Ang Bayok ni Gunong
... the religious impulse …[ is] a force which belongs to the dark side of man.
-- Nick Joaquin, The Santo Nino in Philippine History ( 1980)
( Anib15)
Ang Tawong Nagsul- ob og Jacket nga Itom
SA sinugdan, wala lang magtagad si Dr. Hernaez sa tawong nagsandig sa dakong haligi sa drugstore sa iyang paggawas sa campus sa unibersidad. Namatikdan hinuon niya nga milantaw kinig kadiyot kaniya, unya milingiw.
Hugot ang hakop sa itom nga jacket sa lawas sa tawo. Tagas ang iyang buhok ug kasagaran lang ang iyang gihabogon. Tungod kay dili man serado ang jacket nga iyang gisul- ob, mahimatikdan dayon ang iyang dako, guorong lawas.
Nagpabilin ang tawo sa iyang gitindogan bisan nagpaingon na si Dr. Hernaez sa giparkingan sa iyang kotse. Ug kay wala man mosunod ang tawo kaniya, gipatuo ni Dr. Hernaez ang iyang kaugalingon nga wala siyay angay kabalak- an. Kadaghan na bang higayon nga lawom nang gabii siyang mopauli. Apan walay nahitabo kaniya. Unsa bay kalainan ning gabhiona karon sa ubang mga gabii sa iyang kinabuhi? Mipakibo siya sa iyang mga abaga ug mipahiyom. Walay hinungdan nga pangutana, nakaingon siya sa hilom. Nagbug- at sa mabagang dag- om ang langit. Ang Bulan igo lang misil- ip sa naglugitom nga langit. Usahay may kilat nga mokalit og kidlap lagbas sa mahulgaong kahitas- an. Sundan usab dayon kini sa hanap nga ambangol sa dugdog gikan sa halayong dapit.
Gipatay niya ang aircon sa kotse, giablihan ang tamboanan sa sakyanan ug nanigarilyo. Ang huros sa hataas nga hangin misurop sa iyang kaunoran ug kabukogan ug namatikdan ni Dr. Hernaez ang pagpangimbig sa iyang kalawasan. Miginhawa siyag dako. Maayo tingaling magdali siya. Hapit na mobundak ang ulan.
Misubay siya sa P. del Rosario ug miliko sa Pelaez lahos na ngadto sa Colon. Ang iyang tuyo nga mohapit na lang siyag letson manok sa Andok’s una pa siya modiretso sa apartment ni Anika sa Mabolo. Gisulod niya ang kotse sa halapad nga parkingan sa iyang suking gasolinahan duol sa Colon ug naglakaw na lang siya paingon sa dakong dalan.
Daghan pa ang tawo sa Colon. Naglabi kanila mga tinunan ug ang gikan nanan- awg sine. Naghagurob ang dakong dalan. Banha kaayo ang mga jeep nga pasaheroan nga nanawag sa mga pasahero.
Sa paglabang niya sa dalan paingon sa Sine Oriente, nahalingi siya dapit sa iyang tuo, sa Juan Luna, gumikan sa usa ka aghat nga wala niya hisabti.
Ug mikuba ang iyang dughan kay mao may iyang nalantawan ang tawong dakog lawas ug nagsul- ob sa jacket nga itom nga naglantaw usab kaniya. Ang dinagkotang sigarilyo nag- aso sa baba sa tawo. Ang aso mitabon sa dagway niini.
Taudtaod si Dr. Hernaez nga nahitalunong daplin sa dalan: gikuyawan. Unsay tuyo ning tawhana kaniya? Milantaw siya pag- usab ngadto sa gitindogan sa tawo, apan kini nawala na. Karon mao na lay iyang nakita didto ang usa ka batang lalaki nga namaligyag mga sigarilyo nga nag- ihap sa mga sensilyong iyang halin.
Mingkipat- kipat ang mga mata ni Dr. Hernaez. Ang kalibog miinanayg hakop sa iyang kaisipan. Lisod katuohan nga may tawong maniid kaniya. Wala siyay tawong nahinumdoman nga iyang gikaaway. Kon wala siyay tawong gikaaway, nan, sa diing dapit ba siya makasala? Daghan ang mga adlaw sa mga tuig. Daghan ang mga tuig sa imong kinabuhi. Dili tanang adlaw sa imong kinabuhi imong mahinumdoman. Sa kadaghanang higayon ang panumdoman mapihigon. Kini mamili sa mga butang o sa mga hitabo nga angayng hinumdoman. Usahay pugson niya pagwagtang sa iyang kaisipan ang mga hitabo nga dili niya gustong mahinumdoman: sama sa sakit nga mga kasinatian o mga handomanan.
Miliko siya sa wala ug mikuyog sa mga tawong baskog nga nanglakaw sa aseras lahos ngadto sa kanto sa mga Dalan Legaspi ug Manalili diin nanaglaray ang namaligyag mga prutas. Ang inalimyon sa hinog nga mga mangga, kahil, mansanas, lansones, kapayas, pakwan ug duryan ming- abot kaniya. Mihaw- ang ang iyang tiyan.
Unya kalit na usab siyang nahaigking.
May mikilab dapit sa iyang wala, ug sa iyang paglingi maoy misugat sa iyang mga mata ang hait nga sundang nga gihuyad. Nahaigking siya kay didto sa likod sa iyang kaisipan lain ang iyang nakita. Didto, ang milukop sa wanang sa iyang panan- aw mao ang mga bildong nabasag nga minghatag og daghang gilaw lagbas sa panahon aron pagpahinumdom kaniya. Susmaryosep! Diha sa puti nga kahayag sa karon, diha sa langas ug abogong mga dalan sa siyudad karon, ang gilaw sa suwab sakit ug tinuod sama sa samad. Ang iyang kahimatngon sa karon miabog sa talan- awong kalit nga mipakita sa likod sa iyang kaisipan.
Ang sundang mitabas sa hangin gikan sa itaas ngadto sa ubos ug ang dakong pakwan napikas. Milingiw siya. Ang pulang unod sa pakwan nakapakitbi sa iyang atay. Unya may mipakita na usab sa likod sa iyang kaisipan: ang iyang kaugalingon nga nalumoy sulod sa iyang sakyanan samtang ang pinisik sa mga bildo milukop kaniya. Milingiw siya. Unya sa daklit nahinumdoman niya ang nahitabo sa Magallanes kaniya dili pa lang dugay ug misantop sa iyang hunahuna si Gabriel. Nahitalunong siya. Si Gabriel? Unsay labot ni Gabriel sa nakapahingawa kaniya karon? Aa… tinonto! Usahay lagi, sa iyang hunahuna pa, ang nahingawang kaisipan manghagdaw og bisan unsa sa panumdoman aron himoong basehanan sa iyang mga kahigwaos.
Gidagko ni Dr. Hernaez ang iyang mga lakang. Nakahukom siyang dili na lang mopadayon sa Andok’s. Nakahukom siyang mopalit na lang og hamburger sa McDonald’s ug modiretso sa Mabolo. Sa iyang pagtuo, dili maayo kadtong gabhiona nga maglakawng mag- inusara. Ang nagtubong kahingawa misugod pagluhag ilawom sa iyang dughan. Mikisdom ang iyang nawong.
Karon nagsugod na ang habuhabo. May laing hanap nga ambangol sa dugdog mitadlas sa nagbug- at nga langit.
Molabang na unta siya sa Juan Luna sa dihang nalantawan na usab niya ang tawong nagsul- ob og jacket nga itom nga nagsandig sa dakong haligi sa karaang sinehan sa Colon. Sa pagkamatikod sa tawo nga gilantaw siya ni Dr. Hernaez, midali kini paglingiw ug mitawag sa newsboy diha sa iyang duol. Nagpasumangil dayon kini pagpakli- pakli sa mga panid sa mantalaan.
Nahitalunong na usab si Dr. Hernaez. Unya mibalik siya sa iyang agi. Wala na mahimutang ang iyang dughan. Iyang namatngonan usab ang pagpamugnaw sa iyang mga palad.
Usa ka kahibulongang tawo ang nagsunod- sunod sa mga lihok ni Dr. Hernaez…
Ang façade sa Rizal Theatre nagkidlap- kidlap sa unahan. Midiretso siya paingon sa maong sinehan.
Ang takilyera sa Rizal Theatre nga nanghipos na unta aron mopauli giabot og katingala sa dihang mihangyo si Dr. Hernaez nga mosulod siya sa sinehan.
“Apan ganiha rang nagsugod ang last full show, Sir,” miingon ang batan- ong babaye. “Alas 10: 00 pasado na.” Ug gitudlo niini ang malinging taknaan nga nagtapot sa bungbong nga nagsigeg pitik sa mga gutlo. “Anugon ang imong kuwarta.”
“Sige lang, Day,” miinsistir si Dr. Hernaez. “Magpalabay lang ko sa panahon sa sulod.” Milingi siya sa iyang luyo. Wala siyay nakitang tawong nagsul- ob og jacket nga itom.
Ang takilyera nga estudyante diay ni Dr. Hernaez kanhi wala na lang mohatag og tiket sa doktor. Gisabot na lang hinuon niini ang security guard ug gipasaka niya si Dr. Hernaez ngadto sa mezzanine.
Gipasalamatan ni Dr. Hernaez ang takilyera. Apan wala siya modiretso pagsulod sa sinehan. Mipasalipod siya sa bagang kurtina duol sa halapad nga ganghaan sa sinehan ug milantaw ngadto sa atbang nga dalan aron pagtino kon gisunod ba gihapon siya sa tawong itom ang jacket. Wala na niya kini makita. Mora siyag gihuwasan apan ang inat sa kahingawa nagpabilin gihapon ilawom sa iyang dughan. (PADAYONON)