Linapwaang Itlog

(Napatik sa Bisaya, Agosto 19, 1940)

ANG bakero sa bukid milugsong usa niana ka adlaw aron pagbaligya pipila sa iyang mga baka kay gikabsan siyag kuwarta. Ang iyang pinuy-anan layo kaayo gikan sa lungsod, ang dalan mangil-ad kaayo. Dili masayon ang pagbaktas paingon sa tiyanggihan nga baligyaanan sa baka.

Sa tunga-tunga sa iyang sa iyang gipuy-an ug sa tiyanggihan, mipahulay siya sa usa ka kan-anan diin didto siya mohigda sa tibuok gabii. Sa pagkabuntag, gigutom siya kaayo; mikaon taman sa mahurot niyang tinapay ug mga itlog. Apan sa diha nga mikuot siya sa iyang pitaka aron pagbayad sa iyang paghigda ug sa pagkaon, nakahunahuna ang bakero nga diyotay da kaayo ang iyang kuwarta ug nahadlok nga wala siyay magamit pagpadulong sa tiyanggihan kon unsay mahinabo unya kaniya nga magkinahanglag diyotay nga kuwarta. Busa mihangyo siya sa tag-iya sa kan-anan nga utangon lamang niya ang iyang nakaon ug ang iyang paghigda, bayran inigbalik niya gikan sa lungsod. Kining hangyoa gitugotan sa walay kagahi, ug ang bakero mipadayon paingon sa lungsod, sa walay paghunahuna nga ang tag-iya sa kananan naglaraw paglimbong kaniya.

Ang baka nahalin sa hataas nga bili. Nalipay ang bakero. Nagsugod dayon siya pag-ihap sa iyang bayranan, sukad sa iyang utang sa bugas didto sa bukid, petrolyo, isda, ubp. hangtod sa nautang niya sa kan-anan sa agianan.

Pag-abot niya sa kan-anan, nangutana gilayon ang bakero pilay iyang bayranan. Apan sa dako niyang kakugang, ang tag-iya mipakita kaniyag taas kaayong papel nga napuno sa mga numero nga nagkayamukat, uban sa mga pulong:

“Mao kini ang kobransa sa imong pamahaw. Miabot og upat ka libo ka pesos.”

Upat ka libo ka pesos?” Mikatawa nga nahikurat ang bakero kay abi niyag kadto usa lamang ka tiaw. Apan ang tag-iya, sa pagtan-aw niya nga ang bakero dili motuo, nangisog, mipasalig nga kadto mao ang iyang utang ug sa kinasingkasing mao gayod ang tinuod nga bili sa nakaon niyang napulo ka buok itlog.

“Nganong moabot og upat ka libo ka pesos? Tagpila ba ang inyong itlog dinhi?” Misukot ang bakero.

“Mikaon ikaw og napulo ka buok itlog?” matod sa tag-iya sa kan-anan.

“Husto.”

“Timan-i kana. Kon kadtong napulo ka buok itlog, gipapiso pa, may napulo ka buok manok. Kining napulo usab ka buok manok, mangitlog unta, mopapiso sa laing mga itlog, ug... sa laktod pagkasulti sa upat ka tuig moabot ang napulo ka buok itlog nga imong gikaon sa bili nga upat ka libo ka pesos. Makataronganon ako, ug dili ko usab palabyon sa upat ka tuig ang akong pag-ihap.”

Ang bakero nga namati niadtong mga pulonga wala makatingog, mitan-aw sa tag-iya sa kan-anan, naglibog ang hunahuna unsaon niya pagbayad sa upat ka libo ka pesos sa napulo ka buok itlog lamang nga gikaon niya sa usa ka pamahaw. Apan mitutol gayod siya, miingon nga ang maong kantidad, dako ra kaayo sa iyang salapi, dako pa gani kaayo sa iyang bahandi, sa iyang makita sa pagka bakero. Apan kadtong tanang pagtutol niya wala magsilbi, kay ang tag-iya sa kan-anan nangisog gayod, ug midangop sa hukmanan sa lungsod sa sunod adlaw.

Naglibog ang ulo, nawad-an sa maayong panimuot, ang bakero buot mopatay sa tawong nagtaral kaniya ngadto sa hukmanan. Milakat siya sa dalan sa dakong kasamok sa hunahuna kon unsaon niya pagpanalipod ang iyang kaugalingon sa atubangan sa huwes sa lungsod. Samtang naglakaw ang bakero, usa ka tawo nga nahingawa nga nagsud-ong sa masulub-on niyang panagway, mipahunong kaniya ug nangutana unsay iyang naingnan.

“O,” tubag sa bakero, “wala kinahanglana nga tug-anan ko ikaw kay walay usa nga makahatag kanakog panabang.”

“Ayaw kanag paneguroha,” matod sa tawo. “Ako usa ka abugado ug kaming mga abugado motabang sa mga tawo nga aboton og kasamok.”

Sa ingon niadtong mga pulonga, ang bakero nakatuo nga katabangan siya, ug busa mitug-an sa manlalaban nga gitaral siya sa hukmanan sa tag-iya sa kan-anan tungod lamang kay siya dili

makabayad sa napulo ka itlog ug sa ilang mga piso. Giasoy niya ang tanan.

“Buyno,” matod sa manlalaban, “mao ra ba kana?”

“Oo, mao ra kana, apan mangil-ad ra kaayong kahimtanga alang kanako.”

“Kon mao kana, linawa ang imong hunahuna,” mitambag ang manlalaban. “Moatubang ako sa hukmanan, ug husayon ko ang kasamok alang kanimo. Mahimo nga moatubang ka didto sa huwes sa taknang gitagal sa buruka, apan ang huwes mapilit paghulat usa ka takna sa akong pag-abot didto. Mao kana ang balaod. Kanunay akong daghag buhat ug busa ayaw pagpaabot kanako nga atua ako sa hukmanan sa unang takna.”

Sayo sa sunod buntag, didto na sa hukmanan ang bakero, naghulat sa huwes. Sa miabot na kini, misaysay siya nga adunay tawo nga moatubang alang kaniya. Apan gisukot-sukot siya sa huwes ug mitubag siya sa mga pangutana mahitungod sa iyang pagkaon sa napulo ka buok itlog.

Ang tag-iya sa kan-anan didto usab, gipangutana gihapon sumala sa nabatasan sa huwes sa paghusay sa mga buruka nga modangat kaniya. Sa nahuman na sila, ang huwes nangita sa abugado sa bakero. Milabay na ang usa ka takna sukad sa pagbukas sa husay, apan wala pa moabot ang manlalaban.

Ang bakero gipangulbaan na kon gibinuangan ba lamang siya niadtong tawo nga gikahinagbo niya kagahapon. Apan sa hapit na matapos ang sesyon sa hukmanan, miabot ang manlalaban nga naghangos. Namahid siya sa iyang singot sa agtang ug sa liog samtang nag-atubang sa huwes.

“Ikaw ba ang manlalaban nga nangako pagtabang niining sinumbong?” nangutana ang huwes sa tingog nga magahi, labi na nga naluya siya sa paghinulat sa abugado.

“Ako, Senyor Huwes.”

“Nganong wala ikaw moanhi pagsayo?” Nangisog ang huwes. “Gipakaingon mog wala kamiy laing buhaton gawas sa paghulat lamang sa mga tawo nga ingon kanimo?”

Ang manlalaban nangayog pasaylo sa dakong pagpaubos sa iyang pag-abot nga ulahi kaayo kay siya nalangan kuno sa hilabihan didto sa iyang maisan.

“Maisan?” Nangunot ang agtang sa huwes. “Ngano, ang mais karong panahona dili pa gani anagon!”

“Dili, Senyos Huwes,” tubag sa manlalaban sa bakero, “tinuod wala pa mangalagas ang mais karon, apan nalangan ako. Naglapwa akog duha ka bakid nga mais karong buntag kay karong udto akong isabod sila, aron manurok, malagas ug andam na sa pag-ani unya sa sunod semana.”

Kining mga pulonga nakapahugyaw sa tanang tawo sa hukmanan. Ang tibuok lawak sa huwes, nabanha pag-ayo tungod sa hilabihang pangatawa, suliyaw, singgit, ug dugay kaayong napahilom sa huwes ang mga tawong mingtukiki. Sa tanang tawo nga wala mahikatawa mao ra ang bakero nga nahasiga lamang ang mga mata nga nakadungog sa mga pulong sa iyang abugado. Ang tag-iya sa kan-anan miingon nga tingalig nawadan sa maayong buot ang manlalaban, kay kini mituo man nga ang linapwaang mais motubo ug mahimong anihon tapos sa usa ka semana.

“Unsay buot mong ipasabot?” matod sa huwes sa nahilom na ang korte. “Ipahayag na ang imong hunahuna mahitungod niining buroka nga imong gilabanan.”

“Nangatawa ang tibuok korte, Senyor Huwes, sa akong gipahayag kaganina. Ang mais nga akong gihisgotan sama ra katalagsaon sa mga itlog nga linapwaan nga mahimo pagpapiso,” tubag sa abugado.

Ang huwes nagsugod na pagsabot. Milingi siya sa bakero ug gisukna kini kon linapwaan ba ang itlog nga iyang nakaon. Ang tag-iya sa kan-anan miangkon usab nga linapwaan ang itlog nga nakaon sa bakero.

Ang gisangpotan mao nga ang bilyakong tag-iya sa kan-anan gisil-ipan og usa ka gatos ka pesos. Ang kalim-an gibayad sa maabtik nga manlalaban ug ang laing kalim-an didto ihatag sa bakero nga buot limbongan. Ang bakero mipauli sa bukid nga nagkatawa. Masabog niyang isugilon sa iyang mga higala ang hitabo nga nakadawat siyag lima ka pesos sa matag itlog nga linapwaan nga iyang gikaon.

(KATAPOSAN)

Buot limbongan sa tag- iya sa kananan ang kabos nga bakero...

Kining mga pulonga nakapahugyaw sa tanang tawo sa hukmanan...