Ang Epekto Sa Coronavirus Pandemic Sa Kahimsog Sa Pangutok
Ang pagbasag libro, pagpaminaw og awit makatabang nga ikaw marelaks. Pilia ang mga teknik nga angay kanimo ug makanunayon kining buhaton.
Depression and anxiety can act like barometers that tell us something is not right here. So naturally, when we experience problems that intensify without the relievers we are used to, we will experience an increase in anxiety and depression. This is because we are grieving that life is not the same as it used to be.
— Mary K. Tatum, LMHC
SI James B. Santos (dili iyang tinuod nga ngalan), 24, nadayagnos nga dunay general anxiety disorder niadtong Disyembre taliwala sa pandemya sa coronavirus. “Gibati kog dakong kahadlok sa pagkakita sa daghang higala nga nagkasakit gumikan sa coronavirus,” niya pa sa iyang email. “Ang lockdown naghatag kanakog kaluya ug kahigwaos kon unsa ang mahitabo kanako. Pagkakaron, duna koy medikasyon aron pagkontrol sa akong kondisyon.”
Kining kasong general anxiety disorder nga gitaho sa ABSCBN News usa lamang sa daghang kaso sa epekto sa coronavirus pandemic sa kahimsog sa pangutok.
Ang Medical Center for Mental Health (NCMH) nag-ingon nga ang mga tawag sa ilang crisis hotline mitubo og upat ka pilo sukad sa pagsugod sa pandemya sa coronavirus, nga ang mga batanon ug mga tigulang maoy daling maigo sa depresyon gumikan sa pagkatanggong sa balay ug sa mga kabalhinan tungod sa krisis sa panglawas.
Matod ni Dr. Agnes Joy Casiño, usa ka psychiatrist sa Department of Health (DOH), “Wala lang ta magbangutan niadtong nangamatay sa COVID-19. Ang uban nagmasulub-on sa napakyas nga mga damgo, sa wa makab-ot nga mga ambisyon ug sa pagkabalda sa naandang kinabuhi nga atong gipuy-an.”
Nag-ingon sad si Casiño nga “alarming” o ikabalaka nga ning bag-ohay daghan ang tawag gikan sa mga bayong-bayong, kadaghanan kanila tungod sa school-related stress ug sa pagkahalwa sa balay.”
Di momenos sa 3.6 milyones ka Pilipino ang nag-antos sa
lainlaing klase sa mental, neurological disorder ug abuso sa droga, matod sa Department of Health (DOH), nga mitumbok sa usa ka pagtuon nga gihimo sa World Health Organization (WHO).
Mga 1.14 milyones ka Pilipino ang gibatig depresyon, 847,000 ang nakigbisog sa pagkagumon sa alak, samtang 520,000 ang nakitan nga dunay bipolar disorder, matod pa ni Frances Prescilla Cuevas, chief health program officer sa DOH Disease Prevention and Control Bureau.
Matod pa sa artikulo nga gipagawas sa Mayo Clinic, USA, ang pandemya sa COVID-19 lagmit nagdalag kausaban sa atong pagkinabuhi, apil na niini ang walay kasegurohan, kausaban sa atong inadlaw-adlawng buluhaton, kapig-ot sa panalapi ang ug pagkabulag sa katilingban. Mabalaka ka nga magkasakit, kon kanus-a magpabilin ang pandemya, nga mawad-an sa trabaho, ug nga unsa ang ugma nga imong mapaabot. Ang nanobrang impormasyon, tabi-tabi ug sayop nga mga taho makalibog kanimo nga dili ka na mahibalo kon unsa ang angayang buhaton.
Mahitabo nga imong masinati ang kapiot, kabalaka, kahadlok ug kamingaw nga kon mapasagdan o dili katambalan, mosangpot ngadtos mas grabeng sakit sa pangutok.
Ang kabataan ug mga tigulang ang daling maapektohan sa pandemya sa coronavirus. Ang mga paniksik sa Amerika nagpakita sa dakong risgo sa pandemya sa kahimsog sa pangutok sa mga bata ug bayong-bayong tungod sa ilang pagkahilayo ug pagkahimulag sa ilang eskuylahan, mga higala ug mga kadungawog. Kini makita sa kausaban sa ilang linihokan, kasubo, kahadlok ug pagkawalay konsentrasyon ug atensiyon.
Si Dr. Vanessa Kathleen Cainghug, Resident Child Psychiatrist sa The Medical City, nagtulbok niining kalit nga estilo sa panginabuhi nga sagubangon sa mga bata: online learning, kakulang sa face-to-face interaction, sa dili mahimong mga pagsaulog ug ang dili mahimong pagdula sa gawas.
Tambag ni Dr. Cainghug sa mga ginikanan nga mosulay pagmugna og mga kalihokan nga dili mogamit og mga gadget, sama sa pagsalmot sa pagluto sa mahinam nga pagkaon, pag-atiman sa mga binuhi ug ubang gaan ug praktikal nga mga aktibidad sa balay.
Nahibal-an nga ang mga tigulang ug mga tawong may kabilinggan sa lawas mas daling dutlan sa problema sa pangutok. Ang physical distancing dunay negatibo nga epekto sa kahimsog sa pangutok. Ang truma sa kuwarentina o pagkalaming sa balay mahimong hinungdan sa kahigwaos ug kasubo.
Unsay angayang buhaton aron kalikayan o matambalan ang daotang epekto sa coronavirus pandemic sa kahimsog sa pangutok? Ania ang mga kinaugalingong mga estratehiya nga gisugyot sa mga doktor ug mga psychologist:
1. Igong oras sa pagtulog. Katulog ug mata sa parehong oras matag gabii.
2. Salmot o pagbuhat sa regular nga pisikal nga mga aktibidad. Ang makanunayong paugnat sa kusog makakunhod sa imong kabalaka ug makahumpay sa imong daotang buot. Lingawa ang kaugalingon sa pagsayaw, pagbaktas o paglakaw-lakaw sa imong nataran.
3. Hustong pagkaon. Likayi o limitahi ang pagkaon og junk food, tam-is nga pagkaon. Kutobi ang pag-inom og kape.
4. Likayi ang alak, sigarilyo ug droga. Ang panabako makadaot sa imong baga nga maoy kasagarang ig-on sa COVID
19. Ang pag-inom og alak makapaubos sa imong coping skills unsaon pabatok sa kalaay ug kabalaka. Ayawg gamit og tambal o droga gawas kon gireseta sa doktor.
5. Likayi ang sobrang panahon sa TV, kompyuter ug selpon. Gani, ang naghinobrang pagtan-aw sa salida, pagdula sa kompyuter ug selpon mahimong timaihan sa sinugdan sa depresyon.
6. Relaks ug recharge. Ang paggahin og panahon sa hilom ug hayahay nga mga dapit makapakalma sa imong hunahuna ug makakunhod sa imong kabalaka. Daghan ang nakabenepisyo sa mga praktis sama sa lawom nga pagginhawa, tai chi, yoga ug meditasyon. Ang pagbasag libro, pagpaminaw og awit makatabang nga ikaw marelaks. Pilia ang mga teknik nga angay kanimo ug makanunayon kining buhaton.
Gawas sa nasulat sa unahan, gisugyot kining dugang nga mga pamagi sa paglikay ug pagbatok sa dili maayong epekto sa pandemya sa kahimsog sa pangutok:
1. Likayi ang mga post sa social media nga makapadugang sa imong kahadlok tungod sa malisyoso ug sayop nga mga taho.
Usa kini sa hinungdan nganong daghan ang mahadlok nga magpabakuna.
2. Hugti ang imong pagtuo ug pagsalig sa Ginoo. Ang pag-ampo makahatag og maayong panghunahuna ning panahon sa kalisdanan.
3. Pangitag bag-ong mga paagi sa pagkonek sa imong mga higala. Pangita ug gahinig panahon ang pakighinabi ug pagpaambit sa imong mga higala ug kauban sa pundok o kapunongan pinaagi teks ug tawag sa selpon, chats sa messenger ug zoom meetings sa internet.
Ang coronavirus pandemic makahimog kalaglagan sa kahimsog sa atong pangutok. Ang kaamgo ug pagdawat niining maong reyalidad gikinahanglan aron atong matumbok unsaon pagpugong ug pagbugno niining bag-ong mangtas nga naghasi kanato. Kaakohan sa usag usa sulod sa pamilya ang pagpaniid sa mga kauban sa balay ilabi nas mga bata, mga batan-on, mga tigulang ug kadtong may kabilinggan sa lawas.
Pagbantay niining mga sintomas sa depresyon: pagkawala sa paglaom, pagkawala sa kadasig, dugang kakapoy ug kalisod sa pagtulog, kahigwaos, kapikal (ilabi nas lalaki), kausaban sa gana sa pagkaon ug sa timbang, dili kapugngan nga emosyon ug paghunahuna sa kamatayon o paghikog. —