Edukasyon sa Pandemya

KON wala pa mabuang ang kalibotan, nabuyong na tingali ang mga tawo karong 2021. Bisan naa pa ta taliwala sa pandemya, gaaway? Heh, ngano ba ning 2021 nga mingbalik man tas mga problema sa bomba, hulga, gera, agbat, ug gubot? Linaw na man unta to kaayo sa 2020 ba? O mao ni ang tinuod nga resulta sa pandemya? Maayo na lang nga di gyod makiggera si Presidente Duterte sa China, sa? Di ko ka- imagine sa sitwasyon sa Israel karon apan gaatubang man sab tas China, basin parehas rang lisanga.

Ganahan unta ko niadtong 2020 kay haskang linawa. Morag ang tanan tik-om ang baba bisan kon galiraw-liraw ang mata. Morag panahon sa Martial Law ni Presidente Marcos nga hilom tuod apan gapanglingi, hagawhaw ray mahimo sa tumang kahadlok. Kuyaw sab hinuon tong atong giagiang nga tuig maong puyde natong ingnon nga gikaluhaan ang atong kakurat sa atong kahadlok, maong wala ta katingog, wala sab ta kalihok. Karong 2021 morag panahon ni Presidente Cory. Gahudyaka nga wala sa panahon, gakatawa apan liraw gihapon ang mata, dili sa kahadlok apan sa kalibog. Aw, nagubot hinuon tas ayuda, apan wala baya gyoy kisaw nga dinagko adtong panahona. Katawa-katawa lang ang tawo apan, mora diayg pato sa tubig, kalma kaayo tan-awon apan kapuliki diayg kaykay ang tiil nga makaplastar intawon. Ha-ha-ha.

Naguol kong nag-aninaw kay kon dili diay mogimok atong unod, ug mokitiw atong tiil, mokubol man diay atong utok, sa? Maong dili gyod ta angay mosalig sa kahilom, kalinaw, ug kamaya. Naa nay gitagoang maligno, ba. Aw, milagro diay. He-he-he.

Sa akong tan-aw, kinahanglan na tang manglihok, bisan kon utok lang una atong palihokon. Gawas nga duol na ang Mayo sa 2022, luoy kaayo ang edukasyon sa mga bata karon. Gawas nga wala mausab ang dagan sa utok sa mga magtutudlo, daog-daogan lang gihapon ug hiwi ang prayoridad sa kadaghanan, daghan sab ang mga ginikanan nga tikasan ug sayop ang ginapanudlo sa mga ginikanan. Samot baya karon nga mga ginikanan ang gahimo sa buluhaton sa anak sa tulunghaan kay dili baya kuno masabtan sa anak ang modyul. Nah, unsay ginatudlo ana, nga puyde ra mamakak basta makalusot lang? Unsa say ginatudlo sa mga magtutudlo, nga puyde ra maghurab aron ingnong nakatudlo? Paita na man ana, uy!

Ang atong mga gikaon karon, makita sa atong lawas ug panglawas unya pa mga tulo o lima ka tuig human gikaon. Ang atong gitudlo karon, makita sab nato mga lima hangtod napulo pa katuig gikan karon. Dili baya ni parehas og maigog bato kay bukol baya dayon. Maong pugong gyod unta og himog dili mao karon kay pagkakita nato sa resulta sa maong binuhatan, ay, wala na, naa nay sungay. Ha-ha-ha.

Kadto laging miaging gabii, nabelar ko og tinubag sa mga mulo sa ultimong mga magtutudlo. Suko sila sa ilang prinsipal kay grabe sab kuno ka daog-daogan. Diha kunoy usa nga mipalit og mga nindot nga tanom kay ibutang niya sa likod sa iyang bangko kay aron inig- zoom nila o google meet sa iyang mga estudyante pinaagi sa iyang video, nindot ang iyang background. Tuod man, naplastar. Ingon iyang mga estudyante nga nindot iyang mga bulak sa iyang likod. Nindot kay conversation piece baya ning bulak. Maong nindot ang ilang mga video chat. Miabot pa bitaw ang prinsipal kay nag-inspeksiyon kuno, gipahakot iyang tanom kay mas maayo kuno to sa iyang opisina ug balay. Hatag pod kuno niya abi niyag ulian siya. Miingon kaayo siya nga tag-P1,800.00 iyang palit adto kada kaang. Miingon man lang kuno ang prinsipal, sagdi ra, ako ray bahala nimo. Wala siyay nahimo, mipalit na lang siyag tag-P500.00 kay maulaw siya sa iyang mga estudyante.

Diha pa gyoy usa ka abogado sa Public Attorney’s Office (PAO) nga klarong galibog ngano nga taliwala sa pandemya galumba og panindot og classroom ang mga taga Department of Education, unya gasto sa mga magtutudlo. Para unsa pod? Wala bayay klase. Ang akong pangutana ana: nganong ingon ana sab ang prayoridad sa mga taga Department of Education? Maayong laki na sila sa ilang mga modyul? Nganong gigamit ang oras sa gobyerno alang niana karong panahona? Nganong dili nila gamiton ilang panahon ug kuwarta aron mas maayo ilang pagtudlo sa ilang mga estudyante? Nganong dili sila manghatag og modyul sa mga ginikanan aron mas maayo ang pagkatudlo sa mga bata? Matod pa sa abugado sa PAO, gawas nga sayop ang prayoridad, korapsiyon pa gyod kay ginausikan ang kuwarta sa gobyerno sa ingon nianang walay hinungdan nga mga butang nga wala may mga estudyante.

Mas labaw na kuno kon kuwartang personal sa magtutudlo iyang gigamit sa pagpaanindot sa iyang classroom, sayop gihapon kay dili angay dapatan og personal ang publikong kagamitan. Supak kuno kana sa Article 25 sa Civil Code. Hala, no?

Mao niy usa sa nakalipay nako ining pandemya. Dako og panahon ang mga tawo sa paghinuktok. Puwerte na bayang dugaya ini nga praktis sa Department of Education, apan karon pang pandemya mialibwag diris amo. Mao niy usa sa nakamiserable sa kahimtang sa ordinaryong mga magtutudlo kay, ingon nila, maliog sila sa ilang prinsipal o suberbaysor nga modayon rag mandar nga walay kuwartang itunol! Ipaagi ra bag tigi. Kinsay dili maulaw ana kon magpagahi ka? Nah, angay na tingali ning mga magtutudlo modangop sa PAO kay aron naa sab silay mahimo karong pandemya. Sayang kay dili nako estudyante ang abugado kaniadtong mga napulo na ka tuig nga minglabay, da! Duna sab unta koy ikapanghambog karon. Ha-ha-ha.

Si Albert Einstein nga giingong mibundak sa panultihon nga ang atong edukasyon maoy pagpahanas sa atong abilidad sa paghunahuna ug aninaw sa atong kahimtang. Ingon sab ni Immanuel Kant, usa ka pilosopong Aleman, usa sa mga amahan sa maayong panghunahuna, miingon sab nga angay ang tawo dili mahadlok maghunahuna, labi na sa pagtidlom sa kamatuoran kay diha ra nato masabtan ang kinabuhi. Nah, dunay usa ka magtutudlo miingon, ngano ba apilon nato sa edukasyon si Kant, galisod-lisoron na man gani tang Einstein, dugangan pa anang Kant nga walay labot sa dagan sa edukasyon. Pastilan, tinuod ni?

Unsaon man god ning edukasyon kay dili lagi dayon makita kon sakto na ba o kulang pa maong wala ra sa buot sa atong mga magtutudlo ang resulta sa ilang “kakugi” kuno. Dili ba parehas sa doktor nga kon sipyat, nah, kita dayon labi na karong pandemya. Maong kakita ta nga gawas lisod ang pagpahanas sa doktor, mas responsable sila kay sa mga nagtudlo nila. Nah, parehas baya na nga kinabuhi ilang gigunitan. Ngano, lugar, nga mas mogukod tag Department of Health sa ilang mga serbisyo apan dili sa Department of Education? Nganong walay gakuwestiyon sa mga desisyon sa prinsipal ug superbaysor sab nga klaro kaayo ang epekto sa mga gatuon? Mao nang ingon nako hiwi ang dagan sa atong utok ba. He-he-he.

Paminaw bitaw nako, bisan tuod gikan sa China ang CoVid, makaingon ko nga gitugot sa Ginoo kay angay nga dugay na tang nakahunahuna sa atong tanang kabuang, uy! Nia ay, akong hubiton ang usa ka “pag-ampo” kuno sa usa ka kinse anyos nga taga Amerika nga gibutang sa Facebook sa usa ka Eva Boese Peters kaniadto pang ika-21 sa Abril 2016 apan bag-o lang miabot sa akong nataran. Ingon niya, sa Amerika kuno bisan ang Amahan Namo (The Lord’s Prayer), ang pag-ampo nga gitudlo gyod ni Kristo ug napatik sa Bibliyang Kristiyano, dili na kuno itugot nga litokon sa kasagarang mga tulunghaan sa Amerika. Usa ka bata gikan sa Minnesota, miampo kunog ingong sambingay. Karon kuno nga sikat nang Amerika, supak nas balaod ang mosangpit sa Ginoo kay makasakit kini sa wala gatuo Kaniya. Karon kuno nga puyde na koloran ang buhok bisan unsang bulok, kagawasan nas tawo apan ang balaod klaro nga ang pag-ampo sa publiko usa na ka bisyo.

Dugang pa adtong kinse anyos nga bata, karon kuno supak ang paglitok sa ngalan sa Ginoo, apan puyde ra mamalikas gyod, kana dili salaod. Karon kuno puyde na ang nagmabdos nga dalaga mahimong rayna, ang nakamabdos gidawat ra sab nga iyang pares nga hari, bisan kon wala niya ang dalaga pakasli. Ngano kuno nga puyde hisgotan ang gamit sa condom ug birth control apan dili ang Napulo ka Sugo sa Diyos? Nindot pod ning bataa kay nakakita sa kahiwi sa pangartiyo sa kalibotan, no? Maong ang iyang pag-ampo iyang gitapo og ingon ini, nahadlok kuno siya, giangkon niya, maong kon pusilon kuno siya, Ginoo na lay modawat niya. Nindot sang pagka plastara bisan kon mas nindot kini kon natarong pa nakog hubit apan nahadlok sab kong mohubit og tarong kay basin ingnong nag-ampo sab kog apil. Ha-ha-ha.

Bitaw, kahinumdom na hinuon tang Tim Tebow, sa?

Kadto bang Amerikano nga natawo sa Pilipinas, ug nahimong professional football player. Unsaon kay moampo man god siya sa sugod ug sa tapos sa matag dula niyag football, usa ka tulumanon nga gisugdan kuno niya sa hayskol pa lang siya. Kadtong nag- professional na siya ug daghan na siyag dula sa publiko, nabantayan na siya sa iyang gabuhaton. Gihimoan dayon siyag estorya nga moluhod kuno siya samtang gaawiton sa publiko ang ilang nasodnong awit sa Amerika. Kana gitawag na karon og “tebowing” apan dili kuno kana tinuod. Ang nahitabo, duna lang gyoy nagsugod og estoryang dili mao tungod kay gaampo si Tim Tebow sa publiko. Nah, sa lugar nga dili krimen ang paghukashukas sa publiko, dili krimen ang pagpakita sa ilang lawas, nganong sayop ang pagpakita sa publiko sab sa ilang kalag?

Kahinumdom sab ko sa kagubot pagsugod aning pandemya. Daghang nasuko kay gitawag ang kagaw niini og Wuhan virus o kagaw gikan China. Mao tong pagngalan pa lang sa kagaw, yagaw. SARS Cov-2 maoy gihingalan na lang kay mora kuno kinig corona virus nga maoy hinungdan niadtong sakit nga gitawag og SARS ( severe acute respiratory syndrome). Ngano? Kaniadto bitaw diha may pandemya nga gitawag og Spanish Flu, nganong karon dili matawag og Chinese Flu kining CoVid? Sa way pabor-pabor, lugar? He-he-he.

Nah, kanang tanan resulta sa edukasyon kaniadto. Unsa kahay resulta niining atong edukasyon karon? Matod pa laging F Sionil Jose, ang atong labing banggitang magsusulat, ikaduhang Jose Rizal (basin akoy ikatulo ini, ha-ha-ha), kitang mga Pilipino, mabaw. Nganong mabaw? Kay wala gabasa. Maayo na lang kay gabasa mo nako, no? Ha-ha-ha. Sa tinuod lang bisan pag gabasa ta kon letra ray atong gibasa dili ang hunahuna nga gisulat, wala gihapoy silbi!

Ang atong edukasyon maghatag man unta kanato og kagawasan og saktong panghunahuna, apan nganong naingon kitag kabaw nga napangilongan sa atong diploma? Gawas nga nawad-an tag kagawasan maghunahuna, nawad-an tag kagawasan mobasa ug makighisgot kang bisan kinsa sa atong panabot sa atong nabasa? Ngano nga sige tag ampo bisan taliwala sa katilingban, dili sama sa mga Amerikano nga gidid-an mag-ampo sa publiko, apan mas dako pa atong kalisang maghunahuna og sakto kaysa mga Amerikano?

Kasagaran gani kanato taas na kaayog kahibalo, daghan nag sertipiko sa edukasyon, apan walay adbokasya. Walay bisan usa ka prinsipyong gipakigbisogan kay mas ganahan magpaganoy-ganoy lang sa gahom sa hangin. Tan-awa ra god nang atong politikanhong mga lider, oh. Sa partido pa lang, wala nay daog kay pula karon, puti ugma, asul sa sunod adlaw. Wala gyoy nakahunahuna kon maayo ba na alang sa kadaghanan o sa pipila lang? Nakalig-on ba kana sa nasod o nakahuyang. Ngano? Kon sa Tagalog pa, “isipin mo nga!” Aw, hunahunaa, bi! He-he-he. —

Ang atong edukasyon maghatag man unta kanato og kagawasan og saktong panghunahuna, apan nganong naingon kitag kabaw nga napangilongan sa atong diploma? Gawas nga nawad- an tag kagawasan maghunahuna, nawad- an tag kagawasan mobasa ug makighisgot kang bisan kinsa sa atong panabot sa atong nabasa?