Mag- bike Ta!
(Ikatulo ug Kataposang Bahin)
KUTOB sa mga iro nga hilabyan, tataw nga nangaihas ang mga kalimutaw. Naay manglimu’k ang mata, mohimbi ang baba, diin ang uban mosuway gyog dasmag. Paglikay sa rabis, iisa lang ang mga tiil gikan sa pedal aron kon naa gyoy mangurso dili ra maabot inigpahit. Lagmit, puwerte niining katingala kon unsa kaha ming mga mananapa. Morag motor nagdagan apan walay tingog (gawas lag i- freewheel kay kusog man motingog ang hub morag kadena) ug nanagdu’m lang ang mga bulok— itom, pula, abohon nagsagol lang. Ang kinaunhang balay iniggawas, kay nakabantay man si Pokpok maong dako kaayog tingog: “Asa mo, Kuya Don?” “Adto mig siyudad, Pok!” “Nge, kalayo adto, Kuya…” Ang unang tindahan inigtangka/gawas sa baryo, human makalantaw ang tag-iyang si Ate Glenn sa among paggawas, nangomedya: “Ka mga guwapo ba ninyo, uy?
Pa- picture nya ta, bi…” nga igo lang namong gikataw-an.
Sa pikas purok, may mga batan-on nga among hilabyan: “Ya, manuwa ta ninyo sa Tagaytay… lima na mi daan!” Nga amo lang gisenyasan pagpatuyok-tuyok paitaas sa tudlo. Ang baldado nga si Jun Doncillo nga, mao lang intawoy buhat ang pag-estambay sa ilang shop/ bulkitanan sukad na lang na- stroke, mapahiyomon kaayog dagway nga mitagad namo: “Dong Don!” nga amo ra pong gitubag: “Dong Jun… agi lang mi!”
Pag-agi namo sa ilang Manoy Wilman, a.k.a. Wellie-Wellie, kay tagsaon man lang naay tawo ilang balay kon adlawan, gikomedyahag sangpit ni Big Boss: “Uhaw! Dritso lang mi.” Nahimong pagya ang “uhaw”, alangan, kada human og kanta sa mga bidyokehan kon naay mga okasyon pananglit, magsigeg komedya sa pag-ingon “Uhaw! Uhaw!” Ug dili moundang hangtod dili matagayag serbesa. Pagtungod na namo sa ilang
Nang Huni, hinay kaayo ang pinausab nga tingog ni Big Boss dala tingsi sa iyang kantalita: “Hapit sa mo… Manihapon sa… Hapit na maluto ang utan…” nga siya ra poy mitubag, kunohay “Ayaw na lang… agi lang mi!”
Ug sikad pa gyod paingon sa unahan. Maoy mabati ang pagkuto sa mga bahin sa ruska sa bike ug lawas sa tawo nga nangusog. Hangos, ginhawa, ug utong gamay. Bantay sa likod, sa mga kurbada, sa ligid, o sa speedometer nga mosobra usahay sa 20kph. Gitagbaw ang matag segundo nga konsentrasyon sa pagpadagan. Sikad lang hangtod makaabot sa among destinasyon: karsada nga maglapos sa among gamayng sityo.
Alang sa gustong masayod, kini nga Purok ang matawag nga kinapobrehan. Kon kinaalaotan man among Brgy. Bagtik sa tibuok San Remigio, ang Purok Little Baguio pod maoy kinabukiran sa among baryo. Maong unsa na man lang ka klase sa katimawa kining maong dapit, no? Ay, lalim kay Lasang man gyod gani ang orihinal nga ngalan niini sa mga kukaraan. May pipila ka lagas pa kong hidunggan, bata pa ko, motawag pa sa am amoa og taga ‘Lasang’. Ambot ngano, nahimo na mang Little Ba Baguio sa bag-ong henerasyon. Busa tungod sa makalilisang ng nga titip, bakilid, mga bungtod ug lupot lisod masumpayan og ka kalsada. Nahimoan man tuod, pero adto sa laing dapit magag agi— sa Kabagui nga nahisakop na sa Brgy. Calambua.
Pila ka gutling ang minglabay, naabot na mi sa arko nga nagmarka sa ngalan sa among baryo. Morag minggawas na mi sa kawalaan nga daw estranyo na para namo. Ang Brgy. San Miguel ang unang barangay iniggawas ug tataw nga mas bibo ni kaysa amo. Gumikan sa kadaghang bata sa unang purok nga ginganlag Flordelis, kinahanglan gyong momenor. Napahunong ang nag-itsaitsa sa basketbolan nga nanglantaw sa among paglabay. Sa unahan, sunod nalabyan ang taboan sa Ka Saling sa Brgy. Kantubaon (sakop na ni sa lungsod sa Tabuelan). Wala ray diyes minutos, dayong tungas sa tindahan sa ilang Florie ug motungas pa sa unahan. Kon dili praktisado, segurado makakutas pod ang may igong gidak-on nga bungtod.
Ug pila ray estorya, naabot ra namo ang Cabagui— lagi, ang dapit nga nagdugtong paingon sa Little Baguio. Ambot kaha ni Big Boss, basta sa akoa lang, hibatyagan nako ang walay samang kahinam. Morag sa damgo man lang god mahitabo nga masumpayan pa og karsada ang maong dapit. Abi nakog hangtod sa imahinasyon na lang nga makab-ot ang katumanan. Daghan bayang tumitindok gyod ang nangindahay sa kalsada, diin, ubay-ubay nila ang “atua na”— apan, tungod kay alang na man lang kini sa ilang mga apo, dayag nga kini gikalipay ra nila kon hain man sila karon.
Human makahimamat sa uban pang mga kaila ug higala adtong puroka, padayon na mi sa pagsikad sa unahan. Unya naputol ang sementado ug kalit nahimong kagaangan ang kalsada. Lugsong, sagka sa ginagmay nga mga bungtod-bungtod, tungas ug lugsong na man. Niining bahina nga kinahanglang maayo sa technique sa paggamit sa RD ug FD. Siyempre, kon dili mamao ang tayming sa kambiyada, dili makasagka imong bike, o kaha kuyaw pang malamba.
Pagdayon na namog simang para sa Little Baguio, morag daklit ko nga nawala. Tungod sa kausaban ug pila ka tuig nang wala kaagi sa dapit, namora kog estranghero. Ah, seguro kay dili na man mahimungawngan ang dalan-dalan nga gipulihan nag kalsada. Hinay-hinay lang. Konsentreyt pa sa pagsagka ug patighulog. Giliyokan namo ang usa ka dakong bungtod, liko sa tuo, subay sa likod, hangtod pasaka. Ug dayong atubang sa usa ka tungason kaayong kalsada. Kay tataw man nga dili makapakat ang spike sa ligid sa mga bisikleta, lagi, tungods kadanglog pa sa mga anapog kay bag-ong binuldos, maong oras na nga itaas ang bandila.
Sa tumoy, angkas na man og balik sa bike. Ug walay baynte minutos ang nakalabay, nakita na namo ang Little Baguio. Apan ngano kaha si Big Boss, padulhogon ang dalan nga, sa paglantaw niyang makita na ang tenisan (o basketball court, ambot, nganong tenisan ang tawag niini sa unang panahon)— walay kukahadlok nga gipabulhot lang ang bisikleta patighulog. Lagi, kay bag-ong binuldos ang kalsada magdahom ka nga hilabihan gyong dangoga. Apan maayo kay wala ra mobigay ug nadala lag alalay sa hydraulic break sa iyang bike bisan nakayamar nga puwerte niyang lisanga. Inay ehersisyo sa panglawas, suma pas atong gihisgotan sa miaging isyu, pangos untay iyang maganansiya.
Sa kasadpan, pula na kaayog dagway ang Haring Adlaw timaan nga hapit na motago sa kapunawpunawan. Sa naduol na mi sa kapilya, unang miabiabi ang balay nilang Yanyan-Bebot nga gitiponan ra usab og puyo sa iyang ginikanan: Nang Mediorita ug Junjun Ochia. Ang bata ni Yanyan grabeng nakatiyabaw human ingna ni Big Boss og “tulion bi…”. Si Nang Mediorita pagkaklaro niya namo, nahinangop kaayo, “Aysus… kapineste! Abi man nakog si kinsang mga tawhana! Kamo man diay na?” Ang iyang bana si Dong Junior gikalitan lang dayog tistis sa dagnay niyang “Blab, nasulod na, Blab?” “Hoooy... ayaw ana, Dong To,” tubag pa niya kaluha ang dakong katawa samtang nagpaaso sa tabako niyang linikin sa papel. “Komosta na man intawon mo, Dong Don? Dong To… Hesus, mga bataa…” padayon pa niya ug ambot unsa pa toy ubang giyawyaw.
Gitabas sa akong mga mata ang maanindot kaayong talanawon sa palibot. Alang sa kadaghanan, unsay nakanindot sa panas, banika, kagaangan, hait nga kabatohan, mga tampong, kabungtoran, kakahoyan? Ug usa ka punoan sa lumboy? Para nako, niining paagiha lang aron manumbalik ang kagahapon. Ang unang misantop sa akong galamhan, mao nga niining dapita mi magdako. Oo, dinhi niing tenisana kaayo nanubo among bulbol ug nagsugod og pangibog kay motambong na man kunohay og bayle-bayle, mouban ni Manoy Anie isip anawnser. Apan unsay baylehon? Imbes dalaga tuyo, moanhi ra mas baylehan aron mokaon og bibingka paresag manggodyos dayon magpaduka. Ang konsuylo nga makakita og daghang tawo moduyog sa mga tigom-tigom. Ug kon dili na maagwata ang mata, mangita dayon og puydeng mapahilunaan. Kasagaran sa lumboy nga usa na ka dakong punoan sa pagkakaron. Morag unggoy adtos tumoy sa sanga magpiyong-piyong.
Kon aduna may nangausab, nag-una ang mga tawo. Siyempre, pananglit si Yanyan. Unta, sip-onon pa man kaayo ning bataa niadto. Apan ngano karon nga morag nauna man siyag katigulang komparar namo? Tingali, sa kalinga og binantay sa upat niya ka bata. Ug ang tenisan/basketan nga niadto usa ray ring, karon duha na gyod. Ug ang kinanindotan, kada benispisyo o pista sa Little Baguio, dili na petromaks, trumpa ug pono ang gamit kondi bag-ong urog na nga disco lights! (Napay gitawag foam party kon unsiyalan nang yati!)
Kon pananglit naa may wala mausab, klaro nga si Dong Junior ra gyod nga papa ni Yanyan. Nagbata mi nga usa na ni ka labor sa kada construction nga trabahoan, karon, usa gihapon siya ka labor. Wala mapanday. Labaw nang wala mahimong mason. Pabiling tigmasa og semento, tigbawog sa mga kabilya, tighakot sa mga hollow block, tigbugwal sa lungag sa kasilyas ug uban pang ‘tig’. Ang iyang papel nga tabako, gikan niadto hangtod karon, papel ra gihapon. Sama sa among gamay ug palangga nga sityo, nagpabilin ang kayano, putli, inosente, walay gubin sa kasingkasing. Lagmit, usa siya ka tiunayng anak sa bukid ug mahigugmaon kaayo sa among Little Baguio.
Makabuta ang kahilom. Makabungol ang kangiob. Timgas sa panit ang kabugnawon sa hangin pag-uli na namo sa baryo.
Ang iyang papel nga tabako, gikan niadto hangtod karon, papel ra gihapon. Sama sa among gamay ug palangga nga sityo, nagpabilin ang kayano, putli, inosente, walay gubin sa kasingkasing.