Pag-alindasay Sa Tulo Ka Patay
And so they wait, trapped between our world and the next, searching for a way to rid themselves of the pain. – Anonymous
USA
NAHIGMATA ang tigulang nga nag-inusara sa iyang barungbarong sa daplin sa dakong suba. Gipukaw siya sa siyaok nga siya lamang ang nakadungog. May mga nanimuyo duol sa suba nga nakadungog sa maong siyaok niadtong gabii nga may tawo nga gihulog sa tulay. Walay nakakita sa panghitabo, apan pareho ang asoy sa mga tawo sa kasilinganan nga nakadungog sa siyagit. Wala igkita ang maong tawo ug nagpabiling wala hiilhi, sama sa mga patayng lawas nga gipaanod sa Pulangi River panahon sa gihingusgang kampanya sa kasundalohan batok sa mga rebelde. Dugay na kadto apan padayon niyang nadungog ang siyaok— sa petsa ug takna nga may gihulog nga tawo sa suba. Sinalindot ang gibating kaul-ol sa iyang tuhod tungod sa artraytis, mibangon ang tigulang ug gibuksan ang bentana pamasin nga iyang makita ang gigikanan sa siyaok. Apan mao
ray mingtagbo sa iyang mga mata ang sementadong tulay ug ang hinayng agos sa suba ubos niini. Nihit ang panganod ug hayag ang palibot sa dan-ag sa mga bituon.
“Nganong imo kong tugawon? Kon duna kay tuyo, nganong dili ka magpakita,” yagubyob sa tigulang. Sa iyang edad, maglisod siya pagbalik og katulog kon makamata sa tungang gabii.
Iya na untang gitak-opan pagbalik ang bentana dihang may nasiplatan siyang naglutaw sa tubig. Iyang gitutokan ug mitimaw sa iyang panan-aw ang usa ka lalaki nga nagtakilid ug nagatubang kaniya. Gibugkosan sa pisi ang mga kamot ug mga tiil niini. Ang naglutaw nagpundo sa dapit nga nahimutangan ug wala maanod sa agos sa tubig. Wala magdugay ang maong pananawon apan nagbilin kini og talagsaong kahimatngon sa tigulang. Namay-ongan niya ang tawo ug bisag nianang tungora nalubong sa kalimot ang ngalan niini, dihadiha iyang nasabtan nganong gapukawon siya sa tawo nga gihulog sa suba. Karon, iyang natugkad nganong ing-adto kangilngig ang siyaok, ang tiyabaw sa pakitabang.
Kadto ra nagpakita kaniya ang biktima ug human niadto, wala na niya madungog ang siyagit.
DUHA
NGITNGIT na sa pagbaklay sa maestro paingon sa iyang pinuyanan gikan sa krosing nga gihunongan sa dyip, dihang gisugat siya sa armadong mga tawo. Kaila niya ang nangulo sa bahan busa wala siya mosupak sa hangyo nga mokuyog kanila bisan og gibati siyag kahadlok kay nanimahong bino ang mga sakop sa Civilian Home Defense Force kun CHDF. Misamot ang kahadlok sa magtutudlo kay didto siya dad-a sa katubhan nga gitapsan, sahi sa ilang gisulti nga didto sa barangay hall.
Naghinuktok ang maestro nga naglingkod sa yuta samtang nag-inom ang mga nagdagit kaniya. Unya sa walay pagpatinaw, gipasayaw ang maestro sa mga armado nga giharian sa espiritu sa bino. Isog ug puno sa kasilag ang ilang mga mata ug nagpakabungol sa iyang pakiluoy ug pangaliyupo.
Ang panit nga sapatos mikaskas sa ugang yuta sa pagsayaw sa maestro nga giduyogan sa wala sa nota nga musika gikan sa pusil sa mga paramilitar. Naglukso-lukso ang tugsoy nga anino sa maestro nga gidan-agan sa siga sa layang dahon sa tubo nga gitapok ug gisilaban sa mga armado.
Wala kapugngi ang pagtulo sa luha sa magtutudlo nga gihuboan sa iyang garbo ug dignidad. Mao ba kini ang ganti sa iyang pagtudlo didto sa bukid, diin mosulod-gawas ang mga rebelde ug mga sundalo? Ang pakighimamat sa mga estranyo maingon ba nga pagkig-abin sa mga tawong kaaway sa gobyerno? May gahom ba ang mga tawo didto sa bukid nga mobalibad sa mga rebelde o mga sundalo nga nagpatuo nga rebelde nga mosaka sa ilang panimalay? Mahimo ba nilang balibaran ang mga estranyo nga mangayog pagkaon o magpalabay sa kagabhion? Mga pangutana nga wala ikabungat sa maestro ngadto sa iyang manglulutos tungod sa gibating kalisang.
Ang mga armadong magbalantay sa kalinaw nga hubog sa bino ug panghambog, nagpadayon sa pagyagayaga sa makaluluoyng maestro. Morag wala sila kailag magtutudlo. Morag wala sila moagi pagka tinun-an.
Nahinugon sa bala nga gitusak-tusak sa yuta, gitumong sa mga armado ang ilang pusil ngadto sa napugos pagsayaw. Unya, ilang gidabdaban ang patayng lawas sa maestro ug gilabay sa labong nga katubhan. (May hungihong nga ang mga hubog mingtilawg kaon sa sunog nga dunggan sa ilang biktima).
Kaadlawon nang nagbulag ang mga tigbantay sa kalinaw ug mingpahulay sa tagsa-tagsa nila ka pinuy-anan. Nianang pagkakilumkilom, nagtapok sila sa panimalay sa kapitan sa barangay sa pagpangandam sa ilang paglibot-libot sa baryo. Sa ilang tabi-tabi, gilikayan nila paghisgot ang nahitabo sa maestro nga ilang gituhoan nga dumadapig sa New People’s Army kun NPA. Mga ordinaryo silang mag-uuma nga biktima sa pangsamok nga gihimo sa mga sakop sa NPA. Tungod sa ilang kasilag sa mga rebelde, mingboluntaryo silang magpasakop sa CHDF sa ilang barangay. Tungod sa ilang pagtukaw, naglisod ang NPA sa pagdani og bag-ong kaanib ug sa pagkolekta og revolutionary tax sa ilang dapit.
Human magpainit og bino, gisugdan sa kapitan sa baryo ug unom ka kauban ang ilang ronda. Armalite ang gisanglay sa kapitan ug karbin ang gisalib-ay sa iyang mga sakop. Igmat sila ug andam mogamit sa ilang armas kon may daotang tawo nga ilang mahibalag.
Didto sa usa ka dapit, minglabyog ug mingkanaas ang kadahonan sa tubo nga naagian sa usa ka kalag nga nasalaag.
TULO
NAGPADAYON ka ba sa imong pagbisita sa puntod? Sa lubnganan nga gikalot sa backhoe alang sa napatay nga mga binilanggo?
Nagpadayon ka ba sa imong pagbisita sa presohan sa lungsod? Sa pagsil-ip sa selda diin ang piniresong mga rebelde nga tungod sa pagkadanghag sa nag-inusarang polis, nakakuha og mga pusil sa armorya sa presohan ug nakigpinusilay sa mga konstabularyo ug polis? (Tungod sa granada nga giitsa sa selda sa usa ka konstabularyo, nahurot pagkamatay ang unom ka binilanggo, lakip ka nga gipugos sa tinuod nga mga rebelde nga moapil sa pinusilay ug ang usa ka hubog nga gibalhog sa selda alang sa iyang kahilwasan ug sa pagpalabay sa kagabhion).
Nagpadayon ka ba sa pagsaka sa lubi nga imong gisanggotan? (Ang pag-inom sa tuba maoy pangpabaskog sa imong hapo nga lawas human sa tibuok adlaw nga pagkayod).
Nagpadayon ka ba sa paglakaw-lakaw sa umahan? Sa paghikap-hikap sa hamis nga buhukbuhok sa mais? Sa pagbantay sa imong asawa nga nagtikad sa yuta aron dunay ipakaon sa mga bata nga imong nabiyaan?
Nanghinaot ko nga atua ka na sa dapit diin wala nay pagpamatay ug inhustisya. Sa dapit diin wala nay pagpanamastamas sa mga inosente sama kanimo nga gipasanginlan nga nakig-abin sa NPA, gidakop ug gibalhog sa presohan. Sa dapit diin wala nay abusadong mga magbalantay sa kalinaw. Apan dili ko ikaw mabasol kon magpabilin ka pa dinhi. Tingali, dili ka pa andam mobiya sa kalibotan. Kay gani, ako nga imong suod nga ig-agaw, hangtod karon gibati pa og dakong kahinuklog ug kahinugon sa imong hinanaling kamatayon. Maingon man niadtong wala hiilhing tawo nga way puangod nga gihulog sa tulay sa gituhoang mga sundalo ug sa makaluluoyng maestro nga giyagayagaan ug gipatay sa kapitan sa barangay ug sa iyang mga sakop sa CHDF.
(KATAPOSAN)
Wala mahiluna ang ilang kalag. Nagpangita sila sa hustisya nga takos ug angay kanila…