Ang Pag-usab Sa Petsa Sa Bag-ong Tuig Ug Ang Pagpatay Kang Julius Caesar

KAY naandan kun nabatasan na nato ang pagsaulog sa Bag-ong Tuig matag petsa 1 sa Enero, hangtod karon ug tingali hangtod na sa hangtod, nagpasabot lang nga padayon kitang nagtamod sa ideyolohiya sa diktador nga si

Julius Caesar nga angay lang ipahinungod ang unang adlaw sa matag tuig ngadto sa iyang giilang diyos: si Janu. Tungod sa iyang giilang diyos, kuyog sa bantogang astronomo nga si Sosigenes, ilang gimugna ang bulan nga January kun gikan sa ngalan nga Janu.

Kanus-a ug unsang petsaha ba gayod diay ang matawag nga orihinal nga unang adlaw sa tuig, ug ang giilang orihinal kun naandan gayong pagsaulog sa Bag-ong Tuig?

Kini nahatumong sa matag petsa 20 sa bulan sa Marso.

Ang gipadulosan niini mao ang gitawag og “spring equinox”, nagpasabot nga niining petsaha ang Adlaw direktang magkatukma sa labing sentro sa kalibotan diha sa gisubay niining ekwador. Sa kanhing panahon, sa mga kolonya sa Amerika ug sa Emperyong Britanya, nahatumong nga ang New Year’s celebration diha gihapon sa bulan sa Marso, apan sa petsa 25.

Gisaulog ang Bag-ong Tuig padulos sa gituohang labing unang adlaw ug gipadulos sa kalendaryo nga atong giila ug gitamdan. Halos tanang nasod sa kalibotan adunay gitawag nga de facto calendar, kini nga kalendaryo nga atong nailhan, dinhi usab sa Pilipinas, mipadulos sa kalendaryong Gregorian. Apan sayri nga sa wala pa ang kamandoan ni Pope Gregory XIII aron mamugna ang bag-ong kalendaryo, aduna nay nahaunang Julian calendar. Ang Gregorian calendar ug Julian calendar managsama sa pagsaulog sa Bag-ong Tuig diha sa petsa 1 sa Enero.

Samtang segun sa gikatala sa Wikipedia, sa nabatasan na ang paggamit sa Gregorian calendar, pag-ila nga kini ideya ni Pope Gregory, ang pagtamod sa petsa 1 sa Enero dili lamang usa ka yanong selebrasyon kun pagsaulog alang sa Bag-ong Tuig kondili ingon usab nga usa kini ka dakong Kapistahan sa Pagsangyaw sa Ngalan ug Pagtuli Kang Hesus Kristo. Segun sa Wikipedia, kini nga pag-ila sa selebrasyon mao poy gisunod sa Lutheran church ug Anglican church.

Tuig 45 BC. Diktaduryang Julius Caesar. Habig sa kadaghanan sa historians sa unang panahon, alang kanila dili mitolohiya ug labaw nang dili leyenda diha sa ilang pagpamatuod nga kon wala ipamugos ni Julius Caesar, giilang bangis nga diktador sa Roma sa iyang kapanahonan, ang pagbag-o kun pag-usab sa naandan na nilang kalendaryo wala kun dili mahitabo nga ang Bag-ong Tuig mahimutang sa petsa 1 sa Enero. Ang giusab nga kalendaryo ginganlag Julian calendar isip pag-ila nga kini namugna tungod kang Julius Caesar. Kanhi, mao kini ang Roman calendar nga nagtamod padulos sa pagtuo sa mga Ehiptohanon nga ang unang adlaw sa tuig, sa ato nang gikaingon sa unahan, anaa mahatumong sa petsa 20 sa Marso. Sayri sab nga subay sa gituohan kaniadto sa mga paganong Romano may kalabotan sa diyos-diyos, ang bulan sa Pebrero maoy diha sa kinaulahiang bulan sa tuig— ang Februarius.

Kon atong tamdam ang mga pagpanukiduki sa siyensiya, sa kaalam sa mga astronomo, mga pagtuon sa mga historian ug mga philosopher, sa wala pa ang Julian calendar ang nahaunang kalendaryo nagtamod pa sa unsay tuyok sa Bulan ( lunar cycle). Apan unsay namatikdan sa diktador (Julius Caesar) aron nga ang kalendaryo angay nga usbon? Alang kaniya, dili lang kinahanglan kondili may mahitabo gayong mga reporma samtang siya na ang nangagamhanan sa Roma. Wala may official nga pag-ila aron siya pagatawgon sa titulong “emperador” apan ang kasaysayan naanad na niini bisan pa nga sa pagkatinuod

ang labing unang emperador sa Roma mao ang manununod ni Julius, si Augustus Caesar. Isip maoy anaa sa labing taas nga trono sa gahom, nakamatikod si Julius Caesar nga sa pagaginod sa matag tuig, subay sa kalendaryong gipadulos sa lunar cycle, ang kadagkoan sa Simbahan sa Roma, nga maoy apil sa mga nangagamhanan, ingog ming-abusar sa ilang gahom ug posisyon pinaagi sa pagdugang og mga adlaw aron nga silang mga pontificano, sinaligang mga alagad para sa katawhan, makapalawig usab sa ilang posisyon kun sa ilang mga termino sa politika. Sa gibuhat sa mga pontificano, lakip ang mga petsa sa eleksiyon, ilang mausab kon mahatagan og rason nga magpabilin pa gihapon silang anaa sa ilang mga trono.

Nasil-ip sa diktador nga ang bugtong paagi mao ang pag-usab kun pagbag-o sa kalendaryo. Sa iyang panahon, ang Alexandria maoy nanag-iya sa giilang labing bagtik kun labing mait-on nga astronomer sa kalibotan— si Sosigenes. Hinali niyang gipatawag ang bantogang astronomo hangtod nga ang gikonsepto niyang bag-ong kalendaryo hingpit nga namugna. Sa suhestiyon ug ideya ni Sosigenes, maoy padulosan sa bag-ong kalendaryo ang ihap sa mga adlaw sulod sa usa ka tuig subay sa solar year ug dili subay sa siklo sa Bulan. Buot ipasabot, kon siklong solar na ang padulosan, ang mahitabo madugangan gayod ang mga adlaw.

Sa siklong solar, adunay kalkulasyon si Sosigenes nga ang usa ka tuig adunay 365 ka adlaw ( plus 1/4 day). Dinhi niini, nakalkular ni Julius Caesar nga sa paghidangat sa 46 BC klaro kaayo nga ang unang adlaw sa tuig (Bag-ong Tuig) mahatunong sa dili petsa 1 sa Enero, busa kinahanglang modugang silag 67 pa ka adlaw diha sa kalendaryo. Ang buot usab mahitabo ni Julius Caesar, nga samtang siya pa ang nangatungdanan sa Roma, kinahanglan nga ipahinungod sa iyang diyos nga si Janu ang unang adlaw sa matag Bag-ong Tuig mao nga nahiapil sa ilang gimugna ang bulan nga January, gikan sa ngalang Janu. Ug niini, klaro na nga ang kanhi ihap sa mga adlaw diha sa kalendaryo dili gayod mahatumong sa bulan sa Marso ang pagsugod sa tuig.

Sayri nga tungod usab kang Julius Caesar, nahitabo ang deklarasyon nga sa bag-ong kalendaryo adunay igadugang nga usa ka adlaw alang sa bulan sa Pebrero inigdangat sa ikaupat nga tuig (mao nga aduna kitay petsa 29 gikan sa naandang kutob ras 28 ka adlaw). Ug mao sab niy gitamod sa Gregorian calendar.

Ang Gregorian calendar may kalahian lag diyotay sa Julian calendar. Sa maong kalendaryo, aduna pay bulan nga ginganlag Quintilis, apan kining bulana giilisan sa ngalang July (kun Hulyo o Julio) isip pag-ila mismo kang Julius Caesar. Ang nakaideya niini ug misugyot mao mismo ang kanhi sinaligan sa giilang diktador— ang labawng pari sa Roma nga si Marcus Antonius nga mismong ig-agaw ni Julius Caesar. Sa maong panahon, bag-o lang nahitabo ang asasinasyon sa bagtik nga diktador.

Bisan sa pagtapos sa trono sa manununod ni Julius Caesar nga si Augustus Caesar, ang bulan nga Sextilis nahitabo usab nga kinahanglang ilisan ngadto sa bag-o kun laing ngalan isip pahinungod mismo kang Augustus. Ug namugna ang bulan nga August.

Apan ang pagsaulog sa Bag-ong Tuig nahitabo nga wala kaayo gihangop aron itumong sa petsa 1 sa Enero sa panahon sa Middle Ages. Daghan man ugod ang nagtuo nga nasayop silas Julius Caesar ug Sosigenes sa ilang kalkulasyon sa ihap sa mga adlaw sulod sa usa ka tuig. Mao kiniy hinungdan nga sa paghidangat sa 1570, sa panahon nga si Pope Gregory XIII maoy Santo Papa sa Simbahan, hinaling gikomisyon ang bagtik nga astronomo nga si Christopher Clavius nga usa ka Jesuit, sa pagmugna og bag-ong kalendaryo. Apan midangat pag dose ka tuig (1582) sa diha nga giimplementar ang bag-ong Gregorian calendar.

Oo, tinuod nga may nasil-ip nga sayop sa Julian calendar ilabi na ang kalabotan sa leap year nga maoy nakaapekto sa petsa sa Easter Sunday segun sa kompyutasyon sa First Council of Nicaea. Nakorehian man tuod kini sa Gregorian calendar apan dili gihapon hinanali kondili inanay pang aginod sa katuigan una nadawat sa mga Protestanteng nasod sa kalibotan nga ang Bagong Tuig pagasaulogon na sa matag Enero 1. Ug sa wala pa modangat ang tuig 1752, wala usab kini dawata sa mga Briton, ug ang tanang kolonya sa Amerika, pinaagi sa Imperyo sa Britanya, nagpabiling nagsaulog sa ilang New Year sa matag dangat sa Marso 25.

Sa

pagkatinuod, bisan pa nga matawag nga adunay nangausab, nagpabilin gihapon ang petsa 1 sa Enero isip maoy kasaulogan sa Bag-ong Tuig. Buot ipasabot, hangtod na lang sa atong panahon wala mataktak ang ideyolohiya ni Julius Caesar nga ang unang adlaw sa matag tuig iyang gipahinungod sa iyang diyos nga si Janu (January).

Ug kini sukad pa sa panahon nga ang diktador nga Julius Caesar nahiagom sa mangilngig nga asasinasyon. Ug may nagliming ‘misteryo’, talagsaong estorya nga matawag nga superstitious, sa wala pa ug sa siya gipatay na.

Sa wala pa ang asasinasyon sa giilang diktador sa Roma nga si Julius Caesar, ang nagpaluyong sugilanon adunay matawag nga superstitious belief.

Sa maong panahon, adunay usa ka inilang fortune teller sa Roma nga ginganlag Spurinna. Tungod kay nabatasan na sa imperyo nga sa dili pa ipahigayon ang matag ritwal sa kapistahan sa Lupercalia sa bulan sa Pebrero, may kalabotan sa pagsakripisyo og mga hayop sa higanteng altar, nakigkita una si Julius Caesar kang Spurinna aron iyang sayron unsay kaugmaon sa Roman Empire pinaagi sa hayop nga magsilbi unyang instrumento kun isip maoy isakripisyo sa ritwal.

Maisog si Julius Caesar. Diktador. Gikahadlokan ang iyang taras. Apan sa iyang nadungog gikan sa fortune teller, kalit siyang nahadlok ug wala makalihok.

Ang toro nga imong isakripisyo sa ritwal akong nakita nga walay kasingkasing!

Nagpasabot kini, matod pang Spurinna, nga ang kinabuhi ni Julius Caesar mosangko sa kamatayon ug nga siya mahimutang sa kaalaotan sa dili pa matapos ang 30 ka adlaw.

Sa laktod, kining tanan nagnuod. Wala masayop ang fortune teller!

Sa asasinasyon kang Julius Caesar, may bersiyon usab gikan sa henyo nga si Shakespeare. Sa masterpiece niining henyong playwright, gipakita sa esena sa tablado nga ang general-senator, nga gingalag Gaius Cassius Longinus, aduna nay mga motibo nga kinahanglang mamatay si Julius Caesar. Ug aduna pay usa nga nagpaluyo usab sa conspiracy, si Marcus Junius Brutus.

Atong sayron: sa 45 BC ang Roman Republic nahimutang sa nagkalainlaing debate sa politika ilabi na may kalabotan sa mga polisiya. Ug sulod sa lima ka tuig, samtang si Julius Caesar ang nangagamhanan, ang Roma nag-ungaw kanunay sa civil war. Halos wala nay kaabin si Julius Caesar diha sa Roman Senate, may mga paghingalan na kaniya sa dili maayong mga desisyon nga iyang gipangluwatan. Ug labi sa tanan, sulod sa napulo ka tuig sa iyang pangagamhanan giila siya isip diktador. Hilom nang nagtraydor kaniya bisan ang suod niyang mga higala ug sinaligan. Daghan nang panghitabo nga nawad-ag pagsalig kaniya lakip ang uban niyang kasundalohan.

Lahig prinsipyo si Julius Caesar. Siya, isip bagtik nga diktador, adunay ideyolohiya nga ang pangagamhanan sa matag lider moabot ug moagi ra. Busa, samtang siya pa ang anaa sa gahom, nagtuo nga ang iyang kait-on mao ray bugtong makahatag og kalinaw ug kahamugaway sa tanang lumulupyo sa iyang imperyo.

Tinuod, gikontra sa senado ang pamalaod ni Julius Caesar ilabi na ang kalabotan sa pagtabang sa mga kabos. Gikontra lakip ang maayong pasuweldo nga iyang gihatag sa tanan niyang sundalo. Gikontra apil ang iyang gisugyot nga mga balaod kon unsaon pagprotektar ang yanong mga tawo gikan sa balasubas nga mga corrupt government official. Apan niining tanan, may mas halalom nga hinungdan: Daghan ang nagtuo nga uhaw na si Julius Caesar sa gahom ug may pangandoy kini nga mamahimong usa ka hari sa Roma— butang nga dili madawat sa kadaghanan. Ilabi na sa nanggulang mga impormasyon, human niadtong dakong kadaogan sa iyang kasundalohan sa gera nga moabot na ang adlaw nga siya, si Julius Caesar, maoy pagailhong diyos sa estadong Romano. Labot pa, adunay migulang hungihong nga si Julius Caesar nakigdulog sa asawa sa usa niya ka sinaligan. Busa wala malilong nga basin ang asasinasyong nahitabo adunay kalabotan sa mga pagtraydor kaniya sa mismong iyang mga higala kun mismong mga opisyal.

One-man rule maoy matawag nga estilo sa pagka lider ni Julius Caesar. Siya maoy angay nga masunod sa pamalaod nga iyang mahunahunaan bisan pa nga sa iyang panahon adunay mga senador sa lehislatibong lebel sa pangagamhanang Romano.

Bisan ang labawng pari sa Roma sa maong panahon, si Marcus Antonius nga mismong ig-agaw ni Julius Caesar, nakamatikod nga ang katawhan nawad-an nag gana sa diktador. Nahitabo kini sa dihang gisaulog sa mga Romano ang Lupercalia Fertility Festival sa Pebrero 15.

Balik sa pahimangno sa fortune teller nga si Spurinna, namugos kini nga kinahanglang dili mopakita si Julius Caesar sulod sa senado sa bulan sa Marso (kun tangkod nga traynta ka adlaw sukad sa pagsakripisyo sa hayop diha sa ritwal sa bulan sa Pebrero). Apan tungod ni Decimus nga miingon nga ilang pagailhong talawan si Julius Caesar kon kini dili mopakita kanila, ug kuno anugon kaayo tungod kay adunay plano ang mga senador nga kini ilang pagakoronahan pagka hari,

napugos si Julius Caesar sa pagtambong sa usa ka importanteng panagtigom. Apan ang matuod nilang plano, mismong sa sulod sa senate house nila pagapatyon ang gikaligutgotan nilang diktador. Ang klarong hinungdan: sa senado walay mga sundalo nga makaprotektar sa diktador ug ilabi na kay gidili ang pagpasulod og mga armas. Labot pa, suod nga higala ni Julius Caesar si Decimus mao nga siya daling napasugot niini. Mismong si Decimus ang mitagbo kang Julius Caesar didto sa iyang panimalay.

Bugtong ang mga senador ray nasayod nga diha sa gisul-ob nilang mga toga anaa ang gipangsuksok nilang mga punyal. Ug samtang ang diktador naglingkod sa trono niini nga ginama sa bulawan, dinhi na mahitabo ang mangilngig nga. . .

“Some of the conspirators stood behind his chair,” segun usab sa bersiyon sa magsusulat nga si Strauss, “while others gathered around him, as if they were going to pay their respects or bring some matter to his attention. They were really forming a perimeter.” . . . it’s likely that Caesar was initially surrounded by around 12 men, with more prepared to join a “second wave.” Publius Servilius Casca, a friend of Caesar’s and an “experienced killer,” was given “the honor of the first blow. Julius Caesar likely received 23 stab wounds and died within minutes.” Apil nga miduslak og punyal kang Julius Caesar ang mismong iyang higalang si Decimus.

Gidugang ni Strauss nga bisan gikondenar sa mga senador ang pagka diktador ni Julius Caesar, sa katawhang kabos kini giilang usa ka martir ug nga sila nagbangutan sa kamatayon niini. “Julius Caesar’s genius and his sympathy for the poor lives on while his war against the Republic in favor of oneman rule . . . (is) forgotten.”

Bisan pag atong liboton ang tibuok kalibotan, talagsaon kini nga panghitabo sa kasaysayan sa tanang kasaysayan. Usa ka lider, gipatay pinaagis mga dunggab sa mismong iyang mga higala ug senador ug diha pa gayod sa sulod mismo sa senate house. —