ANG AKADEMYA SA NEW NORMAL
(Ikaduhang Gula)
Ang Eskuylahan
SA Bag-ong Normal, ang eskuylahan sa mga tinun-an mao ang ilang tagsa-tagsa ka panimalay. Adunay nindot nga ‘eskuylahan’ diin ang bata adunay personal and private space aron makabuhat siyas mga aktibidad nga gihatag sa ilang magtutudlo. Kini pong ‘eskuylahana’, kompleto: tarong nga bangko, talad, adunay laptop, o desktop computer, ug paspas nga internet connection. Hinunoa, aduna poy nagkuwang sa pasilidad nga ‘eskuylahan’: walay tarong nga talad, walay kaugalingong computer, ug walay internet connection. Kining ‘eskuylahana’, maglisod og kab-ot sa personal and private space kay ilogon man sa ubang responsabilidad ang oras unta sa pagkat-on sama sa paglimpiyo sa panimalay, pagtabang sa mga ginikanan sa pagpamaligya og utanon, masima-sima, ug ubp. Kontra pod ang mosapaw nga putak-putak sa manok, paghot sa mga iro, ug gahot sa mga ginikanan.
Wala tingaliy kalahian sa eskuylahan ug panimalay kay makita man gihapon nato ang baga nga linya nga mohatag og kalahian sa kabos ug adunahan. Ug alkanse gihapon ang kabos nga mga magtutudlo, ug ang edukasyon kay alang lang sa mga adunahan bisan pa og moingon sila nga “education for all”. Kay ang maayong “education for all”, bisan pa og wala sa eskuylahan, makita ang dungan nga pagkat-on sa mga tinun-an, kabos man o adunahan.
Bisan pa niini, ang edukasyon anaa gihapon sa mga kamot sa buot makat-on. Dili lang ang pagkat-on sa mga konsepto sa siyensiya ug matematika, o ang pagka hanas sa pinulongang Iningles, apan sa pagpalambo ug pagpalig-on sa life skills nga makuha lang pinaagi sa atong masinati nga mga kalisod ug hagit sa pang-adlaw-aldawng kinabuhi. Maong matod sa World Health Organization (WHO), ang life skills mao ang “the abilities for adaptive and positive behavior that enable individuals to deal effectively with the demands and challenges of everyday life.” Mao nga kon masulbad sa mga bata ang mga hagit sa kinabuhi nga moabot nila, mapalig-on pod nila ang ilang life skills. Nagpakita kini nga ang labing banggiitan ug maayo gihapon nga magtutudlo sa kalibotan mao ang Kinabuhi.
Ang UNICEF, UNESCO ug WHO nagmugna og napulo ka core life skill nga angayng makat-onan ug mapalambo sa tanan:
1) problem solving, 2) critical thinking, 3) effective communication skills, 4) decision-making, 5) creative thinking, 6) interpersonal relationship skills, 7) self-awareness building skills, 8) empathy, 9) coping with stress, ug 10) coping with emotions.
Niining maong core life skills nga angayng makat-onan sa kabatan-onan, ug apil na pod sa hamtong na, hinaot nga mabansay-bansay ug maaplay kining tanan sa sulod sa tunghaan, sa panimalay, sa trabahoan, sa social media, ug bisan sa mga pampublikong espasyo.
Dili lang kini hagit nga masulod kini sa curriculum sa mga nagdumala sa mga eskuylahan, apan sa mga ginikanan pod nga mahatagan gyod unta og daghang higayon ang mga bata nga mopalambo niining mga core life skill.
Ang Mga Proyekto
ANG mga performance tasks o mas nailhan nga projects maoy usa sa mosukod sa nahibaw-an ug nakat-onan sa mga tinunan sulod sa usa ka quarter o unit sa sabdyek. Puyde kining mabuhat sa indibidwal o sa grupo nga pamaagi, depende unsa kakomplikado ang performance task. Sa panahon sa Bag-ong Normal, sagad sa mga buhaton nga performance task kay indibidwal labaw na sa mga tinun-an nga dili puydeng makagawas ug makabuhat sa kalihokan kuyog sa uban. Laing rason kay lisod kontakon ang mga kauban tungod kay
manginahanglan kini og internet connection o load pangteks.
Dili lang kini maoy suliran sa panahon sa Bag-ong Normal kon atong hisgotan ang performance task. Tungod sa mga hagit nga giatubang ron sa mga tinun-an, inanayng namatay ang ilang creativity o pagka mamugnaon tungod kay limitado ang mga kalihokan nga mahatag sa modyul. Mas mahimo pong lisod ang pagkab-ot niini tungod kay naputol ang personal nga interaksiyon sa mga tinun-an sa usag usa.
Daan na kining suliran sa akademya bisan wala pa ang pandemya. Matod ni Ken Robinson, awtor sa “Creative Schools”, nagdako kita palayo sa pagka malalangon ug dili padulong niini ( Sadly, we grow out of creativity not into creativity.). Miingon si Robinson nga giedukar nato ang mga bata gikan sa hawak pataas, ug dayon mopokus sa ilang ulo, ug inanay kini sa usa ra ka bahin: ang lohikal. Tungod niini, nakalimot ta nga importante ang pagka malalangon sa tawo. Sagad sa mga proyekto kay giwani ang pagka malalangon o pagka mamugnaon kay nagtuo ta nga walay gamit kini nga arte. Kay nagtuo ta nga ang nasod mahimong magmalamboon lang sa matematika ug siyensiya. Mao nga ubang unibersidad nangita og paagi aron masolusyonan kini, gisulod nila ang arte sa STEM (Science, Technology, Engineering, and Mathematics) nga gitawag ron nila og STEAM (Science, Technology, Engineering, Arts, and Mathematics). Niining paagiha, gisulod ang arte (e.g. humanities, language, arts, dance, drama, music, visual arts, design, and new media).
Angayng timan-an nga layo na 19thcentury diin unang namugna ang pampubliko nga edukasyon tungod ug aron lang matubag ang panginahanglan sa industriyalismo. Sa ipanghatag nga proyekto (o bisan sa kalihokan sa panimalay) angayan nga mahimo kining malalangon. Sa mga magtutudlo, hagit nila kon unsaon nga mahimong malalangon ang ilang proyekto bisan pa kini usa ka leksiyon sa matematika, o siyensiya. Kang Robinson pa, “We should not forget that education should be seen as diverse, and intelligence is interactive.”
Karon, pasagdaan pod nato ang mga tinun-an nga masayop ug dili na padayonon ang sayop sa katilingban nga padak-on ang mga bata nga mahadlok masayop. Matod ni Robinson, “Let students prepare to be wrong so they will come up with anything original.” Sa mga kompaniya ug mga tunghaan, gi- stigmatize nato ang pagkasipyat. Gipadagan nato ang sistema sa edukasyon nga ang pagkasipyat usa ka labing bati nga mabuhat sa usa ka tinunan. Ug tungod niini, mamatay ang pagka malalangon sa tinun-an. Mamatay pod og apil ang tinuod nga pagkat-on.
Sa ilang mga proyekto, pasagdi ang mga tinun-an nga masipyat kay diha sila makakat-on. Tugoti ang mga tinun-an nga puyde ra diayng masayop, aron adunay pagpaningkamot sa sunod. Ang tinuod nga proyekto kay dili perpekto.
Ang Gradwesyon
SA tinuod lang, walay gradwesyon sa kinabuhi sa usa ka tawo nga nagpadayon sa pagkat-on (nga mokat-on gyod dili lang sulod sa eskuylahan). Nahinumdom ko nga adunay usa ka speaker sa usa ka seminar ang miingon nga kon walay makat-onan ang bata karon, aduna pa siyay tibuok kinabuhing panahon sa pagkat-on sa wala niya makat-oni pa.
Apan, sa panahon nga lisod na tagnaon ang ugma (wala gani nato damha nga moabot ang pandemya nga nakapaluhod sa tibuok kalibotan nga gituohan natong usa ka lig-on ug dili mapilde nga linalang), miingon si Margaret Heffernan nga mas maayo nga adunay mamugnang daghang higala ug kauban. “Poise occurs from bonding of the team,” niya pa. Niini, makab-ot sa mga bata ang mga kabatid nga makatabang pod nila sa umaabot nga panahon. Mao kini ang: preparedness, imagination, coalitionbuilding, bravery, experiments.
Ugma damlag, makab-ot na ni sa mga tinun-an ang ilang mga tinguha ug damgo sa kinabuhi, angayng timan-an nga ang maayong kinabuhi mao ang pagmugna og maayong relasyon sa ubang tawo— dili lang ang paghipos sa di maihap nga mga medalya sa liogan o ribbon nga gi- pin diha sa dughan. Matod ni Robert Waldinger, usa sa mga tigpanukiduki sa Harvard Study of Adult Development, “The clearest message that we get from this 75year study is this: Good relationships keep us happier and healthier.”
Niining Bag-ong Normal, dili angayang dad-on ang mga naandan sa kagahapon kon gusto nato kining tawgon og ‘ new normal’. Walay mabag-o niini kon magpabilin gihapon ta sa bati ug dili maayo nga binuhatan, dili lang limitado sa sulod sa tunghaan, apan apil na pod sa puluy-anan, social media, trabahoan ug pampublikong mga lugar.
Sa way kahumanan nga pagkat-on, dad-on nato ang mga pulong ni Mark Twain, “There isn’t time, so brief is life, for bickerings, apologies, heart burnings, callings to account. There is only time for loving, and but an instant, so to speak, for that.”—
Sa ilang mga proyekto, pasagdi ang mga tinun-an nga masipyat kay diha sila makakat-on. Tugoti ang mga tinun-an nga puyde ra diayng masayop, aron adunay pagpaningkamot sa sunod.