Ang Nagkadaiyang Dagway Sa Balaang Bata

BULAWAN, puti ug pula. Nanggilak ang mga biste sa liboan ka rebultong giparada sa kadalanan sa Sugbo. Ming-awit ang mga tawo. Nagdungan og ampo. Nagrosaryo. Wala ra magpabuyag ang panahon karon, sama ra pod sa pipila ka tuig nga gipanalipdan ni Senyor ang Iyang pista ug ang Iyang mga tawo.

Sulog sa suba ang imahen sa nagmartsang katawhan paingon sa Basilica. Nagbinag-iray sa gipaningot nga mga bukton ug naglumbaanayg hingos sa isigkagininhawa. Ang mga tawo nagiyahayg bitbit sa ilang gagmayng mga bata, mga pagpangaliyupo, ug gitagong mga kasubo.

Lig-on ug tiunay ang kolektibong pangaliya sa mga Sugboanon ngadto kang Senyor Santo Niño. Bisan ang mga dayo nga nangabot gikan sa nagkadaiyang bahin sa nasod nangaliya Kaniya maong maingon nga giampoan si Senyor Santo Niño sa tibuok kalibotan.

Sa miaging tuig, sa nagtungha pa ko sa Cebu Normal University ug nag-alagad isip editor sa “Ang Suga” nga maoy opisyal nga mantalaan sa unibersidad, among gi- cover ang Parada sa Sinulog.

Wala kuno mokubos sa tres milyones ka tawo ang mingtambong sa Sinulog Grand Mardi Gras niadto. Ug sa tres milyones nga mingtambong, dunay uban kanila nga nakadakop gayod sa pagtagad sa among photojournalists. Ang maong mga tawo nanagbitbit og imahen ni Senyor Sto. Niño nga gisininaan sama sa ordinaryong tawo nga makita ra natos kadalanan gawas sa bulawan, puti ug pula nga regalia nga naandang sapot niini.

Ang Santo Niño man god, giila isip labing minahal nga kapitan-heneral sa mga puwersa sa Pilipinas. Ranggohan pod diay kini si Senyor sa militar. Nag-una kini Siya kanunay batok sa mga manlulupig nga nagpahipi sa kangitngit. Maong tungod niini nga pagtahod, gisuloban kini Siya og biste nga angay lang gayod sa Iyang kadungganan.

Apan, mamugnaon kaayo ang mga Pilipino. Sa pipila ka tuig na nakong pagobserbar sa Sinulog, akong namatikdan ang nagkadaiyang porma ni Senyor Santo Niño. Wala pod kini palabya sa akong mga kauban sa “Ang Suga”. Ang maong mga pamorma ni Senyor maoy higlight sa ilang nakuhang mga hulagway.

Sa paglili nakog balik sa facebook post namo sa miaging tuig, nahibalag ko gayod ang kamingaw sa “Ang Suga”. Maong gikahimut-an ko na lang og pakli ang

Nagtuo gayod ako nga naa kanatong mga tawo ang gahom nga mapadayag ang milagro ni Santo Niño. Naa sa pagtuo, ug naa usab sa buhat.

among mga kuha niadtong Sinulog.

Nahimuot ko pag-ayo sa doktor nga porma ni Santo Niño. Nagsul-ob kinig buttoned shirt sa sulod, eslaks, ug puti nga coat. Doktor gayod!

Sa bata pa ko, kon mangutana ang akong mga paryente kon mag-unsa ko inigkadako, mohatag dayon kini silag pipila ka kapilian sama sa pagka doktor, pagka nars, pagka abogado, pagka polis, pagka maestro o pagka enhinyero. Kaniadto, ganahan kaayo kong magdoktor. Ganahan kaayo ko sa prestihiyosong presensiya sa usa ka mananambal.

Apan sa paglabay sa katuigan, naamgohan nako nga dili ra diay unom kabuok ang kapiliang dalan sa kinabuhi. Dunay dili maihap nga mga eskina nga puyde sudlon ug subayon paingon sa atong katiguwangon. Ang importante lang nga malipayon ta sa atong gipili nga dalan ug makatabang ta sa kalibotan.

Maong misukwahi ko sa pagka doktor. Misuway kog risgo sa kinabuhi sa pagpanagat. Naabot kog daghang nasod— sa lagyong mga parte sa kalibotan ug maingon nga naka- round trip na gyod ko sa tibuok planeta.

Pero sa tulo ka buwan nakong pag-antos sa mga bun-og sa akong tiyan kay lagi di man kalikayan nga masuyaan sa barko, nasagmuyo ako sa akong napili nga dalan. Miundang ko. Mibalik ko sa pag-eskuyla maong nahikaplagan kog balik ang una nakong gugma— ang pagsuwat. Lisod talikdan ang gugma ilabi nag sandurot kining nagpanawag sa kinahiladman sa kasingkasing.

Sa wala madugay, nakasuwat gayod akog dula mahitungod sa Sinulog. Nakabaton kog kalipay sa gisubay na nakong bag-ong dalan o, sa mas tukmang pagkasulti, ang dalan nga dugay ko nang gitalikdan.

Miinat kog matagbawong pahiyom samtang gipakli ko ang misunod nga retrato. “Santo Niño kini nga polis,” ingon ko sa kaugalingon. Nagsul-ob Siya sa Iyang bughaw nga uniporme ug bughaw nga kalo. Mihugka ang akong mga kilay. Sa una man god, mosurok gyod akong dugo kon makakita og polis. Sa nag-edad pa kog dose hangtod katorse anyos, pirme ming maharas aning mga unipormadong may dalang pistola.

Duna toy kas-a nga gidakop ang akong papa samtang iya unta kong ihatod sa eskuylahan. Way puas sa pagtulo akong luha dihang naamgohan nako nga nagdali na diay siyag drayb paingon sa estasyon kay duna nay nagmotor nga polis nga nagsunod kanamo. Pag-abot ngadto, wala na nila buhii pa ang akong papa. Ug polis nay mihatod nako sa eskuylahan. Walay hunong ang akong pagrosaryo niadtong buntaga. Kahibawo ko gayod nga limpiyo sa sala si Papa.

Pagkahapon niana, gipagawas ra sad ang akong amahan gikan sa prisohan. Nabalitaan lang namo nga gipangbayran diay tong mga polisa sa kontra sa akong papa aron ihatod siya sa prisohan bisan pag walay opisyal nga warrant of arrest batok sa akong amahan. Kadtong hitaboa nagbilin og pait nga panilaw kanako labot sa kapolisan.

Nahinumdoman pa nako niadtong mga panahona nga dal-on mi ni Mama sa prosesyon sa Pista Senyor ug magdungan kamig pangaliya nga matapos na unta ning kalisod nga nasinati sa among pamilya. Sukad adto, nagkalawom ug nagkalawom gayod ang akong pagsalig sa Senyor Santo Niño.

Duha ka tuig ang minglabay, nalinaw ra pod ang mga pagpangharas sa mga polis kanamo. Gidungog ang among mga pag-ampo. Midaog si Papa sa kaso batok sa iyang kontra.

Kon makakita man ugaling ko karon og polis, dili gihapon nako kapugngan nga manglimbawot ang akong balhibo tungod sa pipila ka tuig nilang gipakita nga pagpasipala kanamo. Apan, parehas nato, biktima ra pod ni sila sa sistema. Biktima sa usa ka sistema nga labaw nga mihatag og bili sa pagpanlimbong kaysa pagka matinud-anon.

Nakapanghupaw ko ug mipadayon sa sunod retrato. Wala ko masayod adtong taknaa kon tungod ba kaha kadto sa kamabulokon sa kuha o di ba kaha sa kabug-at sa akong dughan.

Dihay Santo Niño nga nagsul-ob og sarok. Gibistehan gihapon Siya adtong regalia nga bulawan, puti ug pula— mora na hinuog mag-uuma nga nakahaw-as sa kakabos ug kagutom. Apan, seguro, ang Santo Niño ray makaalima sa maong paninina kay lagi ang ato intawong mga mag-uuma diri sa Pilipinas layo pa kaayo sa kahaw-asan sa kapigadohon.

Nahinumdoman nako ang class project sa akong uyab nga bidyo mahitungod sa usa ka mag-uuma sa Toledo. Makita sa maong bidyo ang kalisod sa agianan padulong sa umahan. Sa bidyo, makita pod nga dunay mga bata nga nagduwa-duwa, kabaw, kahumayan, lunangan, kalangitan. Pero ang unod sa bidyo mao ang interbyu.

Mipadayag sa iyang gibati ang mag-uuma kay wala na dawy mosunod kaniya sa pagtikad sa yuta (nga dili pod iyaha). Ang iyang mga anak, dili na ganahan sa maong panginabuhi kay lagi aduna nay mas sayon nga trabaho nga di na sila kinahanglang mainitan o magutman.

Kasagaran kuno sa pangedaron sa mga mag-uuma sa atong nasod dili momenos sa singkuwenta ka tuig. Dayag ang pagkahinugon sa mga mata sa mag-uuma nga nabalaka nga sa umaabot mawagtang na ang pagpanguma. Madungog pa kaha ni Senyor ang mga pag-ampo sa atong mga mag-uuma kon sagad sa mga magbabalaod nato karon gasaba na man lang sa ilang nagdugmon nga mga programa?

Kon ato lang segurong hatagan og maayo nga sitwasyon kining atong mga mag-uuma, dili na unta ta manginahanglan nga mag- import pa og bugas gikan sa ubang nasod ug dali ra

untang mapaninguhaan nga makabarog ta sa kaugalingon natong ekonomiya.

Mipugos pa ko og klik sa sunod nga retrato. Daw gibira na ang akong kasingkasing og puwersa paubos sa dili mapugngan nga kasubo. Dihay Santo Niño nga nagdala og kris ug taming nga sa unang tan-aw maingon nato nga rebulto sa batang si Lapulapu apan sayop ang akong unang interpretasyon kay dili man pula ang iyang gisul-ob. Natino nako nga representasyon diay kadto sa lumad natong mga igsoon o mga indigenous people.

Kon dili mga deboto sa Senyor Santo Niño ang nagmartsa sa kadalanan sa Jones, usahay mga aktibista pod kini nga nagpanawag nga hatagan unta og bili ang sitwasyon sa mga lumad nga gipapahawa sa ilang gituboang mga yuta. Makita ko sila usahay paingon sa eskuylahan nga magpundok atubangan sa kampo sa polis samtang magdala sa ilang mga bandera, mga apelar, ug mga paglaom nga sila masabtan ug dunggon unta sa katawhan nga namidpid kilid sa dalan.

Lawom ang gamot sa kapitalismo sa kinabuhi sa tawo.

Lisod na ulangon ang damgo sa tawo para molambo ug ang pagpangyatak sa mga katungod sa isigkaingon.

Sukad pa kaniadto, mabati ko gayod ang kahamugaway sa pagkasakop sa among pamilya sa estrata sa haruhay nga panginabuhi. Makakaon kamig katulo sa usa ka adlaw, duna kamiy igbabayad sa tubig, kuryente, eskuylahan ug ospital, ug wala kami mabalaka nga makulban sa kaldero kada pagsubang sa Adlaw.

Apan, kadaghanan sa atong kaigsoonan giatubang ang kakabos. Tipik kanila mao ang indigenous groups. Tipik kanila mao ang nag-antos ilawom sa estrata nga namugna dala sa kapitalismo.

Hangtod karon, gamahay gihapon ko nga wala pa makaapil sa mga kombensiyon nga naghisgot niining sitwasyon mahitungod sa atong mga lumad. Igo lang akong makaagi og facebook posts kun internet sites nga nagsibya sa tinuod nilang kahimtang.

Sagad kanila wala na mag-eskuyla. Kasagaran gipapahawa pa sa ilang pinuy-anan kay himoon mang minahan ang ilang bukid nga gipangpuy-an.

Bug-at dad-on kini nga kamatuoran. Halang sa dughan nga lami kaayo kog kaon diri samtang kadaghanan sa katawhan niining atong nasod naglibog pa kon may ugma pa ba silang maabtan.

Milingi ko pagbalik sa hitsura sa Santo Niño nga nagrepresentar sa mga lumad. Maligdong ang Iyang pamayhon tungod sa kainosente sa Iyang dagway apan tiunay usab sa Iyang pamayhon nga andam kining Batang Balaan makigsangka— sulab batok sa sulab; supak sa mga malupigon sa mga kabos nga Iyang gipanalipdan sukad-masukad sa nanglabay nga katuigan.

Gipangita ko sa pamayhon sa maong Bata ang paglaom nga gidala Niya nga hinaot moabot ang panahon nga maluwas intawon ning mga nanginahanglan sa gahom sa Kahitas-an. Ug sa tinuod lang, ang gahom mao kita.

Kita ang gahom sa Kahitas-an. Kita nga nagdungan og awit Kaniya. Kita nga nagdungan og ampo. Kita nga nagdungan og martsa sa kadalanan sa yuta natong natawhan. Kita mao ang kusog nga giila ni Senyor Santo Niño nga kanunayng naggiya sa iyang nasod paingon sa dalan sa kaluwasan.

Nagtuo gayod ako nga naa kanatong mga tawo ang gahom nga mapadayag ang milagro ni Santo Niño. Naa sa pagtuo, ug naa usab sa buhat.

Daghan kitag bersiyon ni Senyor Santo Niño. Daghan kitag manipestasyon sa atong pagtuo Kaniya. Mahimo man Siyang doktor, kun polis, kun mag-uuma, kun lumad… Nan, si Senyor Santo Niño gihapon mao ang nagbanwag sa dugayng gipangitang kahayag pinaagi kanatong tiunay nga nagmahal Kaniya.—