TINUOD KAHA NING DUNNINGS KRUGER EFFECT?

LISOD sab ning siyensiya sa sikolohiya kay naulahi kaysa siyensiya sa astronomiya. Maong mas ganahan tang mohangad sa langit ug maghinuktok sa dagan sa mga bituon kaysa maghinuktok sa dagan sa atong kinabuhi ug panabot. Hehehe. Nah, mas lisod pa gyod kay nauna ang pagsabot sa astrolohiya kaysa siyensiya, maong mas mobasa tag horoscope kaysa mobasag Saladbowl. Hahaha.

Hinuon, karon, kahibawo kong mobasa na mog Saladbowl kay kahibalo na man mos akong kaanyag apan di gyod ta kapugong molingi ngadtos horoscope ba? Aw, nganong kahibalo ko? Kay ingon ana man ko. Ayaw na mog lalis. Hahaha. Gawas nga horoscope say unahon nakog lili, mangita pa gyod kog klase-klase nga horoscope aron masabtan nako akong kaugalingon. Matod pa sa neuroscience, kining bag-ong siyensiya sa utok ug mga mekanismo sa utok, posible nga ang utok nagkinahanglag han-ay kay nganong masungot man ta kon di na gadagan atong panabot? Mao nang ilang gitun-an— kon unsa ang pamaagi sa atong paghan-ay sa atong panabot, unsa say pamaagi nga magubot kini. Pastilan, nganong dili na lang sila kaha mobasag horoscope, no?

Hinuon, kon mobasa silag horoscope, mangutana na sab sila naunsa og kahan-ay ang utok sa dihang gabasa og horoscope? Mga siyentista man god. Walay undang pinangutanahay, tinukiay, ug tinubagay. Mao nay nakalisod kay dugay sila. Dugay man god ang pagtuki. Pastilan, kaniadto ra ko nangutana niini: kana bang pagsali natog basa og horoscope nakapakalma bas atong mga kabalaka sa atong kaugmaon o nakapatapolan na natong makigbisog?

Sumala man god sa akong horoscope, ang magsusulat nga Scorpio maayong laki sa pagtumbok sa punto nga kon dili kuno makaaray ang gabasa, makaigham gyod kuno. Ngee, ngano man lagi ingon tong usa nako ka magbabasa, ataya man sab anang imong sinulatan, Ma’am, uy. Kon di ta mawingig sa kakurat, makatukiki man sab tag katawa. Duda ko maong di mo makaaray kay sobra ra ko kakalma. Nagsali gog basa og horoscope. Maayo na lang gani kay matod pas Chinese horoscope, dili kuno ko Scorpio. Unggoy kuno ko. Ug ang mga unggoy gawas nga kiat, tistisan pa gyod. Nah, asay tinuod ini?

Hinuon, suwerte ko kay matod pas karaang horoscope sa Ehipto, ming-ingon kuno ang akong mga bituon nga ako morag ang ilang River Nile, kanang suba nga maoy naghatag sa Ehipto og maayong kahimtang. Ang mga tawo kunong natawo ubos sa impluwensiya sa River Nile mga tawong balanse ang kainit sa gusto ug kamalinawon maghunahuna. Gawas nga lantip kunog panabot (ehem), maayo pa gyod kunong mobatbat sa nasabtan ug kalma ra kaayong mopasabot. Awww, maayo ra gyong gabasa kog horoscope, no? Gipakut-an man god nako unsay ilang ingon sa ako. Mauwaw baya sab ta ingnog lantip unya habol diay. Hahaha. Ang kabuang lang kay naay bag-ong dula sa internet nga mosulti kon kinsa ta base sa mga sulti sa atong mga higala. Ang resulta sa akoa kay “Maganda, matalino, mabait…. Di nga lang mayaman.” Maayo na lang kay giingong dili ko adunahan, giingon pang dato ko, nah, gipalut-an ko na sab na. Hahaha. Hangak baya sab og ginukod sa sulti sa horoscope, ba?

Masuko ra ba tag ingnong dili tinuod ang horoscope. Mao lagi nay pagaingnon nga sa wala pay siyensiya, diha nay astrolohiya. Tungod sa kaulahi sa siyensiya sa sikolohiya, ang astrolohiya maoy nahimong giya sa atong pagsabot sa dagan sa atong kinabuhi. Wala ko gayagayaga ha. Buot lang nako ipasabot nga sukad kaniadto importante sa tawo nga makasabot sa dagan sa langit ug sa dagan sa iyang kapalaran. Bag-o ra ning nagkainteres tas abilidad sa atong silingan ba. Mas labawng bag-o ning estilo sa mga tawo nga sa dihang masabtan na ang sikolohiya sa silingan, aksiyonan na dayon nig himas-himas aron mahimasan gyod. Hehehe. Maong naglibog ko kay akong bana kay Pisces nga manunulat kuno maayo mohimo og estorya nga bisan kon maghisgot silag engkanto ug maligno, makatuo ka nga tinuod. Pastilan, maayo nga mangingilad diay ning mga Pisces maong nakatuo kos asoy sa gugma tingali ining tawhana, ay. Ang nakademalas pa gyod kay matod pa sa Chinese nga horoscope, ang akong bana kabayo. Angay kunong dili magminyo ang unggoy ug ang kabayo kay dili gyod sila magkadulog. Gawas pa sab, ang elemento kuno sa iyang pagka tawo kay kalayo samtang ako metal. Kon magdulog, pilde ko kay malanay gyod. Nah, nagkadulog man lagi mi? Hinuon, medyo ko nalanay gyod pero lami mang pagkalanaya, so, bahalag pilde, no? Hehehe.

Ang akong gakataw-an ining tanan kay nahimo natong “ebidensiya” kon unsa ta sa atong horoscope. Labi nag inadlawinadlawon natog basa. Lisod diay ning ingon ini kay gawas nga gatuo na tas dili mao, paingon na sab tag tuo gyod sa tanang di mao. Nawala na kanato ang pag-ukiot sa pangatarongan kibale ug dili na gani nato panumbalingon ang pag-isa sa atong kilay. Kinahanglan kini aron dili mogabon ang atong pangisip ug dili mohabol ang atong

Matod pa niiningiii DKEDKE, ang dili kkamaong mangartiyo wala na kahibalo nga di siya kamaong mangartiyo.

pangartiyo ilabi karong panahona nga daghan nang nagtuki kon unsaon pagpatuyok ang atong panabot aron ta kapalit sa ilang baligya ug makabotar tas ilang kandidato.

Parehas na nas paggamit og tambal. Kaniadtong nagtungha pa ko, natisok nas akong utok nga medyo peligro ning pataka ra tag inom og tambal bisan pag reseta sa doktor. Paggraduwar nako nagsige na kog pamadlong anang bisag unsay bation modayon rag tomar og antibiotic. Naa pa say mga negosyante nga pataka og pamaligya, ipanghagad ilang baligya bisan sa mga tighimo og feeds. Maong nabuhi ang mga manok ug baboy nga alagang-antibiotic. Nah, karon dako nag problema kay ang mga sakit dili na mopatuo og antibiotic. Apil na ang World Bank nabalaka kay moabot kuno ang adlaw nga kagaw nay kamatyan sa kadaghanan kanato, dili na cancer, atake sa kasingkasing o hayblad. Gibanabana nga moabot sa 10 ka milyon ang mamatay sa kagaw matag tuig samtang igo lang mag-8 ka milyon ang mamatay sa cancer matag tuig sa tuig 2050. Pastilan, no, kon simbako moabot ang adlaw nga bugas-bugas lang makamatay na? Huhuhu.

Ang lain nakong buot ipasabot kay mao ni: tungod kay ang atong naandan maghangad ra man ug maghinuktok, wala kaayo ta katutok sa dagan sa atong palibot. Bisan ganig makatutok, maglisod nag sabot. Naa sab koy higala nga dili na gyod gustong mosabot kay kapoy na kuno tukbilon pa ang nahinanok niyang alimpatakan. Hahaha. Maayo lang na kaniadto tingali nga simple ra ang kinabuhi ug diyotay pang mga tawo, maong diyotay ra tag sabton. Karon, tungod sa kadaghan nas politiko, bisan sud-an kinahanglan pilian. Bulad o tubig? Tubig kinamunggayan o kamunggay gitubigan? Hehehe.

Usahay sab hinuon naa tay problema anang ebidensiya. Kini bitawng problema sa kolesterol kataw-anan. Kaniadto man god moingon ra man gyod ko nga walay problema nang kolesterol basta magpainit lang gyod ang tawo igo panington. Maong di gyod ko pabangbang sa akong humba ug chicharon. Ang mga tawong nahadlok sa akong katambok maoy magpanglingo. Miadto pa bitaw kog doktor ug nagpaeksamin sa akong dugo, dah hilom sila. Mubo kog kolesterol uy, ug mas labawng dili ko hayblad basta dili lang ko ma- allergy sa akong gikaon. Naa koy allergy sa manok, labi na tong gipatubo sa antibiotic, sa pasayan ug lukon (letse, hehehe), alimango ug nukos. Maong humba ra gyoy puyde nako, letson, ug pork barbecue. Hahaha. Kana ganiy akong pagkaon, di gyod ko mahayblad. Buyag. Hehehe. Problema lang kay wala pay daghang ebidensiya nga sakto ko. Pero wala man say daghang ebidensiya nga sakto nang hatagan gyog paubos sa kolesterol nang mga tagas og kolesterol sa dugo. Ining panahona, dili ebidensiya atong gikinahanglan. Kartiyo. Kon wala kunoy ebidensiya, saligi imong pangartiyo. Nah, diha na ta magdaog ini. Hehehe!

Karon, matod pas mga siyentistang taga Japan, kon taas kuno tag kolesterol sa atong dugo, taas tag kinabuhi. Kon mubo ra, mubo ra sab tag kinabuhi. Mas dakog kadaot sab ang mahatag sa mga tambal nga pakunhod sa kolesterol— sama nianang mga statin nga tambal— kaysa taas nga kolesterol. Ayy, ambot. Mao nay problema sa ebidensiya. Bahala sila nianang ilang lalis sa pagpakunhod sa kolesterol. Ang klaro lang kay wala pay nakakitag supak sa ebidensiya nga kon mainitan ang panit sa tawo adunay daghang Bitamina D nga mahimo ang lawas. Kanang Bitamina D gikan kana sa kolesterol maong klaro nga ang kainit sa Adlaw makakunhod sa kolesterol sa lawas kay himoon mang Bitamina D. Ang kakataw-anan lang ini kay uso na karon nga imnon ang Bitamina D, isip lana o kapsula. Kay kolesterol man ang Bitamina D, kon imnon kana matag adlaw, dili kaha motaas na sab ang gidaghanon sa kolesterol sa dugo? Ayy, pastilan. Kaon na lang kog humba ug chicharon, di pa matigpong akong ngipon kon daghan lang sab kog calcium. Hahaha.

Komplikado tuod ning ebidensiya ug lisod ni masabot kon himasa lagi tag horoscope. Wa ko gaingon nga ilad nang horoscope apan mas labaw pa nang walay ebidensiya. Dugangan pa nga motuo lang pod tag unsay iingon sa atong mga doktor. Dawbi kon hinanib silas mga gabaligya og tambal? Mao nay nahitabo sa mga antibiotic, mao say gakahitabo sa mga tambal sa kolesterol. Mao nang kon dunay gipaminaw nga sakit, paminawa sab ang tambal. Hehehe, Nah, kay di na ta gapaminaw sa epekto sa atong tambal kanato kay tambal god. Mao nay rason nganong dili maayong horoscope ray basahon. Mosinaw pa lang atong utok kay gianad na natog sayon, unsaon na lang natog sabot ang ebidensiya kon naa na? Lisod tuod, ba?

Dugang pa niini, mitumaw na sab ang giingong Dunning-Kruger Effect (DKE). Matod pa niining DKE, ang dili kamaong mangartiyo wala na kahibalo nga di siya kamaong mangartiyo. Kon ugok, paminaw niya sa iyang kaugalingon brayt siya. Ang mga tawong wala kunoy pangartiyo, nagtuo nga maayong laki sila. Bali ni sa giingnon ni Albert Einstein nga ang mga tawong hawod mangartiyo gahunahuna nga layo sila sa tinuod nga kahawod, kay ang tinuod nga lantip og panabot, nakasabot nga wala pa siyay nasabtan. Mao baya ni tingali ang DKE maoy rason nganong sige tag taya sa suwertres, sa STL, sa lotto kay gawas nga dako atong pamasin, nagtuo sab ta nga sakto ang atong gipamasinan nga numero, ba? Matod pa nilang Dunning ug Kruger, ang mga siyentistang nakadiskobre niini nga kahuyang sa tawo, gawas nga posibleng kitang tanan dunay DKE, puyde sab nga matambalan kining DKE basta dili lang ta hambogero ug gahig ulo.

Aron mapanalipdan atong utok batok sa DKE, gawas kon kaliwat ang bugok jod, o ba kaha pirmeng nagutman kaniadto, basa lagi. Pagbasa ug paghinuktok, dili paghangad sa atong mga bituon maoy atong ikasangka ini. Kon mobasa ta, sabta subay sa dagan sa pangrason sa sinulat. Kon dili makuhag kausa, balika. Nganong mahadlok ta pagbalik-balik og basa? Kay maulaw ta ingnong bugok? Nah, kadaghang brayt nga tutokan og makadaghan ang gabasahon. Kon di masabtan sa Ininsek, ngadtos Ehiptohanon nga horoscope, ay. Hehehe.

Aww, ayaw lang sab horoscope ray sigeg basahon kay wala nay gisubay nga pangrason ug, kon naa man, depende sa mga bulan ug bituon nga wala nato mailhi. Kasabot diay ka kon moingon imong horoscope nga daghang kuwarta moabot nimo karong semanaha kay ang imong bulan gaatubang sa planetang Jupiter samtang tua nagpahipi ang Venus nga gisakyan sa bituong Superliolis? Hah, mora nang ebidensiyaha og tubig gibubo sa dahon sa gabi, ba. Pero motuo lang ta kay basin diay. Hehehe.

Maong dali ra tang motuo og mga patuo-tuo, sa madyikero man, sa mga relihiyoso kuno, ug mga politiko. Maong bisan kalit lang nadato sulod sa usa ka tuig, motuo lang gihapon tang buotan ug dili kurakot. Hahaha. Kulang og kalig-on kinta ang basehanan sa atong mga pagtuo ug ang atong utok dili na gani makapangutana kon unsa katinuod ang mga kahibudngan. Lamoy na lang dayon tas unsay ginaingon sa silingan. O di daog gihapon ang kurakot ug way hibangkaagan. Hahaha.

Daghan nagyagayaga aning Dunning-Kruger Effect kay morag kataw-anan nga obserbasyon. Apan sa dagan sa atong mga desisyon matag eleksiyon, morag tinuod baya sab, ba? Hehehe.—