HAWOD NGA KAWATAN
(Ikatulong Bahin)
(Napatik sa Bisaya, Hunyo 10, 1940)
TAPOS makapanugon sa babayeng gibinlan sa puluy-anan sa mga kawatan nga molakat siya ug dili na igkita, mibalik ang batang kawatan sa iyang giagian sa unang pag-adto niya didtong dapita. Sa diha nga nagkaduol na siya sa balay sa iyang amahan, nagasapot siya sa usa ka uniporme sa usa ka heneral nga kinuha niya didto sa mga kinawat ug mipadagan sa iyang kabayo sa tugkaran ingon sa usa ka dakong tawo.
Sa pagdangat gayod niya sa ganghaan, nangutana siya sa iyang kaugalingong amahan kon makahimo ba siya pagpahulay didto.
“Dili mahimo,” tubag sa iyang amahan, “unsaon ko pagpapahulay kanimo sa akong balay nga ako kabos kaayo ug halos gani makabaton og kaugalingon kong sapot ug higdaanan ug kalan-on matag adlaw?”
“Ikaw ba ang akong anak?”
“Wala na ba ikaw makaila kanako karon?” nangutana ang bata. Ug dihadiha ang amahan nakaila na sa iyang anak. Nangutana dayon siya sa tingog nga nagkurog sa kalipay unsay iyang pangita.
“Matod nimo sa akong paggikan nga kuhaon ko bisan unsang pangita nga akong higustohan. Nag-alagad ako sa mga kawatan, ug karon nahimo akong hawod nga kawatan.”
Ang amahan igo lamang nahingangha.
ANG balay sa gobernador sa lalawigan dili layo sa gipuy-an nila. Ang gobernador may anak nga maalam, maanyag, manggihatagon, buotan ug sapian.
Ang batang kawatan nakahunahuna pagpangasawa kaniya, ug busa iyang gisugo ang iyang amahan sa pag-adto sa balay sa gobernador aron paghangyo sa kamot sa anak-dalaga niini.
“Kon mangutana siya unsay akong pangita,” matod sa bata, “ingna nga ako hawod nga kawatan.”
“Tingali nabuang na karon ikaw,” matod sa amahan, “kay dili ikaw magingon niana kon but-an ikaw.”
“Moadto ka lamang sa gobernador ug hangyoa nga mangasawa ako sa iyang anak. Wala nay daghang sulti.”
“Apan dili ako moadto kaniya ug sultihan sa imong gitugon kanako,” sa amahan pa.
“May gusto ikaw kun wala, kinahanglan umadto ka. Wala nay daghang langas,” sugo sa batan-on. “Kon dili ikaw moadto sa minaayo kong pulong, makaadto ikaw sa mga pulong kong mangil-ad.” Ug kay ang amahan nagdumili man gayod pagtuman sa gisugo sa iyang anak, gisunod siya sa iyang anak nga kawatan, gihulga nga witkan sa usa ka latos. Ang tawo napugos pag-adto sa balay sa gobernador nga naghilak.
“Unsa na man usab ang gikagul-an mo?” Nangutana ang gobernador sa amahan sa kawatan.
Ang tawo misugilon nga may tulo siya ka anak-lalaki nga iyang gipalakat aron pagpangita sa ilang kapalaran, ug ang kamanghoran nahibalik.
“Kining kamanghoran misugo kanako sa pag-anhi kanimo aron paghangyo nga mangasawa siya sa imong anak-dalaga. Matod niya ang iyang pangita mao ang pagka hawod nga kawatan.” Mipadayon paghilak ang tawo nga naulaw og dako uyamot.
“Ayawg kaguol,” tubag sa gobernador nga nagkatawa. “Mahimong ingnon mo siya nga kinahanglang mopakita siya kanakog mga kamatuoran niining pagka hawod niyang kawatan. Kon makawat niya ang putol sa inasal sa kosina samtang kami magtan-aw unya sa Domingo, maangkon niya ang akong anak-dalaga. Sultihan mo ba siya niana?”
Ang kawatan gisultihan sa iyang amahan. Apan gisayonan kaayo ang batanon niadtong buluhatona. Nagdakop dayon
siyag tulo ka milo, gisulod sa sako, ug siya nagtakuban sa pagka tawong makaluluoy kaayo, nagkagidlay ang sinina. Miyuhot siya ngadto sa puluy-anan sa gobernador nianang adlawng Domingo ug samtang ang tanan didto sa kosina nagbantay sa putol sa inasal, gibuhian niya ang usa sa mga milo nga midagan-dagan sa tugkaran.
“Anaay milo… anaay milo!” Naninggit ang mga tawo sa kosina ug buot nilang dakpon ang mananap. Apan ang gobernador igo lamang miingon: “O, pasagdi kana! Unsay makuha sa milo nga modagan sa halayo?”
Apan taudtaod gibuhian na usab sa bata ang ikaduhang milo nga nakapaukyab na usab sa mga tawo sa kosina gawas sa gobernador nga miingon lamang nga walay hinungdan ang pagsulay pagdakop niadtong mananapa.
Sa minglabay ang pipila ka gutlo, gibuhian na usab sa bata ang ikatulong milo nga midagan gihapon sa tugkaran. Ang mga tawo sa kosina, sa pagtuo nga mao gihapon kadtong miloa, buot manganaog gilayon, dungan sa mga tawo aron pagdakop sa mananap.
Sa wala nay tawo ang kosina, milihok dayon ang batang hawod mangawat, gilanit ang putol sa inasal, dayong yuhot pagpauli, samtang ang gobernador gipaningot ug gikapoyan na lamang sa pagginukod sa milo.
Nianang udto, ang pari miduaw sa gobernador, ug sa dihang nasayod sa hitabo, mikatawa nianang kinataw-ang mabiaybiayon nga nakapalagot sa gobernador.
“Dili mahimo kanako kanang binuanga,” matod sa pari, “kon siya lamang nawnga, wala siyay mahimong lanses kon dili ko masakpan.”
“Apan tambagan ko ikaw, pagbantay pag-ayo,” matod sa gobernador. Apan gikataw-an lamang siya pag-ayo sa pari.
Nianang hapon, ang batang kawatan miadto sa balay sa gobernador ug buot manag-iya sa anak niini kay natuman na man niya ang gipabuhat sa gobernador.
“Kinahanglang magpakita ka pag ubang muwestra sa imong kalaki,” matod sa gobernador sa mabugnawng tingog,
“kay ang imong nabuhat karon dili kaayo dakong kawat ug masayon rang himoon. Dili ba ikaw makahimo paglanses sa pari? Kay karon naghayang-hayang siya didto sa kombento nga nagbiaybiay kanako, nagtawag kanakong buang nga nahulog sa imong lanses, nga ikaw usa lamang ka tawong wala hiilhi.”
“Dili kaayo malisod ang paghimo niana,” tubag sa kawatan kinsa nagsapot gilayon sa pagkaingon sa usa ka langgam, gibutangag mga pako sa gangsa ang iyang bukubuko, nagpandong sa usa ka panaptong sihag ug mikatkat sa usa ka kahoy sa tanaman sa pari. Sa pagpauli na niini nianang gabii gikang milakaw, mitawag dayon ang kawatan gikan didto sa kahoy sa ingon niini sa tingog nga halawom:
“Padre Lorenzo, Padre Lorenzo!” “Kinsay nagtawag kanako?” Nangutana ang pari nga nahibulong.
“Ako usa ka manulundang gipakunsad aron pagpahibalo kanimo nga dad-on ikaw sa langit nga buhi. Mangandam ba ikaw aron sa paggikan unya sa Lunes sa gabii, kay anhion ko unya ikaw, ug ang imong bulawan ug salapi pundokon mo sa hawanan sa kombento aron ihatag sa mga kabos sa kalibotan kay ikaw adto na man sa langit mag-alagad kang Bathala.”
Sa paghangad ni Padre Lorenzo nga nakita niya ang usa ka anghel sa itaas sa kahoy, miluhod siya ug nagpasalamat sa iyang nakita. Sa pagka-Domingo, mihatag siya sa iyang kataposang sermon, giasoy niya ang pagtungha kaniya sa usa ka manulundang gipakunsad gikan sa Langit aron pagdala kaniya, tungod sa iyang kaayo sa kalibotan, sa pag-alagad niya sa Diyos sa kinasingkasing ug sa pag-alagad niya sa simbahan sa dakong kabuotan. Ang tanang namati kaniya nanghilak, mga tigulang, dalaga, ulitawo ug mga bata.
Laing pagsuway sa pagpangawat ang gitahas sa batan- on...