ANG MAGSUSULAT UG ANG HULGA SA KALINAW

( Gibatbat sa tagsulat isip 2019 Frank S. Alforque Memorial Lecture atol sa ika- 23 nga Kombensyon sa BathaladMindanao nga gipahigayon niadtong Oktubre 26, 2019 didto sa MSU- IIT, Iligan City)

Pasiuna

MAAYONG adlaw kanatong tanan.

Sa dili pa ko mohatag sa akong lecture, palihog dawata ang akong mainitong panimbaya ug pagpasalamat kaninyo tungod sa inyong pagtambong niining atong panagtapok dinhi sa MSU- IIT alang sa ika- 23 nga

Kombensiyon sa Bathalad- Mindanao.

Angay natong masayran nga kining atong kapunongan wala o dili unta mahimugso kon wala pa ang usa ka tawo nga naningkamot nga matukod ang Bathalad- Mindanao. Siya si Nyor Frank S. Alforque.

Ug agig pasidungog kaniya sa tuyo nga kanunay siyang buhi sa atong tinuig nga panagtapok, nauyonan niadtong tuig 2015 nga sa matag pahigayon sa kombensiyon may igahin gayod nga takna alang sa Frank S. Alforque Memorial Lecture. Busa, may Frank Alforque Lecture nga gipahigayon niadtong 2015 ug sa 2016. Apan, wala kini ipahigayon sa tuig 2017 ug 2018.

Karong tuiga, nagpasalamat kos nanimon sa BathaladMindanao kay ila kining gibanhaw. Ug labaw kong nagpasalamat kay akoy ilang gidapit nga mohatag sa lecture karong tuiga. Ikaduha kining higayon nga ako ang mohatag sa lecture. Ang una, nahitabo niadtong 2016. Sa akong lecture sa 2016, akong gituki ang mga sinulat ni anhing Nyor Frank ug ang relasyon niini ngadto sa batasan ug kinaiya sa mga Pinoy. Karong tuiga, mopasahi ko. Ang tema nga akong pagadalhon magsentro diha sa mga magsusulat ug ang hulga sa kalinaw dihi sa pulo sa Mindanao.

Ang magsusulat ug ang hulga sa kalinaw

AKONG sugdan ang lecture pinaagi sa pagkutlo sa pulong ni kanhi British Prime Minister Neville Chamberlain nga nagkanayon: “In war, whichever side may call itself the victor, there are no winners, but all are losers.” Ug alang kanako, usa kini ka gospel truth kon maghisgot kitag gubat, kagubot ug kaguliyang.

Apan, angay natong hinumdoman ang mga kasaysayan sa tawo may kaluhang kagubot. Gani, sa Bibliya atong mabasa ang daghang sugilanon about wars and conflicts.

Sa mga libro sa kasaysayan, mabasa usab nato ang mga panghitabo mahitungod sa gubat ug panag- away nga makahulga sa kinabuhi ug seguridad sa tawo.

Tungod niini, nakaingon ako nga as long as man is man, there will always be wars and conflicts. And this world can never be perfect.

May gagmayng gubat ug kasamok. May dagkong gubat ug kasamok usab. Apan bisan unsa pa kagamay o kadako ang gubat, kanunay gayod kini magdulot og hulga sa atong kinabuhi. Sa ngadto- ngadto, aduna kiniy collateral damage— inosenteng mga tawo, apil mga bata nga mamatay.

Sa dihang miulbo ang taho nga gilusob sa mga sakop sa Royal Army sa Sultanate of Sulu ang Sabah, Malaysia niadtong 2013, gibaha ang inbox sa akong cellphone sa mga text message gikan sa akong mga higala sa Luzon ug Kabisay- an, reminding me to take extra care of myself kay sila nahadlok nga kini mahimong full blown war sa tibuok isla sa Mindanao. The same thing happened sa dihang ang mga sakop sa Moro National Liberation Front ug sa Armed Forces of the Philippines nag- engkuwentro didto sa Dakbayan sa Zamboanga.

Tungod sa maong hitabo, daghan ang nagtuo nga ang kahimtang sa kalinaw ug kahusay sa pulo sa Mindanao kanunayng gitay- og ug gihulga. Apan layo ra kini sa kamatuoran. Kay sa tinuod lang, daghang parte sa pulo sa Mindanao diin ang katawhan malinawon nga nanimuyo.

Ang handurawan sa mga magsusulat

DILI malalis nga lad- ang, walay lasa ug way lami ang mga obrang sugilanon, nobela, o drama kun kini walay panagsumpaki sa mga karakter ug mao na dayon ang hatagan sa resolution. Mao kini ang gitawag og conflict. And the dislocation of people ug ang krisis nga mahitabo ingon nga resulta sa gubat give us writers some kind of important contribution to artistic exploration and literary expression. I must say that writers’ imagination knows no boundaries. It is the only thing that enjoys absolute freedom.

Ug isip mga magsusulat, maoy atong papel ang pagsugid sa mga butang nga masinati sa katawhan diha sa mga gubat ug uban pang hulga sa kalinaw. Wars and conflicts provide our imagination with rich anecdotal details. Their impacts also help writers articulate and assimilate the horrors of wars and conflicts in their literary creations.

Sa iyang 2011 Jefferson Lecture in the Humanities, si Harvard President Drew Faust nagkanayon: “Humans are unique in their creation of an institution of war that is designed to organize violence, define its purposes, declare its onset, ratify its conclusion, and establish its rules. War, like literature, is a distinctively human product.”

Apan, nakaseguro ako nga daghan ang mouyon kanako sa pag- ingon nga war is a messy human product. It is a dirty product.”

Hinuon, ang mga magsusulat makahimog nindot nga mga obra base sa mga gubat, kaguliyang ug kagubot.

Si Faust midugang: “It would indeed be impossible ever fully to capture war’s contradictions, its paradoxes, its horror, and its exhilaration… We have grappled to use the humanity of words to understand the inhumanity of war. As we continue to be lured by war, we must be committed to convey its horrors. We must make it our work to tell a true war story.”

Pinaagi sa atong mamugnaong handurawan, kitang mga magsusulat makahimog mga panugid kansang mga karakter nagalihok paingon ngadto sa kadaogan.

Panapos

HUGOT akong nagtuo nga walay gahom ang mga magsusulat sa pagsanta ug pagpugong sa gubat, kaguliyang ug uban pang hulga sa kalinaw. Tungod kay ang kagubot ug kaguliyang usa lamang sa mga kamatuoran nga masinati sa tawo samtang ania pa kita sa kalibotan. Apan kitang mga magsusulat adunay dakong kaakohan sa pagsugid niini ginamit ang gahom sa atong imahinasyon.

Niadtong Hulyo 23, 2013, natugaw ang kalinaw ug kahusay sa Dakbayan sa Cagayan de Oro sa dihang gibombahan ang usa ka entertainment bar sa Limketkai Center nga miresulta sa hinanaling kamatayon sa pipila ka tawo ug pagkaangol sa daghan pang uban. Ako, nagtuo nga ang mga tawong mihimo sa ingon adunay conflict, either against oneself or against a group of people and had resorted to planting such bomb to send a message. Kinsa sila? Wala akoy ideya. Apan, sa maong hitabo, tataw nakong napamatud- an nga ang bingkil o conflict modulot sa maot ug ngil- ad nga resulta. Usa ka balak ang akong nasulat tungod sa maong insidente. Ania ang balak nga akong giulohan og “Gilay- on”.

GILAY-ON

kapin kun kulang. Ingon niini ang imong paghulagway sa atong gilay- on. Ug uyon ko. Kay anaa ka man diha sa dakbayan nga di matulog, segun sa awit ni Frank Sinatra, naglaylay sa mga bata nga way usang milusot sa imong bilahan. Mga bata kansang kaugatan way sambog sa atong dugo. Samtang ako ania sa dakbayan nga nabantog sa iyang kamahigalaon. Apan, ang iyang bag- ong tagline nga ‘ a city in bloom, in blossom and in boom’ daw mas haom. Kay bag- o pa lamang, gitay- og ang iyang kamalinawon. Booooooooooom!

Milanog ang makabungol nga mga suliyaw!

May naninggit, nangayog panabang!

May nanghilak. Ug misagol sa nangabuak nga baso, salamin, botelya sa San Mig Light, nangagubang talad ug lingkoranan, mga lawas. Nagbad- ay. Way kinabuhi. Daw napulpog nga mga estatuwa. Natina sa dugo ang lunhawng palibot. Busa, ayaw lang sa pag- uli.

Hinuon, nakahukom kong moapas kanimo.

Aron diha sa nasod ni Ingko Samuel, kitang duha ang mangaykay sa paglaom alang sa atong ugma. Ug mamalik tas yutang gilubngan sa atong mga pusod human sa usa ka dekada. Kay nianang panahona, hayan napanas na ang pagbangotan sa akong kasingkasing. Oo, usa ka dekada, kapin kun kulang.

Matod pa ni magsusulat John Iremil Teodoro, “writers have no other weapons against the ugly memory of wars and conflicts but words.” Ang magsusulat walay hinagiban batok sa kangil- ad ug kamaot sa gubat kon dili mga pulong.

Tinuod, ingon nga mga magsusulat, we can humanize the ugliness of wars and conflicts pinaagi sa katahom sa atong mga sugilanon ug sa kahawot sa rima ug garay sa atong sulaton nga mga balak.

Salamat sa pagpaminaw!—