Juan Si Kitara Ug Ang
(Napatik sa Bisaya, Abril 19, 1937.)
KAPID-AN ka tuig kanhi, usa ka mag-uuma ang may anak nga lalaki. Ang maong anak ginganlag si Juan.
Si Juan kanunay lang makadawat og kasaba tungod sa iyang katapolan. Buot lang siyang magpunayg ligid sa ilang lantay. Dili mobuhat sa mga buluhaton sa ila. Dili gani maantigong motabang pag-utingkay sa yuta sama sa gibuhat sa iyang amahan.
Usa ka higayon niana, giabot og kalagot ang amahan kang Juan. Ug tungod sa iyang kalagot, iya kining gihinginlan. Iyang gipabagdoy ug wala na isipa nga iyang anak.
Sa dayon nang lakaw ni Juan, gipabalonan siyag diyotayng salapi. Sa iyang pagkanaog sa ilang hagdanan, daghan ang nakahukom nga tig-a gayod og kasingkasing si Juan kay wala man mohilak.
Milakang siya nga walay tumong. Kapin kun kulang ba kaha sa usa ka semana sa iyang pagbagdoy, sa usa ka lasang nga nahimutang sa bukid sa Kamandagan, nakasugat siyag usa ka tigulang nga may tag-as kaayong bungot. “Asa man ikaw, Undo?” Gipangutana si Juan sa tigulang. “Wala lamay dulong ang akong lakaw. Ang Kahitas-an lang ang mahibalo kanako kay ako sinalikway man sa akong amahan,” makaluluoyng tubag ni Juan sa tigulang.
“Sa paghingilin kanimo sa imong amahan, wala gayod siyay gihatag kanimo?” Nagsukit-sukit ang tigulang. “Gipabalonan ako og diyotayng salapi.” “Wala pa mahurot ang gipabalon kanimo?” “Wala pa,” mubong tubag ni Juan. “Kon dili mo ikawang kanako paghatag ang nahabilin sa gipabalon sa imong amahan, hatagan ko ikawg usa ka butang nga makapahibulong kanimo.”
“Ihatag ko kanimo ang tanan kon magmatuod ang imong sulti,” ni Juan pa nga mibati og dakong kahinangop sa pagkabati niya sa sulti sa tigulang.
Mikuot ang tigulang sa bolsa sa iyang kalsones, ug nahasiga ang mga mata ni Juan sa pagkakita na niya sa diyotayng kitara.
“Imo na kining gitara,” matod sa tigulang dungan ang pagdunol. “Kon imo kanang kaskason, ang tanang butang sa kalibotan nga molihok, mosayaw kon makabati na sa kinaskas.”
Gidawat ni Juan ang maong kitara ug ang iya usab nga salapi iyang gihatag sa tigulang. Iyang gisulayan pagkaskas ang kitara
ug ang mao da usab nga naghatag, sa pagkabati tuod sa kaskas, misayaw hangtod nga nagpakiluoy nga ipahunong na lang ang kaskas. Gihunong ni Juan. Nalipay kaayo siya. Ug sa walay dugay-dugay, mipauli siya sa ilang balay.
Samtang naglakaw siya sa dalan nga puno sa dakong kahinangop, nakakita siyag usa ka prinsipe nga namusil og langgam. Nangayo si Juan og langgam nga kuha sa prinsipe. Apan wala kini manghatag og nangasaba pa hinuon.
Naglagot si Juan nga gikasab-an siya. Ug ang kitara nga iyang dala iyang gikaskas. Ang prinsipe nga nagkuha sa langgam nga nahulog taliwala sa katunokan ilalom sa kawayanan, pagkabati sa kaskas sa kitara, misayaw taman sa ginhawa hangtod nga ang iyang kalawasan nalukop sa daghang garas. Hilabihan gayong katawa ni Juan sa pagkakita niya sa prinsipe nga labihang nakasayaw nga daw buang.
Giundang niya ang kaskas ug mipadayon siya paglakaw paingon sa ilang balay aron pagpakita sa iyang amahan. Ang amahan naglagot na usab sa iyang tapolang anak nga mibalik. Ug sa wala pa makadayon si Juan sa itaas, ang kitara iyang gikaskas. Ang iyang amahan, sa pagkabati sa kaskas, misayaw hangtod nangayo na og pakiluoy nga ipahunong na lang ang kaskas kay sagopon siya pagbalik.
Dangtan og tulo ka adlaw, gidakop si Juan sa upat ka ginsakopan nga sinugo sa hari. Nahibulong siya og dako nganong gidakop man siya nga unta wala man siyay sala nga nahimo. Apan miuban na lamang siya sa upat ka sinugo sa hari dihang gipahinumdoman na siya labot sa iyang gibuhat sa prinsipe samtang namusil kini og langgam.
Pag-abot sa atubangan sa hari, gihukman si Juan nga silotan sa kamatayon balos sa iyang gibuhat sa prinsipe nga napulos intawon samad ang kalawasan.
Makaluluoy ang kahimtang ni Juan kay sa walay langay-langay gigapos ang duha niya ka kamot ug gidala sa atubangan sa berdugo. Mihuyad na paglunggo ang berdugo sa liog ni Juan. Apan wala makapadayon ang berdugo sa buot niyang buhaton sa sinilotan kay nangayo man kinig usa ka butang.
Gipatumanan si Juan sa iyang gipangayo nga sa dayong piyong sa iyang mga mata, kinahanglan ang duha niya ka kamot badbaran sa gapos. Matuman ang tanan, ug wala lang masayod ang berdugo unsa ang buot buhaton ni Juan.
Ang gamay niyang kitara iyang gikuot sa iyang bolsa ug iya dayong gikaskas. Ang berdugo lakip ang hari ug ang iyang mga ginsakopan, sa pagkabati sa kaskas sa kitara, nanayaw pag-ayo. Ang mga kabayo nga nakabati sa mao gihapong kaskas, nanglugnot ug hangtod ang mga ginsakopan niadtong higayona gipangyatakan ug nangamatay.
Nagpakiluoy ang hari kang Juan nunot ang pagsaad nga si Juan dili na lang silotan ug minyoon pa sa anak-dalaga sa hari.
Ang kaskas gihunong ni Juan ug ang silot wala na ipadayon. Hinuon, naminyo siya sa anak sa hari. (KATAPOSAN)
Ang tapolan nga Juan nakabaton og talagsaong antinganting…