KARAAN NATONG KUWARTA MAHALIN OG MILYON!
BATA pa lang ko nahimut-an ko na ang pagtan-aw sa klaseklaseng kuwarta sa Pilipinas Pilipinas, ingon man ang gikan sa laing nasod. Didto sa among lungsod sa Loon, Bohol kanunay gyod kong moagi ug mohunong sa puwesto ni Nong Marcos sulod sa karaang merkado. Nagtinda siya og nagkalainlaing gamit sama sa nail cutter, limbas, bleyd ug sudlanan sa panghimalbas, pulbos, pahumot, kuwadro kun album sa hulagway, kandado, layter, baraha, kuwartang karaan, ug uban pa.
Dili kay namaligya lang, mopalit pod siyag kuwartang karaan sama sa usa ka diyot ( half centavo), usa ka dako, nga himoong antogon sa hantakan, karaang singko, diyes, baynte, singkuwenta ug peso nga himoong aras sa kasal. Uban sa gipamaligya ug paliton niya mao ang mga kuwarta sa Pilipinas panahon sa Katsila ug panahon sa Amerikano dihang wala pa mahitabo ang Ikaduhang Gubat sa Kalibotan ug paghuman sa gera. May nakita sab kong karaang mga kuwartang papel nga may markang 5, 10, 20, 50 centavos didto sa iyang tindahan. Nag-eskuyla pa ko sa elementarya adtong panahona, dekada setenta.
Minglabay ang daghang katuigan, mitungtong na sa kapin dos mil dihang nakita ko na usab ang karaang mga kuwarta nga gipamaligya sa kadalanan sa Siyudad sa Davao. Mitokar dayon ang akong kaikag ug kahinam nga mosud-ong niini. Ug nasuta nako nga ganahan ko sa nagkadaiyang disenyo. Busa, kay lagi may trabaho na man ug singgol pa, namalit ko isip koleksiyon. Mipalit pod kog album nga para lang gyod sa sensilyo. Sa kadugayan nakong pagpangolekta uban ang pagpakisayod sa internet, nahibaw-an nako nga ang tawo diay nga nangolekta og karaang kuwarta gitawag sa Iningles og “numismatist”. Ug natibuok sa akong hunahuna nga tinud-on ko na lang ang pagpangolekta og karaang kuwarta.
Apan tungod kay daghan man ang karaang kuwarta sa tibuok kalibotan, mipasulabi sa akong galamhan nga mangolekta ra ko og karaang kuwarta nga may kalambigitan sa Pilipinas. Mao nga gipunting nako ang pagkolekta sa karaang kuwarta panahon sa Espanyol, Amerikano ug Hapon.
Sa wala pa moabot ang mga Katsila dinhi sa Pilipinas, aduna
nay gigamit nga kuwarta ang mga lumulupyo sa nasod. Gitawag kini og piloncito(s). Wala kini pihong porma. Ang uban niini morag holen nga gagmay apan adunay klase-klaseng gidak-on. Hinimo kini sa bulawan ( gold).
Ang ikaduhang kuwarta niadtong panahona mao ang “barter rings” nga hinimo sa bulawan ug plata ( silver). Barter (pagbayloay) ang tawag sa negosyo niadtong panahona. Magdepende ang gidaghanon sa piloncitos o barter rings sa bayloan nga butang sama sa baka, kabaw, yuta ug uban pa. Panahon sa Katsila Pag-abot sa mga Katsila, gisunod nila ang paggamit og mga sensilyo ( coins) nga hinimo gihapon sa bulawan ug plata. Ang disenyo niini sa atubangan mao ang rayna sa Espanya nga si Isabel II, ug ang likod niini mao ang silyo sa rayna ug adunay naglibot nga marka sa ibabaw nga “Reina De Las Españas”, ug sa ubos nga bahin ang “Filipinas”. Nasundan kini sa mga sensilyo nga ginganlan og Alfonso XII ug Alfonso XIII— mga hari sa Espanya niadtong panahona. Bisan gani ang kuwarta sa Mexico nagamit sa atong nasod. Aduna kini marka nga “Republica Mexicana” sa atubangan ug “Un Peso” sa likod. Apan ang kuwarta nga Katsila nagamit lang taman sa 1904 kay mingpuli na man pagdala ang mga Amerikano sa atong nasod. Panahon sa Amerikano Tuig 1903 pa lang, naghimo nag daghang sensilyo ang mga Amerikano didto sa buhatan sa Philadelphia sa Amerika para gamiton sa Pilipinas. Ang sensilyo nga ilang gihimo mao ang usa ka diyot ( half centavo), usa ka dako ( one centavo), singko, diyes, baynte, singkuwenta ug peso.
Ang nawong niini sa atubangan mao ang usa ka Pilipino nga lalaki nga naglingkod sa pandayan ug