Bagani Tagna Ang sa mga

11. Kahibulongang Mapa

WALA gyod damha ni Robert Makaindan nga moabot ang adlaw nga makita niya sa mapa ang iyang kaugalingon.

Sulod sa iyang galamhan diin milutaw ang mapa sa luag nga wanang, maora siyag gimata-mata. Way kalainan sa tinuod nga kalibotan ang hulagway sa mapa.

“Unsang matanga sa mapa kini?” pangutana niyag usab sa iyang kaugalingon.

Sa dihang milantaw siya sa ubos sa baba sa langob, tin-aw kaayo sa iyang panan-aw ang nagputi-puti nga bul-og sa tubig sa kahulogan nga mobundak sa linaw sa ubos. Daplin sa maong linaw adunay dagkong bato. Ug didto iyang nakita ang grupo nila ni Balagon nga mao pay pagpangabot sa maong lugar.

“Kon kini ania sa akong galamhan, buot ipasabot makita nako ang tanan sa tibuok isla?” pangutana niyag usab sa iyang kaugalingon.

Mao kadto nga gisulayan niyag kontrol sa iyang hunahuna ang pagpaduol ug pagpalayo sa mapa. Human ang pipila ka pagginhawag lawom, nagsugod na siyag kabansay sa paggamit sa maong mapa. Kinahanglan lang iyang litokon sa iyang hunahuna kon asang parteha sa mapa ang gusto niyang sud-ongon.

“Ipakita ang linaw diha sa ubos,” matod niya sa iyang hunahuna. Ug dihadiha, maorag mituyok ang wanang sa iyang atubangan ug gisuyop siya didto. Sa usa ka pagpamilok, diha na siya sa daplin sa linaw diin seryoso nga naghisgot ang grupo ni Balagon.

“Wala koy madungog?” matod ni Robert Makaindan sa iyang kaugalingon. Bibo ang hisgot sa mga bagani apan way madungog nga mga pulong ang batan-on. Tin-aw ang hulagway apan walay tingog. Dili madungog bisan ang dinahunog sa pagbundak sa tubig sa kahulogan.

Sa dihang nasuta kadto ni Robert Makaindan, miduol siya kang Balagon. Gipikpik niya ang abaga niini apan hangin ray iyang nabatian. Gisulayan dayon niyag punit ang usa ka bato apan mao ra gihapoy nahitabo.

“Managlahi nga wanang ang ania sa mapa ug ang tinuod nga kalibotan?” mao kadtoy misantop sa iyang hunahuna.

Sa dihang giliraw niya ang iyang mga mata, nakamatikod siya nga adunay gagmayng dila sa kalayo nga makita sa alimpulohan sa matag bagani. Ang uban halap-halap apan ang uban buhi kaayo. Ilabi na kadtong anaa sa alimpulohan ni Balagon. Duha ka dila nga kalayo ang maorag nagsayaw-sayaw sa alimpulohan niya.

“Ang-ang sa pagka bagani?” mao kadtoy nahunahuna ni

Robert Makaindan nga buot ipasabot sa maong dila sa kalayo.

Nalipay kaayo ang batan-on sa iyang nadiskobrehan nga laing gamit sa mapa. Pinaagi niadto, dali niyang mahibaw-an kon unsa kakakusog ang iya unyang mga kaaway. Dako kaayo kinig ikatabang sa iyang pagpanimpalad sa kalibotan sa Libungan diin ang iyang kaugalingon ray iyang masaligan. Pinaagi niini, sayon lamang alang kaniya ang pagpamanhig samtang lisod alang sa mga kaaway nga siya mabanhigan.

Human kadto, mibalhin si Robert Makaindan. Gisulayan niyag sud-ong ang usa ka gamayng banuwa. Kadtong maong banuwa ginganlag Kimaya. Nahimutang kadto sa tiilan sa usa ka dakong bungtod nga lunlon batong bantilis. Kinoral ug dagkong bato ang maong banuwa. Aduna kiniy dakong ganghaan. Atubangan sa maong ganghaan adunay mga barungbarong nga naglinya kilid sa

dalan. Tungod kay nahimutang kini sa hanayhay nga bukubukong bahin sa tiilan sa bungtod, bantang kaayo ang tanang motungas sa maong dalan.

“Usa ka minahan?” matod ni Robert Makaindan sa iyang kaugalingon.

Sa dihang miduol pa ang batan-on, nasuta niya nga minahan lagi kadto sa puthaw. Nakita niya ang way puas nga pag-aso-aso sa tulo ka dagkong buhatan samtang maayo ang pagkakamada sa minolde nga puthaw. Miduol siyag ayo unya iya kadtong gipangsukod-sukod. Tag-usa ka dangaw kuwadrado kadto samtang halos katunga sa dangaw ang kabaga. Sa gawas sa maong mga buhatan, igmat nga nagbantay ang mga bagani. Ug sa iyang kakurat, nakit-an niya nga tagtulo ka dila sa gagmayng kalayo ang nagsiga-siga sa alimpulohan sa maong mga bagani.

“Selyo sa banay Kapinonan?” matod niya sa iyang hunahuna sa dihang nakita ang marka sa kalasag sa mga bagani. “Mao diay nga wa silay kahadlok nga makiggubat. Gawas nga aduna diay silay kaugalingong minahan sa puthaw, aduna sab diay silay daghang gamhanang bagani. Apan nganong wa may kasayoran niini bisan si Bantugan Kapinonan? Maorag kinahanglan gyod kong mag-amping. Maorag dili dali salomon ang dagat sa pakiggubat aning islaha.”

Sa dihang siya mipalayo sa maong lugar, gisulayan niyag duol ang kinadak-ang banuwa. Kadtong lugara mao ang banuwa nga ginganlag Liwaraan. Samtang nagtungtong siya sa usa ka bungtod sa sidlakang bahin duol sa dakong banuwa, nakamatikod siya nga sa mapa adunay marka sa kasadpang bahin sa maong bungtod. Tupad sa marka ang larawan sa usa ka kabang puthaw nga nagawas-awas sa sensilyo nga bulawan. Nangita pa siyag ingon niadto nga marka. Ug didto iyang nasuta nga kadtong mga markaha gitagana sa mga lugar diin adunay gilubong nga mga kabtangan.

Human niadto, mihukom siya nga mobalik sa baba sa langob diin naglingkod ang iyang lawas ibabaw sa lapad ug dakong bato. Sa mapa, kadtong lugara gimarkahan og Kahulugan sa Sabayan. Sa dihang gibukhad niya ang iyang mga mata, mibati siyag tumang kakapoy. Nabatian sab niya ang pagdaguok sa iyang tiyan. Didto lamang niya nabatian nga siya gigutom og ayo.

Sa dihang nakita niya nga wala pa mahuman si Layok Pagalad sa iyang ritwal sa pagtukob, gipasagdan lang niya ang talabusaw. Milugsong dayon siya ngadto sa linaw aron dumalahon ang mga butang nga buot niyang ipahimo sa bag-o niyang mga sakop. Sa pipila ka butang nga iyang nasuta gikan sa paglaag-laag gamit

Gamhanan ang mapa. Ug kini gipahimuslan og maayo ni Robert Makaindan nga magamit sa iyang bentaha...

ang katingalahan nga mapa, nahunahuna niya nga kinahanglan ipahiluna niyag ayo ang iyang paggamot sa maong isla. Kadto tungod kay buot niyang makakab-ot pa og dugang nga kusog ug gahom aron maandam siya sa pagbalos sa kaayo nga gipakita kaniya ni Dayangdayang Manganingga ug Pagalad Binuklasan. Dugang pa, gusto niyang tabangan ang banay ni Layok Mambunsudan kansang lawas maoy gikunsaran sa iyang gimokod.

“Maorag lami galing nang inyong gisugba,” matod pa ni

Robert Makaindan sa dihang naabtan niya nga nagsugbag isda ang iyang mga sakop. Humot ang inalisngaw sa sinugbang kasili nga nagmanteka lang ang agi sa lapad-lapad nga bato diin kini gisugba.

“Agalon,” matod sa walo ka bagani dayong duko sa ilang mga ulo.

“Hmmm,” dayong yango ni Robert Makaindan. “Ayaw mog kataha nako, uy. Karon nga ako na mong mga sakop, mag-inato ra ta. Wala bitaw laing tawo dinhi.”

Nakaginhawag lawom ang mga bagani. Maorag dili sila makatuo nga ang batan-on nga nakita nilang bangis kaayo pagpatay, karon mopahiyom-hiyom ra nga maorag yano ra nga tawo. Sa dihang naghisgot-hisgot sila sa wa pa moabot ang ilang agalon, nagkasinabot na silang tanan nga molikay gyod nga masuko ang ilang agalon. Nakurat pa gani sila kay si Balagon sama ra sab diay nila nga way hinanawan mahitungod sa bag-o nilang agalon. Ug nga sama kanila, gilusapan sab si Balagon sa mga nahitabo.

“Agalon, asin ra lagiy gitempla ani kay way nakadalag panakot,” matod pa ni Balagon nga mitunol sa batan-on og luka sa saging diin gibutang ang ginutad na nga sinugbang kasili. “Salamat gali,” matod pa ni Robert Makaindan.

Maorag nanglugsot ang laway sulod sa iyang baba sa dihang natilawan ang sinugbang kasili. Naglanay-lanay ang kalami nga gibati sa iyang dila. Nakahinumdom siya nga niadtong gamay pa siya magsugba silag kasili didto sa ilang uma daplin sa suba sa Amusig ilabi na sa panahon sa tingbaha. Paresan dayon kadto og linung-ag nga saging kadesnon nga kalabanghan.

“Agalon, nia pay dugang,” matod ni Balagon sa dihang nakita nga natilok na ang sulod sa luka sa saging sa ilang agalon.

“Aw, kamo diay,” matod ni Robert Makaindan apan wala niya pugngi si Balagon.

“Ayawg kaikog, Agalon, kay upat ni ka dagkong kasili,” matod ni Balagon.

Mao kadto nga padayon og kaon ang batan-on. Sa dihang nabatian niya nga duol nang mapuno ang iyang tiyan, ayha pa siya miyanghag gikan sa pag-atubang sa luka sa saging. Didto niya gisud-ong og ayo ang bag-o niyang mga sakop. Si Balagon ug ang usa ka bagani ra ang hamtong na ang panagway. Ang unom mga pamatan-on pa. Apan sa pagkatinuod, si Balagon duol na mogatos ang edad samtang ang usa ka bagani kapin sa gatos na. Ang unom nga maorag pamatan-on pa, mga singkuwenta anyos na.

“Salamat sa gamhanang bulalakaw sa pag-alima sa kasili. Salamat sa kalayo nga miuyon sa pagluto. Salamat sa nanikop ug misugba,” matod ni Robert Makaindan nga daw nag-ampo.

Natingala ang mga bagani. Sukad masukad, karon pa sila makakita og agalon nga mapasalamaton. Naanad na sila nga molihok nga way madawat nga pagpasalamat sa ilang miaging agalon. Tungod niini, mikusog ang ilang pagtuo nga langyaw ang kagikan ni Robert Makaindan. Nadungog na nila ang sugid ni Balagon mahitungod sa mga batan-on nga gikan sa kontinente nga manimpalad aron mahingpit ang pagka bagani.

“Mga sakop, magpaila-ila sa diay ko kaninyo,” matod ni

Robert Makaindan. Miduol dayon sa atubangan sa batan-on ang walo ka bagani. Hilom sila nga naminaw sa ilang bag-ong agalon.

“Uto Mambunsudan ang akong ngalan dinhi,” matod pa ni Robert Makaindan. Sa iyang tono, nasayod ang mga bagani nga dili kadto mao ang iyang tinuod nga ngalan. Apan dili na kadto mahinungdanon alang kanila. Kay sa gikaingon na ni Balagon, kinahanglan lamang nga mosunod sila sa matag mando sa ilang agalon.

“Ang kagikan mao ang banay Mambunsudan sa walog sa Kidagsangan,” padayon ni Robert Makaindan. Nakahukom na siya nga angkonon ang pagka tawo ni Uto Mambunsudan. Mao kini ang gamiton niyang takuban samtang wala pa siyay igong gahom ug kusog sa kalibotan sa Libungan.

“Nganong nangutana man siya kon hain ang walog sa Kidagsangan kon taga didto ang iyang kagikan?” matod ni Balagon sa iyang kaugalingon. “Naa gyod niy tinago ning among agalon. Apan wa na miy labot kon unsa man kadto. Ang mahinungdanon, mosunod lang mi sa iyang mga mando. Sa iyang kinaiya, dili sab tingali mi niya lupigan. Kon mapasalamaton siya sa yanong sinugba nga kasili, malagmit iya sab ming tabangan sa among mga kinahanglan ilabi na alang sa among mga banay.”

Sa gamayng panahon sa iyang pagsabot sa kinaiya sa ilang bag-ong agalon, nasuta niya nga taliwala sa kabangis niini batok sa mga kaaway, maorag maampingon kini sa iyang mga kauban. Kini maoy iyang nabatian sa dihang nakita niya ang batan-on nga malipayong nagkaon og sinugbang kasili ug sa dihang mipakita kinig pagtamod sa ilang pagsilbi kaniya.

“Dili nako itago kaninyo nga wa pa kaayo koy kasinatian kabahin sa lakaw sa mga butang dinhing dapita. Mao nga akong isalig kaninyo ang daghang butang. Ayaw mog kabalaka kay dili nako kalimtan ang inyong mga kahago. Kon kamo adunay kinahanglan nga anaa sa akong kagahom aron ituga, dili ko kamo pasagdan,” matod pa ni Robert Makaindan.

Maorag mihayag ang panagway sa mga bagani sa dihang nadungog nila kadto. Sukad masukad, karon pa sila makadungog og ingon niini nga matang sa agalon. Sugod sa pagka bata, sila gimatuto na nga ang ilang kinabuhi ihalad nila sa ilang agalon ug nga dili sila makalaom nga tabangan sila sa ilang agalon.

“Agalon,” dungan nga mingyukbo ang mga bagani sa atubangan sa batan-on. Natandog sila sa kinasingkasing nga pamulong niya.

“Usa ray balaod nga angay ninyong timan-an,” padayon ni Robert Makaindan. “Ako momando ug kamo mosunod.”

“Matuman ang imong balaod, Agalon,” matod pa ni Balagon nga giila na sa ubang bagani isip pamuno sa ilang grupo.

“Panglingkod mog tarong kay akong ilatid kaninyo ang gusto nakong mahitabo,” matod pa sa batan-on. Sa dihang sila nakaplastar na, misugod dayon si Robert Makaindan sa paglatid sa iyang mga mando. Niadtong tungora sab, mibalik nag sulod sa iyang galamhan si Layok Pagalad nga nahuman nag tukob sa napukan nga mga bagani.

“Ang una ninyo nga misyon mao ang pagmugna og base nato sa dakong banuwa sa Liwaraan,” matod pa ni Robert Makaindan. “Kinahanglan makahimo mog paagi aron makasagap tag mahinungdanon nga mga impormasyon. Pananglit, kanang mga impormasyon kon kinsay mga gipolon. Kinsay ilang mga asawa. Kinsay ilang mga sinaligan. Kinsay ilang mga higala. Asa sila maglaagan o kaha magpabugnaw. Unsay ilang mga hilig ug uban pang mga butang.”

Natingala ang mga bagani. Maorag dili gyod diay yano ang ilang agalon. Nasayod sila nga dili basta-basta ang mga gipolon— sila nga agalon sa liboan ka bagani. Alang kanila, kamatayon ra ang magpaabot sa pakigbikil sa usa ka gipolon. Gipangkulbaan sila.

“O, nangaunsa mo diha?” Mikatawa ang batan-on. “Wa pa gani ta mosugod, maorag nangahadlok na man mo. Ayaw mog kabalaka kay dili man kamo ang moduol sa mga tawo nga duna kitay interes.”

Ug human kadto, gilatid ni Robert Makaindan ang iyang mga sugyot. Mahinungdanon alang kaniya ang tukmang mga impormasyon. Mao nga gihan-ay niya ang kinadalian nga paagi— magtukod og balay-kalingawan. Nasayod siya nga sa kalibotan sa Libungan diin matag karon ug unya adunay gubat, ang balay

kalingawan maoy usa sa nag-unang lugar diin mag-adtoan ilabi na ang banggiitang mga bagani.

“Ayawg kabalaka mahitungod sa salapi,” matod pa ni Robert Makaindan sa dihang nakita ang nawong ni Balagon nga maorag ginerbiyos. “Sa sidlakang bahin sa Liwaraan, aduna moy makita nga gamayng bungtod nga gibukotan og kakugnan. Sa kasadpang bahin sa maong bungtod, pangitaa ninyo sa tiilan kining markaha. Kalota dayon ninyo ning lugara kon asa ang marka. Ayaw mog hunong hangtod makalotan ninyo ang usa ka kaban nga puthaw. Mao sa toy inyong gamiton samtang wa pa tay kita. Timan-i, pagkuha og utokan nga babaye nga maoy modumala sa balaykalingawan. Basta tumana lang ninyo ang akong gihan-ay nga plano.”

“Ikaw diay, Agalon, dili diay ka mouban namo padulong didto sa Liwaraan?” pangutana ni Balagon.

“Mosunod ra unya ko,” tubag ni Robert Makaindan. “Naa pa koy buhaton dinhing dapita. Basta tumana lang ninyo ang akong gisugo nga inyong buhaton.”

Natingala ang mga bagani. Maoy ilang nabatian nga buot sa ilang bag-ong agalon nga sulayan kon kasaligan ba sila. Maoy ilang pangagpas nga malagmit, magsunod-sunod ra nila ang ilang agalon aron bantayan ang ilang mga lihok. Tungod kay nahunahuna nila nga ang ilang patik sa pagka ulipon mamahimo mang panason kon adunay labing gamhanan nga bagani nga ilang maduolan. Wala silay kasayoran nga sa tibuok kalibotan sa Libungan, walay bagani nga adunay kagahom sa pagpanas sa patik sa pagka ulipon nga gigama sa talabusaw nga si Layok Pagalad.

“Moadto siya sa Kidagsangan? Moapas sa Tigbawan? O maniid kanamo?” mao kadtoy mga pangutana sa hunahuna ni Balagon. Apan sa tonada sa ilang agalon, maorag wala man kiniy laraw nga magsunod-sunod nila aron maniid.

“Tuod diay, pila ka adlaw ang lakaw gikan dinhi hangtod sa Liwaraan?” pangutana ni Robert Makaindan.

“Agalon, kon paspas nga lakaw mokabat og mga napulog lima ka adlaw,” tubag ni Balagon. “Kon malangan, tingali madugangan pag pito ka adlaw.”

“Nganong dako man ang ligas?” pangutana pag-usab sa agalon.

“Aw, mag-agad man god na kon asa mi moagi. Pananglit makaagi mi sa mga banuwa nga adunay kamulong gubat, malagmit molibod mi sa laing dalan mao nga malangan,” tubag ni Balagon.

“Mao ba?” matod ni Robert Makaindan. Human kadto mipiyong siya ug misulod sa iyang galamhan. Didto, iya dayong gisud-ong ang mapa. Human ang pipila ka gutlo gibukhad niya ang iyang mga mata.

“Gikan dinhi, panglaktod mo sa tiilan sa bungtod sa Kiniyaban,” pamulong ni Robert Makaindan. “Tabok dayon mo sa suba sa Kibalabad aron makalusot dayon mo padulong sa walog Nabaliwa. Kini ang ruta nga inyong sundon.”

Human kadto, giguhit dayon ni Robert Makaindan ang ruta sa bunbon nga natigom duol sa iyang gilingkoran. Niadtong tungora, dako ang katingala sa mga bagani ilabi na ni Balagon tungod kay maorag hanas na man kaayo sa han-ay sa kayutaan ang ilang agalon. Wala malimot si Balagon nga dili pa lang dugay nangutana ang iyang agalon bahin sa kahimtang sa isla ug han-ay sa mga kayutaan.

“Kon wala na moy pangutana, panglakaw na mo,” mando ni Robert Makaindan sa bag-o niyang mga sakop. Wala na niya panumbalinga ang dako nilang katingala.

Ug mao kadto nga nanglakaw dayon ang walo ka bagani nga gipangulohan ni Balagon. Samtang si Robert Makaindan milakaw sab padulong sa Suba sa Tigbawan aron pangitaon ang tulo ka bagani nga minggukod kang Dayangdayang Manganingga. Wala kaayo siya mabalaka mahitungod sa dalaga tungod kay nasayran na niya ang tin-aw nga mando nga dakpon lang ang dalaga ug kinahanglan dili kini dagmalan.

“Kinahanglan magbansay pa ko sa paggamit aning mapa,” matod pa sa ulitawo sa iyang kaugalingon samtang paspas nga milakaw. Ug samtang siya nagsigeg balik sa mapa aron mosubay sa usa ka ruta samtang padayon nga naglakaw, nakamatikod siya nga misamot og kapaspas ang iyang paglakaw.

“Aw, maora na man kog naglupad aning kalakiha,” matod niya sa iyang kaugalingon sa dihang nakamatikod nga halos wala na gadapat sa yuta ang mga tunob. Mao kadto nga wala madugay, nakaabot na siya sa suba sa Tigbawan. Maora siyag gipalid sa hangin padulong didto.

Milingkod si Robert Makaindan sa usa ka dakong bato sa dihang nakaabot na sa suba. Human kadto, mipiyong siya aron masud-ong og ayo ang mapa. Sa iyang dakong katingala, nakita niya nga sa maong mapa adunay halap na nga agi sa mga hulagway nga nagsubay sa kabatohan sa suba. Hulagway kadto sa tulo ka tawo. Ug nakaseguro ang ulitawo nga kadtong mga tawhana way lain kondili ang grupo ni Tignarog.

Sa iyang pagbukhad sa iyang mga mata, nagdali-dali dayon si Robert Makaindan og sunod sa ruta nga giagian sa tulo. Matag karon ug unya, mobalik siyag tan-aw sa mapa aron masundan ang ruta sa tulo ka hulagway. Ug samtang nagkadugay, nag-anam og katin-aw ang panagway sa matag tawo. Hangtod nga miabot na siya sa lugar diin nahimutang ang dili makita nga babag sa sidsiran sa Lasang sa Mantukobay. Kutob ra sa maong lugar ang hulagway nga iyang nasundan.

“Misulod sila sa Lasang sa Mantukobay? Kon mao, misulod sa maong lasang si Dayangdayang Manganingga?” Maorag milabad ang ulo sa ulitawo sa dihang nasuta niya kadto.

(PADAYONON)

“Agalon, asin ra lagiy gitempla ani kay way nakadalag panakot,” matod pa ni Balagon nga mitunol sa batan-on og luka sa saging diin gibutang ang ginutad na nga sinugbang kasili...