SI WALDO UG ANG PULÒ NGA AWAAW
TALIWALÀ sa lapad ug nanganaw-kanaw nga kadagatan, usa ka gamay nga pulò ang mapalgan— layô gikan sa buhilaman ug ganì walâ kini ing ngalan. Ang maong pulò mingaw kay walay tawo nga nagtikawtikaw ug ang bagáng kakahoyan ug kasagbotang lunhaw naghatag niini og kabugnaw. Unyà dihang nahitabô ang usa ka bagyo nga dakô, kalit nga dunay tawong mibuthò sa lapyahan sa maong pulò.
Tungod sa hangin nga kusog ug dagkò nga balod, ang ilang gisakyang lansa nalunod ug dinhi sa pulò siya gidagsà sa mga balód kuyog sa mga gapnod. Kon unsay nahitabô sa iyang mga kuyog, walâ na siya masayod.
Basta siya nagpasalamat na lang gyod nga walâ nalumos o kahâ sa iho gitukób.
Nagping-it sa panakít sa lawas tungod sa mga bun-og, pangós ug garás, nagsangkiig siya nga nihaw-as gikan sa lapyahan diin siya nabanlas. Unyà kay udtong tutok man ug ang kainit naglagiting sa hilabihan, ang bayong-bayong nga si Waldo (kay Waldo man ang iyang ngalan) nangità og kapasilongan. Unahan lang og gamay gikan sa baybayon diin dunay gamayng tungason, didto siya nakapasilong sa usa ka kahoy nga labong ug kansang mga sanga ug dahon naghatag og kabugnaw ug landong.
Samtang sa dalid nagsandig ug nagpahayahay aron ang lapoyng lawas makapahulay, nakadungog siya og daw dinagayday. Iya kining gisubay ug ang nakaplagan kaniya nakapalipay. Paglipót niya sa punoan sa kahoy, iyang natan-aw nga diay kini sa gamayng pangpang nag-umbaw. Ug gikan sa tubod sa tiilan sa pangpang nagdagayday ang tubig nga tin-aw kang kansang kabugnaw nakahupay ug nakatagbaw sa iyang kauhaw.
Dihang sa kapiskay medyo na naulî-ulîan, ginanaw niya gikan sa bungtod ang baybayong gikadagsaan. Ug gikan sa bantang niyang nahimutangan, didto sa baybay ug hunasan iyang naalinggatan ang nagkatag nga nagkadaiyang butang nga ingon og gikan sa nalunod nga lansa nga iyang gisakyan. Dala sa kahinam ug sa walay daghang langan, nilugsong siya nga nagdagan gikan sa bungtod nga gipatongan aron susihon ang iyang nakit-an ug hiposon ang bisan unsa nga mahimong mapuslan.
Walâ makawang ang kang Waldo nga paningkamot kay gikan sa mga butang nadagsà daghan man siya og mapuslanong napudyot. Kadto man gong lansa nga iyang gisakyan ug nalunod gikargahan og daghang manggad nga gikan sa siyudad sa dakong yutà ug ihatod untà ngadto sa pulò nga lungsod nga dilì kaayo sayón nga maabót labi na kon ang panahon medyo máot. Busa dihang ang Adlaw misawop, si Waldo bisan kon gipamaolan sa pagpanghakot gibatì lang gihapon og kahimuot.
Miligid ang mga adlaw sa pagpuyò ni Waldo sa maong pulò nga awaaw. Matag karon ug unyà, gikan sa bungtod siya sa lawod molantaw pamasin naay barko o sakayan nga galutawlutaw. Apan mao ra gyod intawoy iya pirmeng masud-ong ang dagat nga nanganaw-kanaw, ug kini nakapasamot sa nagputos sa pulò nga kamingaw.
Dakô gyod nga grasya kaniya ang mga nadagsà gikan sa nalunod nilang lansa. Dinhay atsa, sundang ug uban pang heramenta nga nagamit pagtukod og kapuy-an niya. Aduna sab ubay-ubay nga mga pagkaong linatá nga nakasustener og pipila ka semana labi na kay gidaginot man pagkaon niya. Dugang debuynas pa kay dinhay igtatanom nga binhì sa mga utanon nga nagkadaiya. Nakapudyot pa ganì siya og mga kamote, gabi ug patatas nga dihang gitisok niya nanurok ug ningdaghan pa. Ug naa pa gyoy mga kaldero, takurî, planggana, luwag, plato, kutsilyo, tenedor ug kutsara nga magamit sa pagkaon ug pagpangosina.
Sa ngadto-ngadto gidawat na lang niya nga lagmit magdugay gyod siyag estar niadtong puloa ug basin pa ganì walâ gyoy makareskyu kaniya.
Busa siya naningkamot paghimo sa iyang puluy-anan nga mas nindot. Iyang gihawan ang nagkadaiyang tanom ug sagbot nga dinhà sa palibot, apil mga kahoy-kahoy gipangpuril ug gipanglarot aron sa iyang paglantaw-lantaw walay sabal ug walay samok. Ang mga sangang gagmay nga pinutol gihimo niyang sugnod samtang ang mga punoan ug sangang dagkô-dagkô gigamit isip pedidos sa payag nga iyang gitukod ug alang sa inayom-ayom nga muwebles sa sulód.
Isip panegurado nga sa pagkaon dilì makabsan, iyang gipalapdan ang lunâ nga sa mga utanon ug lagutmon gitamnan. Ug aron paspas ug dilì kaayo hagò ang paghawan, ang kasagbotan nga buot niya himoong tamnanan iya rang gisilaban. Apan pastilan, KATALAGMAN!
Nianang buntag nga ang kasagbotan gisilaban naatol nga naglagiting ang kainit nga hilabihan. Mao nga si Waldo nakuratan ug natarantar dihang ang kalayo paspas nga mikatap hangtod sa mga lasang-lasang dinhà sa pulò niyang pinuy-anan ug walâ siyay mahimo aron ang sunog maundang, labi na kay walâ may bombero nga kapangayoag tabang. Mayna lang ganì walâ maapil ang payag niyang pinuy-anan kay ang lugar nga niini gitarokan dinhà sa tabok sa sapâ man. Ug puwerte niyang pasalamat sa Kahitas-an kay nianang hapon nibundak ang kusog nga ulan mao nga ang kalayo napakgang.
Dilì lalim ang kadaot nga nahimo sa maong sunog kay dakong bahin sa pulò ang naugdaw gyod ug ang nahibiling kakahoyan gamay na lang uyamot. Ug nianang gabhiona sa dayon niyang katulog si Waldo dunay daw danguyngoy nga nadungog apan walâ niya kini ibutang sa buot.
Sa pagpaningkamot siya nagpadayon aron dinhà sa maong pulò nga awaaw mabuhì ra gihapon. Ang paghawan og dugang lunâ iyang gipadayon aron mapadaghan pa ang tanom nga mga utanon ug lagutmon. Ang pat-ak-pat-ak ug daginoton nga kakahoyan anam-anam nga nawagtang, kay ang lunâ nga kanhi gibarogan sa mga utanon ug lagutmon lagí gitamnan na man— samtang ang dagkong sanga ug mga punoan gigamit aron palig-onon ug padak-an ang kang Waldo nga payag gipuy-an ug ingon man pagtukod og kamalig nga sa inani nga mga lagutmon hiposanan.
Ngadto-ngadto si Waldo giabot og katingala kay ang pulò nga gipuy-an niya grabe na mang inita ug ang yutà nagkaugá, ganì sa pila ka dapit kini nanglikì na. Siya sab nakamatikod nga ang agas morag nagkunhod gikan sa tubod sa ubos sa dakong kahoy nga nahimo nang tuod. Ingon man nagkahinay ang dinagayday sa sapâ nga gamay ug kon moulan og kusog-kusog kini dalî nang malubog. Apan ang labaw niyang gikabalakan mao nga ang mga utanon ug lagutmon niyang gitanom ug giatiman gihugpaan sa klase-klaseng dangan nga ambot diin gikan ug busa ang iyang maani nagkagamay sa anam-anam.
Bisan niining nagkaanam kamáot nga kahimtang sa kalikopan sa pulò nga iyang gipuy-an, si Waldo sa pagpayhag niini walâ moundang. Ug nagkaanam kapirme ug kasubsob ang daw pagbakhò nga ingon sa iyang madunggan gikan sa dilì matinò nga tinubdan.
Unyà usa niana ka gabii, nag-alindasay si Waldo tungod sa kaalingiing nga grabe. Nibangon siya ug nigawas sa payag
Bagad sa tawo ang pagka kinaiyanhong dangan sa iyang kalikopan... usa ka hakog nga walay pagkatagbaw...
aron nga sa preskong huyuhoy gikan sa dagat makahanggab. Daghang panganod niadtong higayona nga sa langit ningkuyanap, pero ang buwan gihapon sa palibot nagbanwag bisan sa daginoton niining kahayag. Ug samtang didto sa gawas sa payag naglingkod-lingkod sa bató nga dakô, sa makausa pa si Waldo nakadungog sa katingad-ang danguyngoy ug bakhò.
Giayo niyag paminaw ug ang palibot gianinaw aron matultolan diin naggikan ang nadunggan nga pagtuwaw. Ug didto sa ibabaw sa bungtod nga nahimutangan sa dakong kahoy nga nahimo nang tuod sa tungod sa himalatyong tubod iyang nasigpatan nga ingon sa adunay naghukdong nga naglingkod. Gilugod ug gipitok-pitok niya iyang mga mata ug giayo niya kinig tutok kay nagduda nga basig igò ra siyang gimatá-matá.
Sa lamdag nga nagkahanáp (kay anam-anam bagang mga dag-om sa buwan ningtaptap) nasud-ong ni Waldo ang pamayhon nga morag may pagka sihag. Pamayhon sa usa ka babaye kansang buhok taas ug gipadunghay. Ang bulok sa daw sinaw-sinaw nga sapot niini lunhaw, apan ingon sa may pat-akpat-ak nga kapughaw.
Samtang si Waldo nagtutok nga nahingangha ug tugob sa kahibulong, ang babaye sa bungtod ingon sa kaniya nakamatngon. Miyanghag kini ug kang Waldo milantaw, dayon mitindog ug padulong kaniya milakaw. (Ay, dilì! Walâ diay kini maglakaw kondilì daw naglutaw kay sa yutà walâ man midapat ang sidsid sa sinina niini nga lunhaw ug nagkapughaw.)
Sa salabotan ni Waldo naglumpat ang daghang pangutana apan ingon sa naamang siya sa tumang kahingangha. Walay tingog siya nga igò rang nagnganga bisan kon ang babaye nakigatubang na kaniya.
Ingon sa nabasa sa sihagon nga binuhat ang kang Waldong mga pangutana nga walâ ikabungat ug kini iyang gitubag.
“Ako ang Diwatang Lunhaw ning pulò nga awaaw,” nagkanayon kini sa tingog nga bugnaw nga ingon sa may nagpahiping pagtuwaw. “Akoy magbalantay sa kalikopan dinhi, lakip na tanang linalang nga nanimuyô ug nagpakabuhì niini.”
“Di-diin ka man gikan? Giunsa nimog abot dinhi?” nakatingog ra gyod si Waldo.
“Dinhi na akong daan sukad pa sa sinugdan kay ang nagpahimugsò kanakò mismo mao man ang kinaiyanhong kalikopan ning pulò nga imo karong nahimutangan.”
Ang agtang ni Waldo nikunot kay sa pagtugkad sa maong tubag siya naglisod. Apan ang kalibog giwakli ra niya ug nagpadayon siyag pangutana, “Ikaw ba tong gadanguyngoy ug gabakhò nga akong nadunggan? Ngano man sab nga naghilak ka man?”
“Oo, ako ang nagbakhò nga imong hingdunggan. Ako naghilak sanglit ang kinaiyanhong kalikopan ning matahom kanhing pulò walay kukaluoy mo man nga gipasipad-an, ug sa ingon sa kinabuhì kining pulò inanay mong gihunosan. Unyà sanglit ako ug ang kinaiyanhong kalikopan niining pulò usa ra man, sa kinabuhì inanay mo usab akong gihikawan. Busa ako nagmasulub-on ug nagbangotan.”
Mihunong pag-estorya ang Diwatang Lunhaw, sa palibot milantaw ug nanghupaw. Ang kangiob sa kagabhion anam nang nagkasamot gumikan kay ang mga dag-om sa langit hapit na hingpit nga ningbukot. Nagpangidlap ang kilat didto sa lawod, samtang ang huros sa hangin nagkakusog ingon sa nangisog.
“Apan ang imong pagka maamong-amongon naghatod usab og kaalaotan sa imong kaugalingon,” mipadayon ang Diwatang Lunhaw. “Ang yutà ning pulò halos umaw na karon, ang tubod hapit na mohubas ug himalatyon, samtang ang mga mamang nga untà didto nanimuyô ug nabuhì sa kakahoyan ug kasagbotang imong gipayhag nahimo nang dangan nga minghugpà sa mga utanon ug lagutmon nga imong gikabuhian. Ug ayaw ikatingala nganong hilabihan nang inita kon maadlaw kay ang labong nga kakahoyang naghatag untag kabugnaw imo na mang gipuril ug nahanaw.”
Inanay nga milugdang sa kang Waldo nga alimpatakan
ang gipamulong sa diwata nga iyang nadunggan. Buot untà niyang mopahayag sa pagbasol ug mangayog pasaylo apan walâ na niya kini mahimo. Kalit nga milanog ang makabungog nga dahunog sa dalugdog, dinuyogan sa sagitsit sa litî nga sa kawanangan ingon sa migisì samtang sa lapyahan sa pulò milagubo ang paghampak sa mga balod nga dagkô. Ang kadagatan ug ang tibuok pulò gikusukuso sa naghaguros nga hangin nga nagpangusmo ug nagdala sa dagkong lusok sa ulan nga nagbunok.
Ingon sa asó nga gipalid sa huros sa hangin ang sihagon nga Diwatang Lunhaw ug sama kini sa alisngaw nga nakatag ug nahanaw sa kang Waldo nga panan-aw. Taliwalà sa kapintas sa kinaiyahan nga ingon sa naghuramentado, naningkamot pagpangitag kahiklingan ang naingog pisô nga naulanan nga si Waldo.
Nilurang ra ang unós pagka ugmà sa buntag. Apan ang pulò nga kagabii giagian niini hilabihang pagkapayhag. Puwerteng pagkagusbat ang kang Waldo nga payag, ug ang gamay niyang kamalig usab nabungkag. Ang samot pa gyod nga demalas mao nga daghan sa iyang utanong tinanom ang nangalarot ug nangabanlas. Hasta ang mga lagutmon grabe pod pagkalampurnas.
Nanghuyhoy ang abaga ni Waldo sa iyang nasaksihan, ug daw sa paglaom siya nawad-an. Naglatagaw siya libot sa pulò apan nakawang lang ang iyang pamasin nga ang Diwatang Lunhaw hisugatan. Bisan ang danguyngoy niini walâ na niya hidunggi.
Unyà samtang siya naghukdong dinhà sa usa ka bato dapit sa baybayon, duna siyay nasigpatan didto sa may lapyahan nga kalit naghatag og kahinam sa iyang dughan. Paspas siyang nitindog ug nidagan, giduol ang nakit-an aron pagseguro nga walâ siya mata-mataha lang. Ug siya nisayaw ug naglukso-lukso sa kalipay kay didtong dapita sa baybay dinhà may nadagsà nga usa ka bangkà. Gisuhid niya ang palibot apan walâ siyay nakit-an nga bisan unsang timailhan nga sa maong naanod nga sakayan dunay tawo nga nahiuban. Apan walâ na niya kini igsapayan kay alang kaniya karon maoy importante man nga sa pagkagiw gikan niining awaaw nga pulò nga gikadagsaan aduna na gyod siyay masakyan.
Sa pagsusi niya sa maong bangkà, si Waldo walay dakong daót nga niini nakità. Nahipos pa man ganì ang layag niini nga walay gisì. Ang katig dunay balî pero dalî ra kining napasig-ulî. Busa walâ na siya magduhaduha, kutob sa lagutmon ug unsa pang madaginot dinhà sa bangkà iyang gikarga aron mabalon sa paglawig niya gikan sa pulò nga napayhag na.
Samtang ang gisakyang bangkà nag-anam kalayò, si Waldo nagsigeg lantaw balik sa gibiyaan nga pulò. Nalipay siya kay nakapahawà na sa maong dapit nga awaaw diin siya nag-inusara, ug kini giubanan sa kahinam nga sa iya unyang madunggoan dunay tawo nga daghan. Apan duna sab nagpahipî nga kasubô gumikan sa kawili sa pulò diin taudtaod pod siyang nagpuyô. Dugang niini dinhà sab siyay hugot nga gitapin-an nga kabalisa ug kabalaka unsay iyang dangatan kon sa balon nga pagkaon na mahutdan unyà walâ pay hingpalgan nga baybay nga kadunggoan.
Sa pagsige niyag lantaw sa nagkagamay tan-awon nga pulò nga awaaw ingon sa nasigpatan niya (pero dilì tataw) ang pamayhon sa Diwatang Lunhaw. Apan mao usay pagkusog sa hangin nga nagtayhop sa layag sa iyang sakayan hinungdan nga kalit kining ningsutoy sa unahan, ug pag-usab niyag lantaw ang pulò nahanaw na sa iyang panan-aw.
Samtang didto sa pulò nga awaaw diin walâ nay tawo nga nagtikawtikaw, nagpuk-ong ang Diwatang Lunhaw atubangan sa tuod ibabaw sa bungtod nga tungod sa hinay nga tubod. Nanambò sa iyang mga ngabil ang usa ka pahiyom samtang gisud-ong ang bag-ong gitib nga lunhawng mga salingsing dinhà sa maong tuod.
(KATAPOSAN)