Ang Bayok ni Gunong
...the religious impulse …[is] a force which belongs to the dark side of man. --Nick Joaquin, The Santo Niño in Philippine History (1980)
(Anib 21)
Hulagway sa Kasuko ug Kabangis
TAUDTAOD si Dr. Hernaez nga naghinuktok. Ang balabag nga giyatakan sa nasukong itom nga bathala, bisan tatawng hinimo sa bakikawng mga kamot, nakapahauknol og dako kaniya. Ang balabag simbolo nga mitumaw lamang sa Sugbo ug sa kapupud-an mismo tapos mahiabot sa atong mga baybayon ang mga langyaw uban sa ilang relihiyon. Kon kining maong simbolo makita diha sa kinulit, kini nagpaila nga ang itom nga kinulit mitunga sa atong kapupud-an sa ika-16 nga siglo!
Apan ngano man nga ang balabag dili man makita sa medalyon ni Pigafetta? Dinhi sa Pilipinas, ang karaang mga bathala sa lumad nga mga relihiyon una pang gipaasohan sa atong mga alampoanan kaysa mga simbolo sa Kristiyanismo! Ang Kristiyanismo may tatawng sinugdanan dinhi sa Pilipinas, samtang ang lumad nga mga relihiyon ug ang mga bathala niini may sinugdanan nga lisod nang subayon o tingali dili na
gayod masubay.
Sa iyang pagtuo, ang kinulit nangayo pa og dugang pakisusi, dugang mga pagtuon, dugang mga pagtuki.
Mitindog siya ug miduol na usab sa itom nga kinulit.
DILI hapag nga puno sa mga prutas ug mga utanon ang gisapnay sa tuong kamot sa itom nga bathala sa kinulit. Kini may gihuyad hinuon. Apan ang iyang gihuyad naputol na. Tapos ang makuting pag-usisa ni Dr. Hernaez, iyang namatikdan nga ang naghuyad nga kamot may gikuptan: puan sa kampilan ug sumpay niini ang sinugdan sa suwab nga nagsugyot og kamatayon. Ang iyang walang kamot wala maghapuhap sa ulo sa mananap. Kini may giisa hinuon nga dili na kaayo matataw. Mipaduol na man si Dr. Hernaez sa kinulit, gitarong ang iyang anteyohos ug gisusi ang gikuptan sa walang kamot. Hesusmaryosep!
Ang
gihakgom sa walang kamot tag-as nga buhok sa tawo ug ubos niini diha ang morag ulo nga natipak na ug ang sinugdanan sa liog nga naputol!
Mikitbi ang atay ni Dr. Hernaez sa iyang namatikdan. Kadigwaon siya bisan nagsige pa siyag panigarilyo. Ang gikuptan sa walang kamot sa itom nga bathala mihingpit sa iyang hulagway sa kabangis ug kasuko. Mibalik si Dr. Hernaez sa iyang talad ug taudtaod na usab nga naghinuktok.
Kon sa karaang Sugbo gayod gikan kining itom nga kinulit, ug dako ang posibilidad nga kini gikan gayod dinhi, nganong talagsaon ra man ang kasuko nga gipakita niini? Nangigham si Dr. Hernaez. May dagkong mga hitabo ba sa kasaysayan sa karaang Sugbo nga hitaligaman sa iyang kaikag? May mga anib ba sa kasaysayan sa karaang Sugbo nga nahanaw maong wala niya ikahibalag sa iyang pagpangutingkay sa karaang mga basahon? Apan mahimo usab nga kining maong misteryo sa kasaysayan iya nang gikahimamat gani lang kay wala pa malakip o maabot sa iyang mga conclusion. Buot ipasabot, gikinahanglan pa gayod ang dugang nga mga pagtuon ug pagsusi-susi ug pagpaniksik. Gibuhian niya ang usa ka dakong pangagho.
Apan yuna pa, ug mingkipat-kipat ang iyang mga mata nga morag nakakita og mahinungdanong butang sa likod sa iyang kaisipan. Ikatingala ba god diay kon ang imahen sa usa ka bathala nga gihimo alang sa alampoanan aron halaran ug paasohan ipakita nga nasuko ug mabangis? Ang karaang relihiyon dili estranyo sa kabangis. Gani ang Kristiyanismo mismo nagpakita man sa Ginoo niini nga nagkadugo, gikoronahan sa bagon nga tunokon ug gilansang sa balabag nga kahoy. May talan-awon pa ba god nga nagsugyot sa kabangis sa tawo ngadto sa iyang Ginoo nga molabaw pa niining gipakita sa relihiyong Katoliko sa iyang mga simbahan? Gibulhot niya ang daghang aso sa sigarilyo. Wala gihapon mahimutang ang iyang kaisipan nga gusto pang mosubay sa mga hunahunang miabot kaniya.
Nahaigking si Dr. Hernaez. May mituktok sa tinak-opang ganghaan sa iyang buhatan.
Mitindog siya ug gitakyapan pagdali ang bildong kahon. Unya gibuksan niya ang ganghaan.
Ang dakong ngisi sa suod niyang higala nga propesor sa local history ug comparative religion, si Dr. Selir Mejoras, misugat kaniya.
“Come in, Selir, come in,” agda ni Dr. Hernaez sa suod nga higala. “Maayong miabot ka. I think I need a cup of good brewed coffee. Yeah, I think I really do.” Giagbayan niya si Dr. Mejoras ug gipalingkod sa pinahandag nga bitang sa iyang buhatan. “Anything new? What’s up, Selir.”
Midagkot si Dr. Mejoras sa iyang abano. Nagliyo-liyo dayon sa iyang ulohan ang humot nga aso sa tabako. “I thought you want a cup of good coffee,” miingon si Dr. Mejoras ug milantaw kang Dr. Hernaez. “I’m here precisely for that, Strauss,” ug mikagulkol ang tutunlan ni Dr. Mejoras sa mahimut-ong katawa. Strauss ang tawag niya kang Dr. Hernaez, dili Santiago, tungod kay ang idol niini kaniadtong nagtungha pa sila mao man si Claude Levi-Strauss, ang inilang antropolohistang Pranses nga nagpasiugda sa disiplinang structural anthropology nga naka- influence og dako sa mga intellectual ug sa akademya mismo.
Gilantaw ni Dr. Mejoras ang nagkatag-katag nga mga papel ug ubang mga dokumento sa halapad nga talad ug milingo-lingo. “You’re working too hard, Strauss. Maglingaw-lingaw sab ka gani panagsa. Hinumdomi baya nga ang trabaho walay kataposan… Kini magpadayon samtang ang tawo buhi pa. Por Dios, unsa bay imong dalian. Daghan pa ang imong mga adlaw sa kalibotan.” Unya milingi siya ngadto sa butang nga gitakyapan sa itom nga panapton. Mikunot ang iyang agtang samtang milantaw niini. Unya miyango-yango siya. “An important find, huh?”
Mipakibo si Dr. Hernaez sa iyang abaga. “Sa hustong panahon, Selir, makita ug masayran mo ra kana,” miingon siya. “But not this time. I haven’t studied it yet.” Miginhawa siyag dako. “Kon makita mo kana, you would ask so many questions, mga pangutana nga sa pagka karon wa pa koy ikatubag.”
“Take your time, Strauss. Wa na ko magdali sama sa uban. Nahibawo ka ba nga I’m about to retire?” ug mikatawa siya. Maampingong gipilo ni Dr. Hernaez ang hulagway sa medalyon ni Pigafetta ug gisulod sa expanding envelope. Unya giagni niya si Dr. Mejoras nga manglakaw na sila. Nanguto ang mga tuhod ni Dr. Mejoras sa iyang pagtindog. “Ang akong arthritis dili na mabadlong sa bisan unsang haplas, Strauss,” miingon siya. Miping-it makadiyot ang iyang dagway.
Naghabuhabo ang kalibotan sa ilang paggawas sa campus. Nagbugat ang langit sa tagumon nga mga panganod. Mingdiretso sila sa Old Cebu Memories sakay sa kotse ni Dr. Hernaez.
“Wa ko magdahom nga gusto ka usab diay dinhi sa Old Cebu Memories, Strauss,” ni Dr. Mejoras pa. “Sus, dugay na man god tang wa magkakuyog. Unsaon nga sige ka man lang busy.”
Milingi si Dr. Hernaez kang Dr. Mejoras. “Unsa bay imong kalingawan, Selir, on weekends.”
“Aaa... yano ra kaayo, Straus. Sa kadaghanang higayon, malingaw na kaayo kong magsuroy-suroy sa karaang kalungsoran aron pagtan-aw sa karaang mga simbahan, unya manghagdaw og karaang mga estorya sa katigulangan nga dako kaayog ikatampo pagpalambo sa atong local history nga sa pagka karon diyotay ra kaayo ang minghatag og igong pagtagad.”
Taudtaod nga wala makatingog si Dr. Hernaez. Ngano ba tuod nga hangtod sa yanong mga butang kinahanglan man nga ang mga tawong dagkog kaalam ang mopasiugda aron hisabtan ug makita ang kabililhon niini? Milingi siya kang Dr. Mejoras ug miingon nga maayo kaayo ang gihimo niini. “By the way, kanunay ka ba usab diay dinhi sa Old Cebu Memories? Bisan ang serbesa maayo kaayo dinhi… isilbi nila nimo nga kauban sa frosted mug.”
“Anhi man ko dinhi mag- standby samtang maghuwat kang Beth mahapon, Strauss. Hapiton ko man gyod siya diha sa City Hall kay magdungan man mi og pamauli sa Talisay.”
“Si Beth tuod… komosta na man diay si Beth, Selir?” Si Beth mao ang asawa ni Dr. Mejoras. Schoolmate nila si Beth sa nagtungha pa sila kaniadto sa unibersidad.
“Maayo man, Strauss. Naa gihapon siya sa personnel department sa City Hall… assistant head. Pero tigulang na pod lagi… Sige lang reklamo sa iyang arthritis ug blood sugar. Unsaon nga hingaon man kaayog lechon ug chocolate,” ug milingo-lingo si Dr. Mejoras. “Porbida, tapolan ra ba kaayo mag- exercise. Kon way opisina, anaa lang sa balay, magkalingaw pagpangluto o dili ba maminaw anang iyang classical music nga Beethoven ug Mozart ug Chopin ug unsa pa nang uban diha nga wa na ko mahibawo.”
Nahikatawa si Dr. Hernaez. “Mao sab si Amanda, Selir,” miingon si Dr. Hernaez nga ang buot ipasabot mao ang iyang asawa. “Overweight apan dili gustong mag- exercise. Gustong magpa- reduce apan dili gustong mag- diet. Ambot unsang milagroha ang gipaabot.”
Mipakibo si Dr. Mejoras sa iyang mga abaga. Karon giparking na ni Dr. Hernaez ang iyang kotse. Unya nanggawas sila ug nagdaling nanglakaw paingon sa naghulat nga ganghaan sa Old Cebu Memories.
Maoy ilang gipili ang talad simpig sa bildong bungbong ug makita ang dakong dalan sa Magallanes. Lagbas sa langas nga dalan, malantawan nila ang kiosko sa Krus ni Magallanes ug ang gamayng bahin sa gilumotan, karaang bungbong nga bato sa Kota San Pedro.
“Tell me about your new find, Strauss,” miingon si Dr. Mejoras tapos sila makapangayog brewed coffee sa guwapang silbidora nga miduol. “No, you don’t have to be specific. Just some hints.” Unya gitaltag niya ang iyang sigarilyo sa ashtray nga nagpakita sa usa ka lumad nga nagalsa sa hapag nga hinimo sa yutang ku’non.
(PADAYONON)
Giduaw ni Dr. Mejores si Dr. Hernaez alang sa panagkabildo…