Ang SAAG Nga IRING
“When humans act with cruelty, we characterize them as ‘animals’, yet the only animal that display cruelty is humanity.” Anthony Douglas Williams
KANIADTO, tigbuhi kog iring kay makatabang ang iring sa pagsumpo sa pagdaghan sa ilaga. Apan miabot ang panahon nga nawala ang akong gana sa paggalam og iring kay akong namatikdan nga ang bag-ong henerasyon sa mga iring tapolan na manukob og ilaga ug magsalig na lang sa pagkaon nga ituwa kanila. Maingon nga mas wais na ang iring karon. Kay ngano tuod nga maghago pa silag panglakag og ilaga nga mas sayon pa man ang pagpanungkab sa kosina kon malimtan silag bahog sa ilang amo. Kay
wala na magsalig sa iring, nakat-on ko pagsumpo sa ilaga pinaagi sa hilo. Kinahanglan man god nga akong pamatyon ang ilaga kay gawas nga nagdala kinig daghang sakit sama sa leptospirosis, nakahatag kinig dakong kadaot sa akong binuhing mga manok-bisaya. Supsopon sa ilaga ang itlog sa pugaran ug tukbon ang piso.
Busa dugay nang walay madungog nga ngiyaw sa balay. Unya, usa ka adlaw mitungha ang saag nga iring. Abohon kini ug baye. Nagtuo tingali nga amo siyang sagopon ug hatagag pagkaon. Apan nasayop siya kay inayran man siya sa among pinuy-anan. Busa dili siya makadahom nga among bahogan. Duna miy usa ka iro nga gibuhi. Askal ug gamayon, dili dakog kaon. Tigbuhian mig iro kay kapahimuslan nga guwardiya ilabi na sa panahon sa gabii. Ako ang tigbahog ug tigligo sa iro. Akong hiktan ang iro sa adlaw ug buhian sa gabii.
Samtang magkaon ang iro, magpaantaw ang saag nga iring sa ibabaw sa sementong koral. Usahay bation kog kaluoy magtan-aw sa gutom niining panagway ug luya nga pamayhon apan gisalindot ko ang maong pagbati kay dili ko gusto nga mahigalam kini ug mahimong permanenteng kasera. Nagtuo ko nga sa kadugayan mohawa ra kini ug mobalhin og laing dapit. Apan nasayop ko kay wala gyod kini mobiya. Unya akong nabantayan nga makulangan ang mga piso nga gidala-dala sa mga himungaan ug may mga itlog sa pugaran nga kabhang na lang kay gisupsop ang sulod. Wa koy nakitang ilaga nga nagdagan-dagan sa nataran, naglublob sa mga bangag o nagpahipi sa mga dapit nga katagoan. Busa, nahimong suspek ang saag nga iring. Ilabi na nga sa akong tan-aw mas baskog na kini kaysa iyang pag-abot. Dili na niwang.
Sa dihang nagkahurot ang piso sa bag-ong namiso nga himungaan, nakahukom ko nga hiloan ang akong gikatahapang manunukob. Ang hilo sa ilaga akong gisagol sa tinapa ug gipahiluna sa sulod sa payag sa mga manok. Aron walay maunay sa hilo, ako kining gitaan sa gabii ug gihipos sayo sa buntag kanus-a ang mga manok didto pa sa ilang batoganan. Ako sang gihiktan ang iro.
Wala pay banagbanag sa akong paghipos sa hilo. Gamay na lang ang tinapa nga nahabilin sa plastik nga plato nga akong gisudlan. Seguradong mamatay gyod ang nakakaon sa hilo. Sa akong pagbahog sa iro human sa pamahaw, wala nay nagpaantaw nga iring didtos itaas sa koral. Akong gisuroy ang palibot ug didtos suok sa gikoral nga dapit nga kakhaanan sa mga manok akong napalgan ang iring. Wala kini maglihok nga nagbuy-od sa yuta. Buhi pa kini busa wala nako tandoga. Pagkasunod adlaw, dala ang pala, gibalikan nako ang nanimutangan sa saag nga iring. Dako ang akong katingala kay wala na sa iyang nahimutangan. Wala maimpas sa hilo ug milayas. Nahinumdom kos estorya nga ang iring may siyam ka kinabuhi. Imbes masagmuyo nga buhi ang laag nga iring, gibati ko ang pagluag sa akong dughan. Ang tinuod, nakonsensiya ko sa akong gibuhat sa pagsulayg hunos sa iyang kinabuhi. Ang akong gibuhat bunga sa akong kalagot sa nagpanamastamas sa mga piso ug itlog.
Minglabay ang pipila ka bulan. Nalimot na kos saag nga iring. Ilabi na nga wala nay nawala sa mga piso ug kompleto ang itlog sa pugaran. Unya, usa ka buntag niana, akong nakita ang among iro nga gialirongan sa mga kuting. Gipasagdan sa laking iro ang mga kuting nga naninguha sa pagpangita og suso nga katutoyan. Morag nahinangop ang batan-ong iro nga dunay kauban sa iyang pag-inusara. Dis-a man gikan kining mga kuting nga kalit mingtungha sa among panimalay, maoy unang misantop sa akong hunahuna. Natubag ra sab dayon ang akong pangutana sa kaugalingon sa akong pagkakita usa ka baye ug abohon nga iring. Dakong buhi ang saag nga iring ug nagdala pag unom ka kuting sa iyang pagbalik. Niwang kaayo kini ug niwang sad ang iyang mga anak. Gutom.
Bunga sa kaluoy ug agig panimawi sa akong sala nga frustrated murder sa laag nga iring, nakahukom ko nga pakan-on ang nagpasuso nga iring. Kon dili ko siya pakanon ug magpabilin sa among dapit, mangamatay ang iyang mga anak. Okey ra kos akong gibuhat apan sa dihang mokaon na ang mga kuting, naglabad ang akong ulo kay nadugangan ang akong kasera. Busa naghunahuna ko kon unsaon pagdespatsar ang mga iring. Dili nako maako nga sila hiloan, busa natibuok ang akong plano nga ibalhin sila sa layong dapit. Kanang dili na makabalik sa among balay. Adto nako sila ibutang sa katubhan diin sila mapugos pagkinabuhi sa kaugalingon. Daghang ilaga, tabili, baki ug insekto sa katubhan.
Gisulod kos sako ang inahan ug unom niya ka kuting ug sakay sa akong motorsiklo ako silang gidala sa lapad nga katubhan mga tulo ka kilometro gikan among balay. Ang katubhan nanaplin sa sementadong dalan apan aron maseguro nga dili makatultol ang mga iring sa pagpauli, mitipas ko subay sa dalan-dalan ug sa unahan akong giparking ang akong motorsiklo ug gibitbit ang sako nga gisudlan sa mga iring. Misuot kos katubhan ug gibuhian ang mga iring. Mibiya ko nga wala molingi sa akong gihinginlan.
Nagdali ko kay hapit na ang kilumkilom. Gitadlas nako ang katubhan apan nawala ko ug wala na makatultol pagbalik sa nahimutangan sa akong sakyanan. Halapad kaayo ang katubhan ning dapita. Gimino ko kay bisan asa na lang direksiyon ang akong gisubay wa gyod ko kabalik sa dalan-dalan. Akong gihubo ang akong tisirt ug gibali pagsuot kay maoy estorya nga pangkontra kini sa mino. Apan mao gihapon. Nagtuyok-tuyok ra kos bagang katubhan. Gibati na kog kakulba kay nagsugod nag ngitngit ang palibot. Nagpadayon kog suot sa katubhan dihang may nadungog kong pamilyar nga tingog. Ngiyaw sa iring. Maoy akong girumbo ang gigikanan sa ngiyaw ug wala madugay nakita nako ang saag nga iring nga nagsuot-suot sa tag-as ug siot nga tubo. Nagsunod kaniya ang iyang unom ka miming. Misunod kos iring kay nahinumdom kos estorya nga sama sa iro dali kining makatultol sa gigikanan. Tuod man, ming-abot mis dalan-dalan diin nahimutang ang akong motorsiklo.
Misakay kos motorsiklo, gipaandar ug gipadagan. Milihay kos daplin sa agianan sa pagkatungod nakos mga iring nga nagpadayon sa ilang pagbaklay subay sa gamayng dalan nga sumpay sa dakong dalan.
Samtang nagpadagan sa akong motorsiklo sa sementadong provincial road, maoy diha sa akong hunahuna kon unsay akong buhaton kon motungha sa among balay ang saag nga iring kuyog sa iyang unom ka kuting. (KATAPOSAN)
Gikasilagan niya ang batasan sa saag nga iring. Apan ning tungora…