ANG MOTORSIKLO MARIO NI
GIPARKING ni Mario ang iyang motorsiklo nga Yamaha L2 sa iyang nataran. Mitimba siya og usa ka baldeng tubig sa ilang atabay nga duol sa kosina sa ilang balay aron wasingan ang daan ug nagkabulingit nilang sakyanan. Lima ka adlaw na niya kining wala mahugasi. Wala gyod tawon niya kini matagad sa paglimpiyo tungod sa kadaghang gimbuhaton sa panimalay ug sa ka- busy nilang duha ni Carmen nga iyang asawa sa pagsigeg
paninda og mga prutas sa Cogon Market nga maoy ilang gisaligan sa panginabuhi ug pagpatungha sa mga anak adlawadlaw. Taga Mangiskis, Gingoog City sila si Mario ug Carmen. Tungod sa kamingaw sa naasoyng siyudad, minglalin sila dinhi sa Cagayan de Oro aron manimpalad.
Grabe ang kalisod nga ilang naagian. Tungod sa kamubo sa grado, pag- drive ra gyod og traysikad ang namaohan ni Mario samtang si Carmen naa ra sa balay ug maoy nag-atiman sa ilang mga anak nga pulos nagtungha. Sa sinugdan, nangabang lang og traysikad si Mario aron kadrayban apan wala dangtig dugay, naangkon ra niya ang traysikad pinaagi sa data-data sa manggiluyon niyang agalon. Ang kauban niyang mga drayber mingbelib sa iyang kahimtang tungod kay nakahigayon pa siyag tigom og salapi nga gideposito sa banko.
Wala man goy bisyo si Mario sama sa sigarilyo ug inom nga maoy sagad nga gipanghimo sa iyang mga kauban sa buhat human nilag sikad tibuok adlaw. Usa ka higayon niana, nakahukom si Mario nga moundang na lang pag- drive tungod kay ang iyang sikad sige lag kadakpan sa mga sakop sa Road and Traffic Administration (RTA). Unya pa gyod mahal ang paglukat niini didto sa City Hall. Sukad niadto, nagkasabot ang magtiayon nga magnegosyo sila og bisan unsa na lang nga prutas sa merkado sa Cogon. Tungod sa kakugihan, gikaluy-an sila sa Ginoo ug miarang-arang gyod ang ilang pagkabutang.
Wala na sila mangabang og balay kay naapil man sila sa relocation niadtong mga nangabiktima sa bagyong Sendong. Nakapalit man god sila og gamayng balay sa Tibasak kaniadto. Maayo na lang gani kay wala sila maapil pagkaanod sa ilang balay. Dali ra silang naka- recover sa maong panghitabo. Hangtod nga nakapalit sila og second hand nga motorsiklo nga Yamaha L2 sa kauban ra pod niyang mamaligyaay sa merkado. Miarang-arang ang ilang pamahon-pahon sukad nga nakapalit silag single type nga sakyanan. Dako kinig tabang sa ilang panginabuhi. Bisan gani ang ilang mga anak mingbati og kalipay kay dali ra silang makaabot sa eskuylahan.
Napuslan gyod nilag maayo ang maong sakyanan. Apan sukad nga nanggawas ang bag-o nga mga motorsiklo kansang modelo ug disenyo nindot kaayo, namatikdan usab ni Mario nga nag-anam kauga ug wala nay kadasig ang dalaga niyang anak sa pagsakay sa ilang motorsiklo sukwahi kaniadto nga magpasalamat pa kini inigkahuman niyag hatod. Maong nagpangusmo sa kalagot si Mario karong buntaga samtang nagsablig og tubig sa karaan niyang sakyanan. Nahiubos siyag maayo sa kamagulangan niyang anak-dalaga sa dihang iya kining gihatod didto sa eskuylahan kaganina sa buntag. Grade 11 na ang anak ni Mario nga si Rona. Naa kini magtungha sa Cagayan de Oro National High School (CDONHS) Senior High School sa Cagayan de Oro City.
Gikaulaw tingali ni Rona ang karaan nga motorsiklo sa iyang amahan. Maoy gusto ni Rona nga dili mopatungod sa paghunong ang ilang motorsiklo diha sa gate sa ilang eskuylahan tungod kay maulaw siyang tan-awon sa mga klasmeyt nga nagsakay sa ilang serbis nga kagang-kagang. “Naunsa ka man tawon, Pa, uy! Nga imo man kong gipatungod sa paghatod dinhi sa gate. Didto unta ka hunong sa unahan aron di ko makit-an sa akong klasmeyt,” nagkanayon si Rona nga masuk-anon kaayo sa iyang amahan.
“Ay, pastilan kanimo, Rona! Ayaw ganig kamenosi kining karaan natong motorsiklo! Ang importante nga duna kay sakyanan nga mohatod-kuha nimo ngadto-nganhi sa balay ug eskuylahan,” tubag ni Mario ngadto sa iyang anak nga labihan kahambogera. “Sa among panahon ni Mama Rona nimo, wala miy kasakyan. Ang among eskuylahan layo ra kaayo gikan sa bukid nga among gipuy-an! Gabaklay ra mi, unom ka kilometro, kada adlaw aron lang makatungha. Pero kamo karon, grabe kaayo, ihatod na mangasuko pa!” padayon ni Mario nga nakapanumboy og ahat kang Rona tungod sa gibuhat niini. Nanaog si Rona sa motorsiklo nga mipaturatoy paglakaw pasulod sa lagwerta sa CDONHS.
Iya kining gitawag aron hatagan og kuwarta nga pang- snacks apan wa kini manumbaling kaniya. Igo lang kining misinggit sa pagtubag nga gihatagan na siyag balon ni Mama Carmen niya. Nakapanglingo si Mario. Labihan niyang lagota sa gihimo sa iyang kamagulangang anak. Mao kini ang sagad niyang masinati sa matag higayon nga ihatod na niya ang iyang anak ning maong tulunghaan.
Si Rona walay maayong buot kaniya panahon sa ting-eskuyla. Lahi kinig kinaiya sa tulo niini ka manghod nga mangatawa kon iya nang pasakyon sa motor aron ihatod sa eskuylahan. Upat ang anak sa magtiayong Mario ug Carmen. Tulo ang babaye ug usa ang lalaki.
Si Rona ang kamagulangan nga usa na ka senior high school sa publikong tulunghaan. Si Liza, ang ikaduha, anaa sa grade 7 sa Kauswagan National High School; samtang si Lerma nagtungha sa ikatulong grado, ang kamanghoran nga si Michael grade 2 nga pulos anaa sa City Central School nagtungha. Pulos utokan ang ilang mga anak labi na gyod si Rona. Ang problema lang niining bataa kay sobra kaambisyosa. Pirme niining ikaulaw ang ilang kahimtang. Usa sa gikalagotan ni Mario mao kining pagpamili niinig serbis nga maoy masakyan.
Maibog man god ni nga magtan-aw sa iyang mga klasmeyt diin pulos bag-og serbis nga mga motorsiklo ang gipangsakyan niini sama sa Honda Wave, XRM 125 ug uban pang bag-ong mga motor. Kining mga bag-ong modelo nga motorsiklo maoy gikaibgan pag-ayo sa mga batan-on karon ilabi na gyod ni Rona tungod sa kakusog niining modagan ug dili pa gyod kalas sa gasolina. Apan dili baya kusog molala og gasolina ang motorsiklo ni Mario.
Kada bulan, pirme niyang gitsek-ap ang karburador niini. Ang hose nga giagian sa suplay sa gasolina gikan sa tangke walay tatsa og pirmeng sinaw. Ang gauge sa crankcase pirmeng gahumol sa oil 40 kay kanunay niya kining gisusi ug gitubilan. Lisod na kaayo kon kini mahubsan kay magadgaran ug magupok ang makina, gudbay ang tanan. Ang iyang motorsiklo dili na de platino, usa na kini ka CDI. Mao nang kabisado na ni Mario ang iyang motorsiklo. Sa higayon nga dili moandar, dali ra niya kining masolusyonan. Pinaagi sa spark plug wrench nga iyang gamiton, puwason niya ang spark plug nga nagtapot sa cylinder head. Iya kining limpiyohan ug kuhaon gyod tong mga itom-itom o mga takuling nga nagdukot sa dila-dila niini.
Templahan og maayo ang spark plug aron ang kuryente libre
Karaan tuod ang ilang motorsiklo apan kasaligan gihapon kini sa gimbuhaton...
nga moandar. Kon pananglitan ang inandaran sa iyang motorsiklo palyawo tungod sa purot-purot ug usahay mopaka nga morag dunay hugaw nga nakabara dali gihapon kining masulbad ni Mario. Ibton niya ang spark plug cap. Limpiyohan ug lugiton gyod tong mga bugais kun mga hugaw nga nagtapot sa pinungpong nga wire sa iyang motorsiklo.
Dako na og sentimental value sa ilang kaminyoon ni Mario ug Carmen kining ilang Yamaha L2 kay nakatabang kini pag-ayo sa ilang panginabuhi.
May mga higayon nga ang iyang motorsiklo nahimo pang habalhabal ug gipamasaheroan pa niya kini sa kabukiran sa Cagayan de Oro. Apan wa siya molahutay niadto nga klase sa panginabuhi tungod kay sige lang siyag kahaybol ug ang iyang mga angkas nga pasahero sige lag kalagpot ug kapangos. Nagmingaw ang iyang pamasada gumikan kay ang mga pasahero gapamili na sa drayber ug motor nga ilang masakyan. Wa siyay mahimo, miundang na lang siya.
Kalit nga naputol ang paghanduraw ni Mario dihang miduol si Carmen nga nanighawak ug isog kaayo.
“Naunsa ka ba, Mario, nga giayo-ayo mo man paglambos sa tubig kanang atong motor? Unsa bay problema?” ni Carmen nga nagsiga ang mga mata nga suko kaayong nagtan-aw kang Mario. “Ampingi ra gani kanang atong motor kay sumpay kana sa atong panginabuhi. Kon madaot na, unsa na man lay imong gamiton sa paghatod-kuha sa mga bata sa eskuylahan, aber!” nagkanayon si Carmen.
“Ay, pastilan kanimo, Carmen! Para gisabligan lang sa tubig aron matangtang ang nanukot nga pita sa atong motor tungod sa sigeng ulan, makadaot na diay na?!” pasabot ni Mario sa asawa kinsa wala masuheto bahin sa sakyanan.
“Dili, morag dunay mensahe ang pagsige nimog sablig og tubig sa motor, Mario, ug nagtuo ko nga si Rona na sab tingali ang hinungdan kay awayon ra ba mong duha,” insistir ni Carmen nga nakatagna sa nahitabo sa eskuylahan.
“Wa gyod ka masayop, Carmen,” sumbalik-tubag ni Mario sa asawa. “Mao kanay akong gikalagotan karong buntaga, ang bahin kang Rona nga masuko kon akong ihatod sa motor didto sa iyang gitunghaan. Ambot nganong ikaulaw niya ang atong motorsiklo, Carmen?” pangutana ni Mario sa kapikas samtang nagnusnos sa trapo sa mga rayos ug yantas sa ilang Yamaha L2.
“Abi nimo, Mario, ayaw pagpaabot nga masabtan sa atong anak ang imong mga panlantaw ug panud-ong sa kinabuhi. Lahi na ang mga batan-on karon kon itandi sa atong panahon. Dabong pa ang pangisip ni Rona busa natural lamang nga mauwaw gyod na siya nga kantiyawan sa iyang mga kasaring nga pulos hinatod sa bag-o nilang mga motorsiklo nga branded samtang kanang atong L2 panahon pa ni Mampor. Usahay gani gikomedyahan ko sa akong mga suki didto sa merkado kon kanus-a kuno nato ipatimbang ang atong serbis aron pipion og buhatong tansan pangtaklob sa Coca Cola,” komedya nga pamahayag ni Carmen.
Misanting ang dunggan ni Mario sa iyang nadungog gikan sa asawa. “Giahak ka man tingaling bayhana ka! Imbes imo kong tabangan pagpasabot ug pagtul-id sa sayop nga mentalidad sa atong anak, miapil ka na man hinuog kantiyaw diha,” ni Mario nga namula ang dagway sa kasuko.
“Kay tinuod man sab nang akong gipanulti, Mario! Angay ba god nang ikasuko?” pangatarongan ni Carmen ngadto sa iyang bana.
“Aysus, kanimo, Carmen! Maypag mopahawa ka diha ug atimanon nimo ang atong pamahaw kay ganina ra kong gigutom. Igo ra kong nangape ganina samtang naghatod sa atong mga anak sa eskuylahan,” ni Mario ngadto kang Carmen nga niining higayona nahuman nag wasing sa iyang motorsiklo. DIDTO sa prutasan sa Cogon Market, nakurat og maayo ang magtiayong Mario ug Carmen sa balita sa radyo. Giputol sa makadiyot ang maanindot nga programa ni Ronnie Waniwan sa udto ug gipasulod ang usa ka flash report nga gikan kang Harry Del Puerto nga nagtaho, matod pa, nga duna kunoy duha ka batan-ong babaye nga gipangkidnap sa wala mailhing mga tawo human karnapa ang gisakyan niining Honda XRM 125.
Gibutyag sa tigbalita ang ngalan sa mga biktima nga sila si Elsie Manayaga ug Rona Castillo diin si Elsie maoy nagmaneho sa naasoyng sakyanan ug si Rona maoy nag-angkas. Samtang nag- road test sila, wala palandonga nga nakaabot sila sa hilit nga dapit ug didto sila atngi.
Samtang naminaw ang magtiayon, sa wala damha, miabot si Mrs. Corazon Lopez, usa ka magtutudlo sa CDONHS nga mao say adbayser ni Rona sa Grade 11. Suod nga kaila sa mga Castillo si Mrs. Lopez. Gawas nga komare, ila pa gyod ning silingan didto sa Barangay Canitoan. Matod ni Mrs. Lopez nga gikan pa siya sa Cogon Police Station kay nagpa- blotter bahin sa nahitabo nilang Rona ug sa iyang klasmeyt.
Mingresponde gilayon ang kuwerpo sa kapolisan sa Cogon Police Station, sa Carmen, Bulua, Agora ug Puerto. Gipangtawgan ang tanang asset nga naglibot sa CDO lakip ang mga checkpoint. Gipasalig sa hepe, matod ni Ma’m Lopez, nga ilang madakpan ang mga suspetsado tungod kay mao kunoy gipanghingusgan karon sa mayor sa Cagayan de Oro nga malumpag kining grupo sa mga tawo nga mga kawatan og motorsiklo.
Mikiring ang selpon ni Mrs. Lopez. Ang hepe sa Cogon Police Station ang nanawag. Nadungog ni Mario ug Carmen ang update sa hitabo. Nadakpan na diay ang mga kawatan sa XRM nga motorsiklo. Lakip si Rona ug Elsie, na- rescue na sab sa mga polis. Anaa na kuno sila sa luwas nga kahimtang ug naghulat na sa ilang mga ginikanan didto sa ilang buhatan. Mikaratil og dagan si Mario padu’ng sa giparkingan sa iyang motorsiklo didto sa Gaisano Suki Club. Iyang gisakyan ang Yamaha L2 ug mibalik didto sa nahimutangan nilang Carmen ug Mrs. Lopez aron pasakyon paingon sa Cogon Police Station.
Didto sa buhatan sa kapolisan, nalantawan ni Rona ang nagsingabot. Usa ka Yamaha L2 nga gisakyan og tulo ka tawo. Ang nagmaneho mao ang iyang amahan. Nag-angkas sa luyo ang iyang inahan ug ang iyang adbayser. Karon pa niya matugkad ang tanan. Siya nga usa pa lamang ka estudyante nakaako pagsaway ug pagpangyam-id sa ilang motor nga karaan nga unta dako man kinig natabang sa iyang pagtungha. Karon, nia ang iyang magtutudlo misakay sa ilang serbis sa walay pupanagana ug walay labhag sa kaulaw sa mga tawong nagtan-aw kanila.
Giparking ni Mario ang iyang motorsiklo duol sa police station. Mingsulod sa opisina sa hepe ang magtiayon ug si Mrs. Lopez aron pagpangomosta sa kahimtang sa ilang anak. Nakita nila si Rona nga mibarog gikan sa gilingkoran niining bangko, miduol kini kanila nga naghilak, migakos kini sa amahan ug inahan lakip na sa iyang adbayser. Samtang ang klasmeyt niining si Elsie mahinangpon sang misugat sa bag-ong nahiabot niyang mga ginikanan.
“Pa, pasayloa ko sa tanan kong nabuhat kanimo labi na gyod sa pagpasipala ko sa pinangga mong motorsiklo. Tungod sa akong gibuhat, miani kinig dili maayo. Salamat na lang nga walay nahitabo namo ni Elsie,” nagkanayon si Rona samtang namahid sa luha.
“Ayaw na kanag hunahunaa, Nak. Ang importante nga ania ka na ug luwas na kamo sa imong klasmeyt gikan sa kamot sa mga malapason sa balaod,” pamahayag usab ni Mario ug Carmen nga hapit magkadungan sa ilang tubag ngadto kang Rona.
Human makapananghid sa hepe sa Cogon Police Station, namiya na silang tanan pauli sa ilang pinuy-anan. Si Mrs. Lopez mibalik sa eskuylahan ug nagsakay na lang nig motorela. Si Elsie ug ang mga ginikanan niini namauli na sab. Samtang ang pamilyang Castillo midiretso pagpauli sa ilang kaugalingon sakay sa Yamaha L2 diin si Rona maoy ikatulo nga nag-angkas sunod sa iyang inahan nga si Carmen. (KATAPOSAN)