? Pinoy ta, no? Halos ta tanan negosyante. Hehehe.

Hinuon, di pod nato mabasol atong kaugalingon kay medyo hiwi gyod ang dagan sa atong edukasyon ug eleksiyon. Wala baya tay klarong sukod ug sukdanan unsay maayo o dili sa atong pamanhonon o asawahon, kana pa kahang alang sa usa ka tawo nga wala tay keber kinsay kadulog ugma? Itsismis hinuon nato kon mangabit, apan nungka ingnon natong daotan. Bisan mangurakot pa sa atong atubangan, wala gyod tay angal. Hahaha. Matod pa sa siyensiya sa sikolohiya, dili sab sayon ang pagsukod sa personalidad sa tawo, uy. Daghang angayng templahon. Pananglit, mabati ba nimo ang iyang kainit sa pagpakigdait o bugnaw kaayog ginunitan sa atong palad, bisan gangisi ug nangomosta? Kon init man, tanawa ang mata. Blangko ba? Kon init apan blangko, wa gihapoy ayo. Kon init ug dili blangko, paminawa. Duna bay unod sa gibuga o aso lang ang agi? Kon duna say gibuga, diin gikan, sa kaugalingong pangartiyo o kinopya lang sa silingan? Mahibal-an nga nangartiyo og iya kay manigsusi, maminaw, ug dunay respeto sa isigkaingon, dili nga morag gahulat dunay ihunghong ug kon makasulti, paminaw niya taas siya sa gikaestorya ug kanunay siyang sakto. Kon dili init ang timbaya ug lutaw ang tinan-awan ug sinultihan, nah, alam na dat. Zombie nang imong kaatubang ba. Hahaha.

Lisod sab og dili kamaong mangartiyo ang usa ka tawong dunay posisyon. Lisod gani ang amahan o inahan nga marka bahala ang pangisip, kana pang nangambisyon nga modala sa ikaharuhay natong tanan? Ngano sab kaha nga motuo ta nga di gani manghimbis? Matod pa sab lagi sa akong higala, dili gani nato himbisan ang atong sugton, gapaminawon lang nato iyang kainit ug gasimhoton ilang kaikag, kana pa kahang wala tay keber kon mag-unsa sila human sa eleksiyon? Mao nang makuratan na lang tas ilang mga polisiya, balaod, ug buhis. Ngano pod kahang kusog kaayo tang mogalgal sa atong mga anak nga mag- first honor, apan wala tay keber kon may panabot ba nang mga tawong magdesisyon alang nato, ba? Hehehe. Hinuon, dili sab na tinuod nga tanang first honor, brayt ug init manimbaya, apan angay sab tingali natong kaliskisan ang pangartiyo sa mga nanagan, no? Ang natabo sa ato kay daghan kunong nanagan nga wala gani kasabot unsay gidaganan apan dihang nakalingkod na paminaw nila maayong laki na sila. Hehehe. Sakto pa gyod si anhing Dolphy, ba? Dihang giingnan siya nga modagan kay segurado siyang modaog, siyay nainsulto alang sa mga tawo. Pero miingon na lang siya, maoy iyang gikahadlokan

ang modaog kay dili siya kamao unsay buhaton pagkadaog na. Nah, dili tanang tawo dunay delikadesa sama ni anhing Dolphy. Matod pa laging anhing Mirriam Santiago, bisan kinsang tanga puydeng modagan ug posibleng botaran sab sa iyang mga kaubang tanga pod. Hehehe.

Laing personality factor nga angay tan-awon sa tawong nangambisyon makapuwesto sa gobyerno kay kining gitawag og emotional stability. Kon wala sila niana nga kalidad, gawas nga paling-paling sila, ug kulhanon mohimo og desisyon, dali ra sab silang mauto sa gustong mouto nila. Importante ni kay gawas nga dili ilang kuwarta ang ilang gigamit sa maong desisyon, dala ta mamahimong biktima sa maong pagkauto. Bisan kuno og 80 porsento lang ang emotional stability, kalma na kana ug dili na madali-dali og katarog. Hinuon, natural ni sa mga Pinoy, dili tarantado. Sa kadaghan sa mga ngilngig, makalilisang ug kuyaw kaayo nga mga hitabo sa atong palibot, mora na tag giugbok nga poste, lisod na kuraton. Kon makurat man, maglurat na lang, bisan makanganga gamay, apan di na gyod mokaratil og dagan. Hahaha. Kon diris Mindanao, morag resulta nis martial law sa 1972 ug sa dugay kaayo nga gera diring dapita. Mao sab nang ingon ana nas Presidente Duterte. Sobra na ka- emotionally stable, moyam-id na lang hulgaon. Wala pa nay labot ang mga mangingilad, sipsip, supsop, sulsol, ug uban pa nga mangluod ug manghulga pod kon masakpan. Maong kinahanglan sa modaog dili kurog og tuhod.

Aduna kunoy lima ka panginahanglan ang tawo nga makatukmod kaniya paghimo og desisyon, matod pa ni Abraham Maslow, usa ka sikolohistang Amerikano nga nakapasabot nga ang tawo dunay mga ang-ang sa panginahanglan nga kon matugbangan sa usa ka higayon o usa ka tawo, posibleng maoy makahatag kaniyag katagbawan. Una, panginahanglan sa iyang inadlaw-adlaw nga panginahanglan sa pagkaon, balay, biste, pahulay, ug uban pang “basic needs”. Ikaduha, proteksiyon ug kahamugaway sa panglihoklihok lakip na proteksiyon sa iyang tawhanong katungod. Ikatulo, panginahanglan sa pagmahal, pag-amuma, ug pag-ila isip higala, barkada, o pamilya. Ikaupat, panginahanglan nga motagbaw sa garbo ug dignidad. Ikalima, panginahanglan nga makahatag og bili sa iyang pagka tawo, nga duna siyay makitang kalamposan sa kinabuhi. Kadaghanan sa mga politiko naa diring dapita gipatuyoktuyok ang kampanya, saad sa libreng edukasyon, libreng balay, ubos nga presyo sa mga palaliton, maayong pag-amuma sa katigulangan, ug uban pa. Resulta, ganahan ta nila. Sumada, pikat, kay ila ra man diayng panginahanglan ang gitugbangan ug gigamit pa atong mga panginahanglan aron makakurakot sila. Matingala na lang ta ngano nga maayo pa nga dalan, tua gibangagan og tuyo aron maguba, apan ang guba kaayo nga dalan dili makit-an. Hahaha. Dili man god diay Abraham Maslow type atong panginahanglan, mga Pinoy, ba? Morag mas gikinahanglan nato nga ang tawo matinud-anon nato, dili mamihig, ug maningkamot nga walay napalabi sa mga polisiya ug balaod, molihok kon unsay angayng lihokon, dili lang magmando, makahunahuna og programa nga makabuhi og paglaom, dili makapatay sa katilingban, kanang manulti nga dili sab nato ikaulaw. Ingon ana ra man diay unta to, ba?

Lahi sab ang hunahuna ni Carl Jung, usa ka sikolohistang taga Switzerland. Paminaw ni Jung adunay pipila ka timailhan ang personalidad sa tawo, base sa iyang gapiliong buhaton sa kinabuhi ug basehanan sa iyang desisyon. Puyde man god ang tawo mobase sa iyang desisyon sa iyang nasabtan, puyde sab sa iyang gibati. Puyde pod nga iyang buhaton base sa iyang gustong buhaton, apan puyde sab nga base sa iyang angay buhaton. Matod pa ni Jung, aduna kunoy natural nga kinaiya ang tawo nga makita sa iyang gipili ug pinilian. Ang resulta niini kay 16 ka klase-klaseng personalidad. Pananglit, kon pabasahon ka, unsay imong basahon, sugilanon o balita? Unsay mas dali nimo mahinumdoman, ngalan ug nawong o birthday ug unsa kadak-a ang hawak? Maghunahuna ba ka ayha ka mosulti o mokalit ra kag sulti bisan wala sa hunahuna? Kon gusto kang maglasong, gusto nimo nga ikaw rang usa sa awaaw nga dapit o kauban ang barkada sa usa ka bibo nga dapit? Daghan pag pangutana si Jung una siya makaingon unsay atong kinaiya, apan ang mga sipsip, supsop ug sulsolan nga mga tawo makatimaho niini pila pa ka milya ang distansiya. Maong luoy baya sab ang tawong tanga nga naa sa puwesto sa gahom, ba? Mas labaw hinuon tang luoy kon kitay palamyon sa katanga sa tawong gihatagan natog gahom.

Tan-awa ra god nang prinsipyo tuod nga angayng dili maghurot ang usa ka pamilya sa politika. Nabalaod ba? Siyempre, wala. Kinsay nakalingkod sa gahom nga magkuhag bato ipukpok sa iyang ulo? Una ang amahan mopuwesto. Sunod ang asawa. Sunod mga anak, dayon mag-away tanang mga paryente nga gadalag parehas nga kagikan. Ang kinanindotan ani nga ehemplo gyod kay ang pamilya ni kanhi Meyor Binay sa Makati ug kanhi Presidente Joseph Estrada. Karong eleksiyona naa gaaway ang magsoong Binay alang sa pagka mayor sa Makati, ug ang mga anak ni kanhi Presidente Joseph Estrada pagka senador sab. Miagi pod nga ang ilang mga asawa, namolitika sab. Labi na kay wala dutli sa ilang mga kaso ning mga tawhana, morag hayahay ra ilang paminaw sa ilang dinaganay. Mao na niy rason lagi nganong angay nga kabalo ta manghimbis sa atong hatagan og gahom paghimo og desisyon alang ra pod nato. Lisod baya sab ning atong sitwasyon, ba? Matod pa laging Thomas Sowell, usa ka Amerikanong ekonomista, “It is hard to imagine a more stupid or more dangerous way of making decisions than by putting those decisions in the hands of people who pay no price for being wrong.” Balik gyod tas responsabilidad sa mga botante, no? Hehehe.

Mao nang angay nga ang mga botante naay timailhan sa kaayo ug katarong. Dili gani kuno igo ang kaayo motimbaya isip sukdanan sa kaayo ug katarong, sama sa estilo sa pagpanimbaya ni Bong Revilla, pananglit, kay mora siyag kanang gitawag ni Jung og extrovert, kanang mga tawo nga makakuhag kainit, kaikag, ug kaligon gikan sa mga siyagit ug panimbaya sa iyang “fans”. Ako introvert, sumala sa resulta sa eksamin nga base sa hunahuna ni Jung. Pero parehas mi og estilo ni Bong Revila sa panimbaya, kanang mawala na ang mata sa ngisi. Hahaha. Mao sab tingali nga politiko siya, ako manunulat, kay extrovert siya, ako introvert, kanang klase sa tawo nga makahuhag kalig-on gikan sa iyang nag-inusarang pamalandong. Pero dili na pagaingnon nga angayan ra kong magmanunulat, ug angay ra siyang magpolitiko. Gusto sab kong mag-senador, uy! Pero ambot og ganahan ba siyang magmanunulat. Dili sab buot ipasabot nga kon senador na ko, di na ko mosulat. Hahaha. Hay, kon didto pa tingali kos Manila, mi- file na kog kandidatura ba. Hehehe. Maong dili lagi angay nga kahonon atong panabot. Kinsay nasayod mas maayo pa diay unta ko nga politiko kay kang Bong ug siya mas maayo nga manunulat?

Ngano gani tong nagsulat ko ining mga butanga? Aw, kinahanglan nga abli atong pangisip samtang gapaminaw ug gatanaw ta aning dakong sirkus nga gitawag natog eleksiyon. Ug nganong nasirkus ni nga ato man untang kinabuhi ug kaugmaon maoy nakataya ini, wala ko kahibalo. Hahaha.—

Maong luoy baya sab ang tawong tanga nga naa sa puwesto sa gahom, ba? Mas labaw hinuon tang luoy kon kitay palamyon sa katanga sa tawong gihatagan natog gahom.