New Normal: Digital

“Life is a storm, my young friend. You will bask in the sunlight one moment, be shattered on the rocks the next. What makes you a man is what you do when that storm comes.”

— Alexander Dumas, “The Count of Monte Cristo”

SUKAD niadtong Mayo, tagdugay na kong makamata. Kon sa una manglugod na kos akong tagiptip sa banyo inigkaalas sayis, karon maabtan pag alas otso sa dili pa ko makabangon. Way ligoay. Diretsog report sa bag-o kong opisina: ang akong kaugalingong kuwarto.

Tinuod, daghang nausab sa atong inadlawng pagpakabuhi sukad ta giungo sa abat nga di makita nga ginganlag COVID-19 (Coronavirus Infectious Disease of 2019). Maglisod kag gawas sa inyong balay kay daghang pistola nga nag-atang sa may eskina. Kon makagawas man, wala pod kay masakyan kay way pasaheroang jeep ug bus nga gitugotang makadagan. Porbida, laliman ba kang gibuwagan akong ig-agaw nga si Jepoy sa iyang uyab tungod lang sa distansiya. Hasta ako nahasol kay anhi na man nako magsamok-samok sa iyang maoy.

Apan alang nako, ang labing dakong problema nga namugna ning sakita nga nakapahasol bisan pa niadtong wala pa makambrasi niini mao ni: mga negosyo ug trabahong naundang, mga tinigom nga nahubas, ug nanaghan nga nagkutoyng mga tiyan.

Ang COVID-19 kontra kaayo sa kinaraang kapitalismo. Gani, ang labing dakong negosyo sa fastfood sa atong nasod, ang Jollibee, miangkon man nga di momenos P1.17 bilyones ang ilang alkanse sa milabayng mga buwan. Di lang ang mga negosyo ang napilde niining problemaha kay di pod baya maihap ang minilyon ka trabahanteng gipangtaktak gikan sa gitrabahoan nilang restaurant, spa, salon, hotel, airport, fitness gym ug uban pang tradisyonal nga mga negosyo nga gianggan og non-essential industry. Kon pabilin man ganing abli ang usa ka negosyo bisan pa sa lockdown, di man sab puydeng molapas og katunga sa gidaghanon sa mga empleyado ang makatrabaho aron lagi kuno mapatuman pod sa opisina ang social distancing. Mas gamay og oras sa trabaho, mas gamay pod ang kininsenang suweldo. Suwerte na lang gani ning mga empleyado nga sama nako nga mamahimo ra gihapon ang trabaho sulod sa balay kay tugotan man sa work-from-home (WFH) nga pamaagi.

Apan sayo pa sa buntag ug naghuwat pa kong maibanag gamay ang kainit sa gitempla kong kape atubangan sa akong laptop. Di pa ko ganahang maghunahuna sa maot kaayong mga epekto sa pandemic ning atong panguwarta kay matod pa sa Iningles nga panultihon: “Start your day right.” Mao nang gisugdan ko na lang sa paghanggap ang tam-is nga alimyon sa akong kape ug, aguy, kalit milutaw sa akong atubangan ang labing masaarong mga epekto sa krisis nga puyde pod natong masakyan sa pagpadayon sa panguwarta — kon di ta buot nga magpakalumos na lang sa kahadlok ug kalisod.

Paspas Nga Pinalitay

DAGHAN tuod ang nawagtangan og panginabuhian, apan wala magpapiog ang mga Bisaya. Pipila ka semana human sugdi ang enhanced community quarantine (ECQ) sa daghang lungsod sa Kabisay-an ug Mindanao, mao poy pagsulpot sa nagkalainlaing bag-ong negosyo online.

Ang problema sa panguwarta nga gidalit sa pandemic, gihatagan og kasulbaran sa mobile internet. Usa ka kusganong sagpa nga

ang access sa internet dili angay nga magpabiling pribiliheyo lang sa pipila kondili usa na unta ka batakang katungod sa matag tawo ning binag-o tang kalibotan.

Tiaw mo na nga ang pagbutho sa nagkalainlaing applications sa atong mga selpon sa milabayng katuigan nga nakapadali na lang nato nga makapadala og bag-ong luto nga pagkaon, makapareserba og habalhabal ug taxi, makatan-aw sa paborito tang mga salida ug maka- order sa mga panginahanglanon sa balay sama sa kutson, inidoro ug mga libro, usa diay ka pagpangandam sa umabotayng panghitabo nga wala nato damha. Unsaon na lang kon wala ning mga butanga, dili kaha mas mangisog ang katawhan sa pagpanggawas sa ilang puy-anan kay way laing paagi nga makapalit sila sa ilang inadlawng mga panginahanglanon?

Kon naapektohan man sa pandemic ang imong panginabuhian— negosyo man kana o trabaho— ayaw dugaya ang pagmaoy. Gani, wala man mohunong ang kalibotan bisan pag nanerado na hapit tanang pultahan sa tindahan, opisina ug balay. Mibalhin lang ni pero pabilin gihapong nagtuyok sa laing dimensiyon: sulod sa kuwadrado mong selpon ug kompyuter. Sulod niining dimensiyona, misamot kapaspas ang dagan sa kalibotan ug kinahanglang abtik pod ta.

Gani, ang delivery service nga negosyo sa internet sama sa Lalamove ug Grab Express mirubo man og samot sukad niadtong Marso. Ang ilang mga motorista maoy gigamit sa mga negosyanteng naninda og mga sud-an sa internet (negosyo nga mahimo pod nimong suwayan kon maayo kang moluto) aron daling mahatod ang ilang produkto sa kustomer samtang init pa. Ang motorista igo lang modunol sa produkto kay ang pagbayad sa gi- order gipaagi na man sa cashless payment nga pamaagi sa internet banking— pipila lang ka click sa imong selpon, makuhaan na ang sulod sa imong bank account sa kantidad nga igbabayad nimo sa imong gipalitan.

May kaila sab kong nag-saydlayn og tudlo sa pipila ka anak og adunahan sa Sugbo. Pabiling nagtubo ang balanse sa iyang bank account kay ang iyang tutoral services wa man maapektohi ug mibalhin lang online.

Sa unsang paagiha mohaom sa internet ang usa ka panginabuhian? Usa na ni sa angay natong ipangutana sa kaugalingon kon buot tang makigtuslob sa natad sa negosyo ning bag-o tang panahon.

Ang nakanindot sa negosyong isalig ta sa internet kay magpakunhod ni sa kinahanglan untang ipuhunan sa mga buot mosuwayg sulod sa kalibotan sa patigayon tungod kay wala na may pisikal nga tindahan ug opisina nga kinahanglan mong abangan o paliton, panindotan pa, imentenar pa, palitan pag mga CCTV camera ug pabantayan og daghang empleyado nga suholanan.

Dakong tabang ang internet karong panahona alang sa mga small and medium entrepreneurs nga daling nakahunahuna og estratehiya aron di malubong sa pugsanong pagserado sa ilang ginagmayng mga patigayon tungod sa ECQ.

Paspas nga Panguwarta

DUGAY na man unta ning puyde buhaton ug gani pila ka tuig na ning gigamit sa mas daghang tawo sa laing mga nasod matag bayad nila sa ilang mga gipamalit. Kon wa maigo sa kasamtangang pandemic, dili managhan og kalit ang mga Pilipino nga mogamit na pod niini. Ginganlan ta nig electronic payment. Di na importante nga may sensilyo o kuwartang papel kang gitago sa imong pitaka.

Dili na lisod mag-ihap og ipanukli kay sukad magsugod ang lockdown niadtong Marso, nauso na intawon ang paggamit sa internet banking ug uban pang pamaagi sa pagbayad nga wa na magkinahanglan og pisikal nga kuwarta. Usa lang ka tulpok sa imong mobile app, ma- transfer na sa bank account sa imong gipalitan ang kantidad nga imong igbabayad.

Sa kahadlok sa mga tawo karon nga mataptan unya sa ungo nga ginanglag COVID-19, dili na sila buot mo- withdraw sa ilang kuwarta pinaagi sa mga ATM. Di na pod ingon ana kadaghan ang manulod sa banko aron lang sa pagpa- encash tungod sab sa susamang kahadlok.

Tungod niini, mas paboran sa nagkadaghan nang mga tawo ang pagpalit og produkto o serbisyo sa mga negosyong andam na sa cashless payment. Dako ning bentaha ug mas maayong sugdan nig kat-on sa tanang magpapatigayon samtang mao pa lay pagsugod og kauso niini sa Pilipinas.

Sa wa pa ang pandemic, naglaroy-laroy ko sa Taiwan ug nakamenos ko sa akong plete sa train ug bus kay may discount man kon ang imong pagbayad ipaagi nimo sa ilang EasyCard nga mobile application. Imo lang itumong ang QR code sa screen sa imong selpon ngadto sa laser sa entrada, nakabayad na ka. Gigamit na ni didto bisan sa mga kan-anan sa kilid-kilid ug uban pang gagmayng tindahan ug parmasya.

Ang coronavirus baya kuno mopilit pod sa mga sensilyo ug kuwartang papel. Dili ikahibu’ng kon sa mosunod pang mga buwan ug katuigan, mao na ni ang mas piliong pamaagi sa pagbayad sa mga konsumedor. Makuhaan ang gibug-aton sa pitaka, mas luwas pa sa kagaw.

Paspas nga mga sulbad

SA kagustohan sa mga tawo nga mopalayo sa mga tapok-tapok ug tag-as nga mga linya sa mga tindahan, klinika, kan-anan ug salon, mas maghari ang mga negosyong may sulbad na niining problemaha.

Gani, sa akong suki nga barberohan sa may Cogon-Ramos, dili na man puydeng moadto nga wala makapareserbar og oras sa pagbisita online. May mga mingbuhat na sab niini nga mga klinika, opisina ug mga tindahan aron way magtapok nga mga naghuwat sa ilang gawas.

Di madugay mas paboran sa mga kliyente ang ingon ani nga pamaagi sa pag- book pinaagi sa pipila lang ka tulpok sa ilang mga selpon kay gawas nga mas luwas ni, di na pod ni hasol ug kalas sa oras nga kaniadto kan-on lang sa hinuwatay sa linya.

Miuso na pod og sugod ang gitawag nila og “telemedicine” ug “online consultations” diin ang mga doktor mamahimo nang makahatag og electronic nga reseta ug tambag sa ilang mga pasyente human sa pakig-estorya niini sa video call kon di kaayo grabe ang gibati niining sakit. Pinaagi niini, moluag ang ospital ug kadto na lang mga operahanan gyod ug mga nagkinahanglan og laboratory test ang kinahanglang mangadto.

Dugang oportunidad ni alang sa bag-ong mga gradwado sa kursong Information Technology kay sila man unya ang magbuhat ug magdumala niining maong mga online solutions.

Daw bag-ong mga problema ang namugna niining COVID-19 sa natad sa negosyo ug tingali panahon na pod aron hugtan pa natog gakos ang mga benepisyo sa teknolohiyang dugay ra diay natong wa tagda.

Mobalik ra gihapon ta sa pundamental nga esensiya sa patigayon: ilha ang problema, pangitaa ang kasulbaran ug ipaambit ni sa katilingban pinaagi sa gipresyohan mong produkto ug serbisyo.

Di na gyod ta kaikyas. Mao na gyod ni. Imnon na nato ning bagong kinutaw nga kape samtang wala pa ni mamugnaw. —

Mobalik ra gihapon ta sa pundamental nga esensiya sa patigayon: ilha ang problema, pangitaa ang kasulbaran ug ipaambit ni sa katilingban pinaagi sa gipresyohan mong produkto ug serbisyo.