Bagani Tagna Ang sa mga

14. Ang “Ikaduhang” Iyakan

WALA gyod damha ni Robert Makaindan nga iyang makita si Dayangdayang Manganingga sulod sa balay sa iyakan. Nagdali siya nga miduol sa walay panimuot nga dalaga nga naghigda sa usa ka lantay sa suok sa usa ka lawak. Sa maong lawak adunay dakong talad diin maayo ang pagkahan- ay sa lainlaing matang sa tanom nga tambal.

“Agalon, babayeng iyakan ni,” matod ni Layok Pagalad. “Nakadungog nga aduna silay ritwal diin ilang angkonon ang lawas sa usa ka tawo. Kanang mga tambal nga giandam para gyod na sa ritwal. Ug malagmit, kadtong iyang gisag- ob nga tubig gikan sa Linaw sa Kaputli iya tong gamiton aron hinloan ang lawas nga iyang angkonon.”

“Mao ba?” Mikunot ang agtang sa ulitawo. “Unsa may tumong nga ilang angkonon ang lawas sa usa ka tawo?”

“Ang ako ra mang nahibaw- an ana nga mao nay pamaagi sa mga tigulang nga iyakan aron malugwayan pa ang ilang kinabuhi,” matod pa ni Layok Pagalad.

Gisusi dayon sa ulitawo ang kahimtang sa dalaga. Gigunitan niya ang pulso niini samtang namati sa gininhawa sa babaye nga maayong pagkahinanok. Sa dihang natino niya nga walay suliran sa kahimsog sa panglawas sa dalaga, nakaginhawa siyag luag. Nagpasalamat siyag dako nga giunhan niya ang iyakan sa pagsulod sa balay niini.

“Layok, itudlo kanako ang paghimog patik sa pagka ulipon,” matod ni Robert Makaindan.

“Matuman, Agalon,” tubag sa talabusaw.

Human kadto, mipiyong ang ulitawo sa dihang nabatian niya ang pagsulod sa usa ka hurim- hurim sa iyang galamhan. Kadto mao ang mga pulong nga kinahanglan litokon aron maulipon ang gimokod ug mga kalag sa bisan unsang binuhat. Matod pa, kinahanglan lamang nga labing kusgan ang gimokod sa mobuhat niini kon itandi sa buot niyang uliponon.

“Natun- an na nimo, Agalon?” dako ang pagkahibulong ni Layok Pagalad sa dihang nakita nga mibukhad na ang mga mata sa ulitawo. Nakahinumdom siya nga halos usa ka tuig ang iyang pagtuon sa maong pamaagi.

“Aw, sulayan nato aron makitang katag,” matod pa sa ulitawo dayong litok sa iyang hunahuna sa hurim- hurim nga iyang natun- an.

“Bilat sa abat!” pamalikas sa talabusaw sa iyang hunahuna sa dihang nakita ang dako kaayo nga patik nga duol nang mosulod sa iyang agtang. Gilusapan siya sa kakusog sa gahom sa maong patik. Ni wala gani mobuka ang mga ngabil sa ulitawo.

“Unsa man, pasar ba?” ngisi sa ulitawo sa dihang nakita ang pagpaniga sa mga mata sa talabusaw.

“Ha- ha- ha. Abi nakog mabaldado na ang akong hunahuna,” matod pa ni Layok Pagalad. “Pasar kaayo, Agalon!”

Sa dihang moaksiyon nag sulod sa iyang agtang ang dakong patik, gilusapan gyod ang talabusaw. Tungod kay nasayod siya nga ang ingon niadto kakusog nga patik adunay kagahom nga mopanas sa iyang kaugalingong panghunahuna. Mao nga sa dihang natino niya nga wala

dayona sa ulitawo ang pagpatik kaniya, nakaginhawa siyag luag ug lawom. Niadtong higayona lamang niya nahinumdoman ang tambag kaniya sa diwata, ‘Alagari siya sa kinasingkasing kay moabot ang adlaw nga bisan usa ka gatos nga sama kanimo dili igo aron batokan ang mabatonan nga gahom’.

Mipahiyom lang ang ulitawo. Nasayod siya nga kinahanglan sab niyang magalongan og ayo apil ang talabusaw. Iya gyod nga gituyo nga mahuraban ang talabusaw aron dili kini makahunahuna sa pag- unay kaniya.

“Kahibulongan gyod ang Linaw sa Kaputli,” maorag wala sa kaugalingon nga hunghong ni Layok Pagalad sa hangin.

Maorag mitangkag ang dunggan ni Robert Makaindan sa dihang nadungog kadto. Nahunahuna niya nga kon makahumol didto sa linaw ang talabusaw, makabaton kinig labing kusgan nga gimokod kay sa kon makainom lang kini gikan sa sinag- ob sa iyakan. Ug sa dihang nahunahuna niya nga siya aduna nay kaugalingong kusog ug nga aduna pa siyay gamhanang mapa, nasayod siya nga dili na siya mameligro bisan kon wala ang talabusaw. Kinahanglan man god og ubay- ubay nga panahon ang paghumol sa maong linaw.

“Kon mao, unsa pay imong gihulatan?” pulong ni Robert Makaindan nga mipahiyom.

“Agalon…” Wala nay lain pang mga pulong nga migula sa mga ngabil sa talabusaw sa dihang nakita niya nga kalit lamang anaa na sila atubangan sa Linaw sa Kaputli. Miyukbo dayon siya sa atubangan sa iyang agalon.

“A, maora man sab kag laing tawo,” tiaw- tiaw sa ulitawo. “Tindog na diha ug humol dayon sa linaw. Mobalik na lang ko inigkahuman nimo.”

Sa usa ka pagpamilok, nag- inusara na lamang ang talabusaw sa Linaw sa Kaputli. Wala siya mag- usik og panahon. Miplastar dayon siya sa tunga- tunga sa maong linaw. Tungod kay wala man siyay pisikal nga lawas, dili na niya kinahanglan nga moupok. Igo na alang kaniya nga maglutaw samtang naglingkod sa kinatung- an nga bahin sa linaw. Gipiyong dayon niya ang iyang mga mata aron mosunop sa iyang galamhan ang gahom nga mopakusog sa iyang gimokod.

Sa laing bahin, usa ra sab ka pagpamilok, nakabalik na si Robert Makaindan sa lawak diin atua nahikatulog si Dayangdayang Manganingga. Sa dihang gisud- ong niya ang mapa, nakita niya nga duol nang moabot ang iyakan. Migawas ang ulitawo sa maong lawak ug mibalik sa lawang

Gihimong ulipon ni Robert Makaindan ang nahimamat nga iyakan sa Lasang sa Mantukobay...

nga maoy maabtan kon adunay mosulod. Gamit ang dakong samin duol sa tamboanan, giusab sa ulitawo ang iyang panagway gamit ang kahibulongang takuban nga nakuha niya gikan sa mapa.

“Maayong patikan na nako siyang daan sa patik sa pagka ulipon,” matod pa ni Robert Makaindan. “Nipis lang nga patik ang akong himoon. Kanang dili niya mabantayan.”

Natun- an na ni Robert Makaindan nga adunay lainlaing matang sa patik sa pagka ulipon. Kon baga ang patik, mawad- an og kaugalingong panghunahuna ang mapatikan og mamahimo na lamang nga sama sa usa ka papet. Samtang kon nipis ang patik, dili kini mahibaw- an sa mapatikan apan dali kini nga maimpluwensiyahan sa tawong mipatik kaniya. Nahunahuna sa ulitawo nga mao kadtoy himoon aron iyang matun- an ang tinuod nga kinaiya sa iyakan. Sa iyang mga nadungog nga estorya niadtong bata pa siya, mangtas nga busaw ang mga iyakan.

Wala madugay, nabatian na ni Robert Makaindan ang pagtuyok sa selyo nga kandado sa balay sa iyakan. Dali rang nakatago ang ulitawo sulod sa mapa human niyag litok sa mga pulong nga maoy miumol sa patik sa pagka ulipon.

Nipis kaayo kadto ug walay kasayoran ang iyakan nga sa iyang pagsulod sa balay, ang maong patik ang misugat kaniya ug misulod sa iyang galamhan.

Giliraw sa iyakan ang iyang mga mata dungan sa iyang pag- abot. Wala siyay nakitang kausaban mao nga walay pagduhaduha siya nga milahos sa lawak diin niya ipahigayon ang ritwal. Hilom nga naniid kaniya ang ulitawo ug misunod sa iyang pagsulod sa lawak. Gisandig dayon niya sa kilid ang duha ka sugong nga puno og tubig nga gikan sa Linaw sa Kaputli.

“Matuman na gyod ang akong gipangandoy nga kagawasan,” matod niya sa iyang kaugalingon.

Gisusi dayon pag- usab sa iyakan ang tanang tambal nga nakahan- ay sa dakong lamesa. Sa dihang natino niya nga kompleto na ang tanan, miginhawa siyag lawom. Giliraw niya pag- usab ang iyang mga mata ug mihunong kini sa dalaga nga maayong pagkahinanok sa lantay sa suok. Human kadto, mibalik siya sa iyang agi.

Maorag haligi nga giugbok si Robert Makaindan sa dihang gihukas sa iyakan ang laksot nga takuban. Usa ka maanyag nga babaye ang misugat sa iyang panan- aw. Taas ug kulot ang buhok sa maong babaye. Ang iyang maanyag nga panagway labaw pa nga dalaygon tungod sa buhi kaayo nga mga mata. Ug ang iyang pamanit maorag panit sa ubod sa saging nga kita kaayo ilabi na kay ang iyang lawas giputos man sa itom apan nipis nga panapton.

“Gawas nga tataw nga dili tigulang ang iyang panagway, labing maanyag pa kini kon itandi kang Dayangdayang Manganingga. Apan ngano mang ilisan niya ang iyang lawas?” Mao kadtoy dakong pangutana sa hunahuna ni Robert Makaindan samtang naglingkod duol sa tamboanan. Gipasagdan lang niya ang iyakan nga niadtong tungora nagandam alang sa panihapon.

Samtang naghinuktok si Robert Makaindan, wala na niya mabantayi ang paglabay sa mga gutlo. Mao nga nakurat siya sa dihang migula ang babaye nga igo rang nagtapis. Maayo na lang gani kay nakahinumdom siya nga dili siya makita sa babaye mao nga wala siya maglihok- lihok. Gikulbaan siya sa dihang miduol sa tamboanan ang babaye. Ug samtang kini mipaduol, mikuyanap sa tibuok palibot ang kahumot gikan sa inalisngaw sa tasa nga dala niini. Molingkod na unta ang iyakan sa lingkoranan apan aduna kiniy namatikdan. Mitutok kini sa lugar diin naglingkod ang ulitawo. Sa kahait sa iyang pamati, maorag nakadungog kinig pinitik sa kasingkasing. Mikunot ang iyang agtang sa dihang wala siyay nakita. Mao kadto nga gibutang na lang sa iyakan ang tasa sa kilid sa tamboanan ug misulod kini sa iyang lawak.

Nakaginhawag luag si Robert Makaindan sa dihang misulod sa lawak ang iyakan. Abi gyod niya og nakita na siya sa iyakan. Namula og ayo ang iyang nawong. Labas pa sa iyang hunahuna ang kahumot sa samuyaw nga iyang nasimhot dungan ang usa ka matang sa kahumot nga motuhop bisan sa galamhan.

“Unsa ba tong akong gibati nga maora man gyod og naay naglingkod didto sa tamboanan?” matod sa babaye sa iyang kaugalingon samtang nagsul- ob sa iyang puti nga biste.

Tungod sa iyang katahap, giandam dayon niya ang iyang balaraw. Gisuksok niya kini ilawom sa iyang ambal. Migula siya sa lawak samtang nagkanta- kanta. Sa dihang duol na siya sa lingkoranan kilid sa tamboanan, gihublot dayon niya ang balaraw ug paspas nga gidunggab- dunggab dapit sa may lingkoranan.

“Binakal ka!” Wala makapugong sa pagpamalikas si Robert Makaindan sa iyang hunahuna. Maayo na lang gani kay daan na siyang mibalhin.

“Kon kinsa ka man, pakita kanako!” hagit sa iyakan samtang igmat nga naniid ug namati sa palibot. Nadungog na sab niya ang pinitik sa kasingkasing. Karon lang niya naseguro nga aduna gyoy laing nakasulod sa iyang balay.

Nagduhaduha ang ulitawo. Natingala siya kon unsang pamaagi ang gihimo sa iyakan aron mahibaw- an nga naglingkod siya sa lingkoranan. Tataw nga wala magtiawtiaw ang iyakan. Mao kadto nga walay nahimo ang ulitawo kondili magpakita.

“Giunsa nimo pagkasayod…?” Wala na mahuman sa pagpangutana si Robert Makaindan dungan ang pagpakita. Maoy misugat kaniya ang way puas nga mga hansak sa balaraw. Nagkapuliki siya sa paglikay. Maayo na lang gani kay hanas na siya sa paggamit sa mapa mao nga sa usa ka pagpamilok makabalhin- balhin dayon siya pahilayo sa mahait nga balaraw.

“Wala nay laing pamaagi.” Mao na lang kadtoy nasulti sa ulitawo sa iyang hunahuna. Sulod sa iyang galamhan, gipakusog niya ang gahom sa patik sa pagka ulipon nga daan na niyang gimarka sa iyakan.

“Pasayloa ko sa akong pagsulod sa imong balay nga walay pananghid,” matod pa sa ulitawo nga ang panagway niadtong tungora usa ka hamtong nga lalaki.

Natingala ang iyakan sa dihang nadungog kadto. Tungod kay maorag adunay gahom sulod sa iyang galamhan nga mipugong sa iyang kamot nga nagwara- wara sa balaraw. Maora bag adunay naghunghong kaniya nga dili dagmalan ang iyang kaatubang.

“Unsay imong gihimo kanako?” singgit sa iyakan ug walay duhaduha nga miasdang. Paspas kaayo ang iyang mga lihok. Gawas sa kasuko nga iyang gibati, dako sab ang iyang kabalaka. Tungod kay nasayod siya nga dili basta- basta ang binuhat nga makalusot sa selyong kandado ug makasulod sa iyang balay. Sa iyang pagkatarantar, gigamit na niya ang iyang tinagong gahom ug wala na niya hunahunaa ang mamahimong resulta niini. Ni wala na niya hunahunaa kon unsay mamahimong epekto niini sa ritwal nga maoy iyang paglaom aron makalingkawas sa Lasang sa Mantukobay.

“Ayawg kahadlok. Wala koy daotang laraw batok kanimo,” matod ni Robert Makaindan samtang nagkapuliki sa paglikay.

Nahuwasan og gamay ang iyakan sa dihang nadungog kadto. Didto lamang misulod sa iyang hunahuna nga kon gibanhigan siya sa maong binuhat, hagbay ra siyang naimpas. Maorag agong nga gibagting- bagting ang iyang dughan niadtong tungora. Gihangos siya sa nagsagol nga kakulba ug kahago sa paggukod sa lalaki.

“Kon wala kay laraw nga daotan, nganong misulod ka sa akong balay nga walay pananghid?” pangutana sa iyakan samtang naningkamot nga mawala ang iyang katarantar.

“Sa gikaingon ko na, pasayloa ako,” matod ni Robert Makaindan dungan ang pagduko sa iyang ulo. Human kadto, siya mipadayon sa pagpamulong. “Sa pagkatinuod, ako nakaabot dinhi tungod sa akong tinguha nga makabalos sa usa ka dakong utang- kabubut- on. Dili pa lang dugay, ang akong kinabuhi nagdungaw na sa bung- aw sa kamatayon. Apan ako giluwas sa duha ka tawo. Ang usa kanila mipanaw samtang nakigbatok sa mga buot mopatay kanako. Ug ang usa mao ang hinungdan nga ako nakaabot dinhi. Siya walay lain kondili ang babaye nga maayo ang pagkahinanok diha sa pikas nga lawak.”

“Kon mao, wala na tay estoryahan,” matod sa iyakan nga maorag misurok ang dugo sa dihang nadungog kadto. Kon kanus- a duol nang molampos ang iyang plano, aduna pa gyoy mobabag.

“Ayaw pagdali sa imong hukom,” matod pa ni Robert Makaindan. “Buot nako masabtan nganong kinahanglan nimo siya. Sa akong tan- aw nimo, wala ka pa man sa panuigon nga kinahanglan nimo malugwayan ang imong kinabuhi pinaagi sa ritwal sa pag- angkon og lawas nga batan- on. Ug kon sa panagway sab, labing maanyag ka kon itandi kaniya mao nga dili sab ko makaingon nga buot nimo angkonon ang iyang panagway. Mao nga sultihi ko nganong buot man nimong angkonon ang iyang lawas?”

Nakuratan ang iyakan. Tungod kay wala niya damha nga ang iyang kaatubang adunay kasayoran mahitungod sa ritwal nga tinago sa mga iyakan. Apan labaw siya nga nakurat kay maorag wala siyay gahom nga pugngan ang kaugalingon sa pagtubag og tinuod. Buot unta niyang mamakak. Apan adunay mga hunghong sa iyang galamhan nga saligan niya ang iyang kaatubang. Nasayod siya nga adunay talagsaong gahom nga gigamit batok kaniya apan dili niya kini mapugngan.

Mao kadto nga walay laing nahimo ang babayeng iyakan kondili isaysay ang iyang kaagi. Nga siya usa ka binilanggo sa maong lasang ug nga adunay tunglo kaniya. Ug nga masumpo lamang ang tunglo kon makalingkawas siya sa maong lasang. Ug nga pinaagi lamang sa pag- angkon sa lawas sa usa ka babayeng ulay, makaikyas siya sa maong lasang ug dili siya mabantayan sa dili makita nga babag sa sidsiran sa Lasang sa Mantukobay.

“Kon adunay laing paagi nga makagawas ka dinhi sa lasang, andam ka ba nga ihatag ang kagawasan sa dalaga nga imong gibihag?” matod pa sa ulitawo. Sa pagkatinuod, dili niya kinahanglan ang pagtugot sa iyakan aron maluwas ang dalaga. Apan buot niyang masuta kon unsay matuod nga kinaiya sa maong iyakan.

“Kon aduna may laing paagi, palihog sultihi ko. Ako kining isipon nga usa ka dakong utang- kabubut- on kanimo.” Wala masayod ang iyakan nganong niadtong tungora miluhod siya sa atubangan sa maong lalaki. Natahap siya nga gamhanan gyod ang maong binuhat. Daan na niyang namatikdan nga kadtong nawnga dili mao ang tinuod nga nawong sa maong binuhat. Isip usa ka iyakan nga adunay daghang nawong, hanas na siya sa pagtino kon tinuod ba o dili ang usa ka nawong.

“Tindog. Ayawg kataha. Akong isaad nimo nga luwas ka nga makalingkawas gikan dinhi,” matod ni Robert Makaindan. “Tuod diay, usbon nako ang akong pangutana: giunsa nimo pagtino nga naglingkod ko sa lingkoranan?”

“Sa pagkatinuod, wala ko makaseguro nga adunay naglingkod. Apan hait gyod ang pamati namong mga iyakan. Ug mao nga sa dihang nakadungog kog pinitik sa kasingkasing, natahap ko nga adunay naglingkod sa lingkoranan,” matod pa sa iyakan nga namula ang nawong sa dihang nahinumdom sa iyang walay pagduhaduha nga paghansak- hansak sa balaraw.

“Mmmm. Mao ba? Bangis nga pamati,” matod ni Robert Makaindan. “Tuod diay, unsa nang ilimnon nimo nga naa anang tasa nga humot kaayo?”

“A, bulak na sa binagyasan nga gihumolan sa ininit nga tubig,” matod pa sa iyakan. “Kadali lang, ha, kay magtempla ko alang nimo.”

Wala madugay nakabalik na ang iyakan dala ang tasa sa init nga ilimnon. Mikuyanap ang kahumot niini. Kon adunay makakita, dili katuohan nga maorag usa ka buotan nga asawa ang iyakan.

“Daghang salamat,” matod pa ni Robert Makaindan samtang dayong gisimhot ang inalisngaw nga humot kaayo. “Tuod diay, wala pa ta mag- ila- ila. Ako si Layok Mambunsudan. Ikaw, unsay imong ngalan?” “Laga Pigsayu,” tubag sa babayeng iyakan. “Lain pay ako, unsay iyang ngalan?”

“Si Dayangdayang Manganingga,” matod sa ulitawo. “Tuod diay, kanus- a na siya mapukaw?”

“Ugma sa udto malagmit mapukaw na siya,” matod ni Laga Pigsayu.

“Mmmm. Mangayo diay kog pabor nimo,” seryoso ang tingog sa lalaki. “Dili nako buot nga masayod siya nga akoy nagluwas niya. Igo na alang nako nga makagawas siya dinhi sa lasang ug makaikyas padulong sa Liwaraan.”

“Dali ra na, Layok,” tubag sa babayeng iyakan. “Ugma magpakaaron- ingnon ta nga magsangka. Unya pasagdan nato siya nga maikyas.”

Ug mao kadto nga ilang giplano og ayo ang ilang mga lakang inigkaugma. Natingala ang iyakan kay gaan kaayo ang iyang pamati alang sa lalaki bisan kon hamtong na kini ug dili pa gyod ambongan. Wala siyay kasayoran nga kadto tungod kay siya napatikan na sa patik sa pagka ulipon. Nakonsensiya og gamay ang ulitawo sa iyang gibuhat apan nasayod siya nga labing maayo nga kanunay siyang managana. Tungod kay kon buot niyang makab- ot ang kinatas- ang ang- ang sa pagka bagani, kinahanglang kanunay siyang mag- amping sa iyang mga lihok.

“Maayong buntag,” timbaya ni Robert Makaindan sa iyakan.

“Maayong buntag sab,” tubag ni Laga Pigsayu. “Isul- ob ni aron dili ka niya mailhan.”

Gisul- ob dayon niya ang laksot nga takuban nga gihatag sa iyakan. Mibahakhak siyag katawa sa dihang nakita ang iyang panagway sa samin. Mibahakhak sab og katawa ang iyakan. Human nilag pamahaw, mipadulong dayon sila sa lugar diin nadakpan sa iyakan si Dayangdayang Manganingga.

“Ayaw baya paninuod, ha!” nagngisi nga pamulong ni Robert Makaindan. “Ako baya ang ikaduhang iyakan.” (PADAYONON)

Gisandig dayon niya sa kilid ang duha ka sugong nga puno og tubig nga gikan sa Linaw sa Kaputli...