Ang Literasya Sa Lainlaing Hugna Sa Panahon

ANG pagkab-ot og kahibalo usa ka walay kataposang pangandoy sa tawo. Kining maong kahibalo alang kini sa pagtubag sa iyang lumadnong tinguha sa pagbaton og gahom. Ang kahibalo sa praktikal nga kalibotan sa praktikal niining kagamitan gikinahanglan uyamot aron ang tawo makapahimulos sa katawhay sa kinabuhi nga gidalit kaniya sa iyang panahon. Apan wala sab baya kaayo mausab ang tawo taliwa sa makanunayong kausaban sa panahon. Ang paglihok sa panahon nagtanyag lang gyod og mga pagliwag sa kagawian pinasibo sa kausaban kinabuhi nga angay sab tubagon sa tawo.

Ang makapakaraan sa usa ka tawo mao ang iyang pagpabilin sa mga butang sa kagahapon. Ang makapabag-o kaniya mao ang iyang mga damgo.

Ang matag panahon may iyang matang sa panginahanglan. Aron ang tawo makapahimulos sa mga kaayohan nga dalit sa pag-usbaw sa iyang mga nakaplagan ilabi na sa natad sa siyensiya ug teknolohiya, gikinahanglan niya ang kaantigo ug alamag nga kini magamit sa iyang inadlaw nga kinabuhi.

Sa sayong katuigan sa sibilisasyon, ang tawo nakadiskobre nga ang pagbaton og himan makapagaan sa mabug-at nga buhat ug makapataas sa dignidad ug kalidad sa iyang kinabuhi. Maong nahimugso ang panabot sa mekanika. Nadiskobrehan sa tawo nga mas labaw siya sa kasarangan kon iyang maugkat ang tinagong kusog sa kalikopan pinasikad sa kombinasyon lang sa mga yanong prinsipyo sa mekanika aron mahimugso ang komplikadong mga makina. Kini mao ang tema sa Panahon sa Rebolusyong Industriyal.

Sa bisan unsang panahon— sa kalinaw man o sa kagubot— ang tawo nagkinahanglan og himan. Kini ang numero unang kalahian nato sa mga mananap bisan tuod aduna usay mga matang sa mananap nga maantigong mogamit og himan. Kini sab ang numero unong rason nganong ang tawo ang nakahimo og labing dakong implewensiya sa kalibotan— sa kadaotan man o kaayohan— bisan tuod dili siya maoy labing dako nga linalang. Kini ang makapahibulong kaayo sa tanan. Kay kon kusog sa kusog lang ang panukdanan sa dominasyon, unsay dag-anan sa tawo batok sa dagkong kahayopan sama sa puwersadong elepante, sa mabangis nga leyon ug tigre, sa kusgan nga mga kabaw, sa paspas modagan nga mga kabayo?

Kining tanan nahitabo tungod sa kapasidad sa tawo paghimo og himan nga labaw kaayo batok sa kapasidad sa ubang hayop. Kon atong pasantopon, komplikado na kaayo ang mga himan sa tawo samtang ang mga himan sa uban pang mananap nagpabilin sa ilang primitibong kahimtang.

Atong mapanaghap nga niadtong Panahon sa Bato nga ang tawo nakamugna og mga himan gamit lang ang bato. Primitabo kaayo kon tan-awon ta kini sa modernong mga mata. Apan dako na kaayo kining layat sa sibilisasyon sanglit, sa unang higayon, may kaabay na siya gawas sa paggamit sa kaugalingong kamot ug kusog lamang. Lagmit dihang nakadiskobre sila nga pinaagi sa mahait nga bantilis nga gipatangag sa sanga sa kahoy, ang pagpangayam nahimong masayon. Yano kaayo nga himan ang “atsa nga bato” apan magamit kini niya batok sa pagpangatake sa bangis nga mga mananap o kaha sa pagmatansa sa iyang mga inayam aron dali kaniya ang pagkonsumo niini. Ug lagmit, ang matag tawo sa maong panahon angay nga mahanas sa maong “bag-ong kaplag”, kay kon dili, siya mabiyaan sa iyang panahon ug dili siya makapahimulos sa benepisyo sa “bag-ong teknolohiya”. Ug lagmit may usa ka tawo nga nakakita sa paglagtiw sa unang aligato sa kalayo dihang aksidente niyang nabunal ang “atsa nga bato” sa lain nga bato ug nahimugso ang unang dilaab sa kalayo. Atol sa maong penomenon, ilang namatud-an nga ang kalayo dili hinatag sa diyos gikan sa langit! Lagmit, kini ang unang siyentipikanong ideya

sa tawo. Ug sa unang higayon, ang pangutok sa tawo paspas nga milambo tungod kay ang mga protina nga anaa sa karne nga naluto nakatabang man sa mga puwersa sa anaswagan ( evolution) aron ang utok makabaton og kapasidad sa komplikadong mga proseso. Apan kining tanan ipaagi ta lang sa apokripal nga panaghap bisan tuod haduol usab kana sa tinuod.

Pag-abot sa Panahon sa Puthaw, nahitabo ang dakong rebolusyon sa ilang kinabuhi. Dinhi, ilang nadiskobrehan nga mas modular og dugay ang ilang mga himan kon kini gama sa metal. Ug mas episyente ang puthaw nga gamiton nga himan imbes sa bato kay ila man kining maporma sa gusto nilang disenyo. Apan nihit ang puthaw ug abunda ang bato. Maong matawag nga wala gihapon mawala ang kahimanan nga gama sa bato bisan aduna nay puthaw sa maong panahon. Apan tataw nga nakabaton og dakong bentaha ang mga tawo nga maantigong

Awtomatikong nahimong panginahanglan ang pagkaton sa butang nga malisod kaayong masabtan sa yanong lumulupyo niining kalibotana. Nahisama sa nahimong kamatuoran ang butang nga walay lawas.

mogamit sa puthaw ug disbentaha kaayo alang niadtong nagpabilin paggamit sa lunlon lang nga bato. Ang punto niini mao nga nahimong illiterate sa “bag-ong teknolohiya” sa puthaw ug nahimong mga “karaang tawo” ang nagpabiling minggamit sa bato. Ug bisan gani karon nga halayo na kita sa Panahon sa Bato, mogamit man gihapon kita sa bato sa mga higayon nga praktikal kini sa atong kinabuhi. Aduna gihapoy mogamit sa bato isip armas sa mamumuno ug bato lang gihapon atong gamiton kon gukoron og buang nga iro.

Sa pagkakaron, ang metal nahimo nang tipik sa modernong kinabuhi. Malisod nang hunahunaon nga wad-on ang metal sa atong kinabuhi. Kini ang nakita nga mas maayo ug mas epektibo sa bisan asang industriya. Gawas sa metal, anaa usab sa atong panahon ang ubang sintetikong mga materyal sama sa plastik, salamin, carbon fiber, mga composites, ug uban pang materyal nga adunay pinasahi nga mga kagamitan agad sa gitumong nga aplikasyon.

Kini kon mga himan ang atong hisgotan.

Apan miabot ang Edad sa Impormasyon diin ang kalibotan gitaklapan sa dili makita nga habol. Dihadiha, ang tanan nahimong sakop sa kalibotanong komunidad. Nabahas ang lainlain nga politikanhon, ekonomikanhon, ug kulturanhon nga mga babag. Namugna ang usa ka global culture, ingnon tang pulonga. Kini ang panahon nga nabahas ang heyograpikal nga mga utlanan ug nakahatag og hagit nga tatawng makapausab sa atong panabot sa mga aspeto sa politika, kultura, ug katilingban. Inig-abli nimo sa imong himan nga konektado sa balayan sa mga dagitabyan, awtomatiko nga ikaw nahimong kabahin sa kalibotanong diskurso kay ang balita sa labing suok nga dapit sa kalibotan maduhayag na man lang sa tumang kasayon sa imong atubangan. Sa laing pagkasulti, ang mga komunidad sa tibuok kalibotan nahimo lang nimong silingan nga usahay mas naglabi pa gani ang imong gigahin nga panahon sa inter-aksiyon niining birtuwal nga komunidad kay sa aktuwal nimong komunidad nga haduol uyamot sa imong balay. Oo, buot natong magpabilin unta ang himaya sa kakaraanan. Apan kon dili ta mokuyog niining maong dis-og, mamahimo kitang “karaang tawo sa Panahon sa Bato nga nabuhi diha sa Panahon sa Puthaw” segun sa atong artikulasyon sa itaas.

Gidebatehan pa kon kanus-a magsugod kining Panahon sa Impormasyon. Apan markado sa kasaysayan ang katuigan: ang pagkaimbento sa transistor (1947), ang unang dagitabyan nga kasudlan ug programa/algoritmo ug independente nga makapadagan sa maong programa (1959), ang pagsugod sa world wide web (1991). Kining maong mga panghitabo maoy matawag nga prekursor niining maong panahon. Giduso ang kasamtangang mga kalamboan sa dagkong layat sa kasaysayan sa natad sa elektroniko ug sa teknolohiya sa semiconductor.

Ug sa usa ka pamilok, ang kalibotan nausab. Makahinumdom pa ako sa dekada otsenta diin ang kinabuhi hinay ug langay. Apan lamian ug matahom. Ang paghikay sa mga papeles, ang pagpamalit sa gikinahanglan sa panimalay, ang pagduaw sa mga kabanay gahinan gayod og panahon.

Apan sa atong panahon karon, naglabi ang dili na sama sa minglabayng mga dekada. Naa ra kita sa sulod sa atong mga lawak apan kalibotanon ang atong inter-aksiyon. Ang kalibotan anaa na lang sa tumoy sa atong mga tudlo sinalikway ang mga babag sa heyograpiya ug kalahian sa oras. Sa usa ka tuslok sa tekla sa atong mga selpon, tab, o kaha dagitabyan, kita nahimong kalibotanon. Ug natukas ang kahibalo. Ang bag-ong Adan nakakitkit sa binag-ong mansanas ug naiya ang kahibalo sa kalibotan.

Karon, ang kasagaran sa mga porma ug proseso sa kagamhanan ug patigayon anaa na sa internet. Dili na kinahanglan nga personal nga moadto sa mga buhatan sa gobyerno kay kasagaran karon sa transaksiyon may serbisyo na man sa onlayn. Sa pipila lang ka pagtulpok sa tekla sa atong himan, ang atong katuyoan prosesohon lang sa teknolohiyang digital ug presto! mahikay ang tanan sa labing masayon. Bisan ang pagpamalit sa panginahanglanon sa panimalay mahimo na mang orderon onlayn ug ihatod kini sa atong pultahan. Ultimo sud-an, ultimo lugaw, kini ihatod sa atong nataran nga magaso. Ultimo gugma, anaa na sa internet. Ang mga fastfood chain aduna nay online deliveries nga gipasakay sa mga food delivery applications. Kasagaran sab sa mga serbisyo— minaayo man o dili— makita na sa

internet. Pananglitan, ang pagbayad sa atong nagamit nga kuryente, tubig, sa serbisyo sa atong ISP ( internet service provider) ug uban pang utility. Dugang niini, ang salapi nga ipadala sa mga pinangga kadali na lang maproseso ug makuha pinaagi sa mga aplikasyon.

Ang detalye ug proseso sa atong banko gisumpay na sa atong mga himan. Bisan ang atong gipadala nga mga butang alang sa atong mga kabanay ug minahal mahimong masundan hain nang dapita kini sa ruta sa paghatod. Ang mga ling-on sa kahibawo nga kaniadto atong utingkayon sa mga basahonanan mapakli na ang elektroniko niining mga kopya. Ang mga balita, urog, pelikula, telebisyon, radyo, o bisan unsang medya aduna nay bersiyon nga digital. Ang mga hulagway mapasa na sa lainlaing plataporma nga onlayn. Ang mga panagtagbo sa patigayon o kaha mga lektura ug pamulong mahimo nang himoon onlayn sa labing sayon nga paagi nga dili na kinahanglan mobiyahe o kaha mag-ilis pa ta sa labing kinakusgan natong biste. Sa laing pagkasulti, ang internet nahimong higanteng superhighway sa nagsunggamot ug nagbahis-bahis nga mga impormasyon ug kita na lang ang mopili asa kitang eskinaha o asang espidnoha kita mosubay ug mopasilong. Usa ka dakong merkado ang internet diin ang mga ideya, serbisyo, manggad, kasayoran, kalingawan— kining tanan mapahimuslan sa tawo sa ingon-sa-kilat nga gikusgon ug kasayon.

Kaniadto, kaming mga bata magduwa sa nataran og mga lumadnong duwa sama sa siyatong, piko, tubig-tubig (atol sa mahayag nga Buwan), balay-balay, tago-tago, luksong tunok, litik-litik sa lastiko, bamba, kasing, dampa, taksi sa tansan, holen, ug uban pa nga makapabusing-ot sa among mga hitsura. Ang ubang duwa risgo ug hinanggaw sab kaayo sama sa pagpangawat og santol, pagsaka sa sineguylas, paaway sa kaka, kaliding, luthang-bagakay, paruyda sa mahait nga tansan, usahay magsumbagay bisan wala ray hinungdan. Oo, nangahulog sa kahoy ug nangapiang ug nangahikot ang mata sa kinumo, napaakan og mga hanlulumbo sa pagpunayg sugpahot sa banwa, nakasab-an sa tag-iya sa santol— apan misangpot sab baya ang kadaghanan sa pagka hamtong. Kon ulanon ang panahon, sa sulod sa balay magduwa kamig sungka, magbalinsay og bayanan sa sigay, tigmo-tigmo, o unsa pa dihang kalingawan nga magamit ang mga takna sa adlaw sa ting-ulan.

Ug dili lang gani ang ekonomiya ang naimpluwensiyahan sa ilang mga kalihokan kondili ang mga sistemang politikal sa kanasoran kansang mga pananaw ug panabot naapektohan sa ilang mga inobasyon.

Apan karon, ang mga bata moabli lang sa ilang gadget ug molingkod sa usa ka suok ug magduwa sa kinaham nilang video games sa mga kaduwa nga gikan sa lainlaing suok sa kalibotan. Ang nataran nila mao ang birtuwal nga dulaanan. Maglutok ang ilang mga mata sama sa aswang atubang sa ilang mga himan ug mga kulamoy lang nila ang maglihok nga lihirong motuslok sa mga buton. Makalingaw sab kay andam man nilang isakripisyo ang pisikal nga lihok nga normal unta kaayo sa ilang edad. Ug mag-estorya silag mga kahimtang sa dula nga malisod hisabtan niadtong walay kabangkaagan niini. Aduna na ganiy mga torneyo alang niining maong mga dula ug may mga komisyon na nga gitukod aron dumalahon ug ugmaron kining maong mga dula. Kon bata ka karon nga walay alamag niining mga butanga, mahulog nga illiterate ka sa imong kinabuhi ug wala kay kaduwa ug walay makig-uban nimo kay karaan ka nga kalag ug killjoy ka sa kalingawan sa bag-ong panahon.

Apan dako sab baya kaayo ang natabang sa tawo niining kasamtangang kahan-ayang digital. Numero uno na niini ang pagkahimong sayon na lang sa mga malisod nga buluhaton kay sama man sa nadugangan og kamot, mata, tiil ang tawo. Ang makahibulong lang kaayo kay imbes unta sayon na lang ang kinabuhi tungod sa digital nga teknolohiya, kasagaran sa tawo karon wala na may panahon ug kanunay man lang puno ang talaan sa iyang mga buluhaton.

Nunot niining maong argumento, nakamugna usab kinig hut-ong sa katawhan nga nahimong illiterate. Kini ang nahimong dakong utlanan tali sa mga tawo karon. Kay tinuod nga daghan ang nakahuman og tag-as nga silid sa edukasyon apan nahimong ignorante o burong sa mga proseso sa mga platapormang digital. Maoy ginaingon nga basin ang atong pormal nga edukasyon wala na makatubag sa mga tinuod sa kinabuhi. Apan bisan niining tanan, wala kitay mahimo kondili modayon nining Panahon sa Impormasyon bisan sa bug-at nga kasingkasing!

SA ato nang nahisgotan, ang paghingkod niining Edad sa Impormasyon nakamugna usab og bag-ong hut-ong sa mga tawo nga matawag natog digitally illiterate. Nabiyaan intawon sila sa dis-og sa panahon. Ang digitally illiterate nga mga tawo wala usab mag-ila og propesyon. Adunay daghang propesyonal sa termino sa pormal nga edukasyon nga dili maantigong mogamit o monabigar sa digital nga kalibotan. Usahay, lupigon sila sa ilang mga hardinero o kaha sa ilang kosinera niining mga butanga. Magpanawag silag tabang sa ubang tawo kay maglisod pag- browse sa mga website nga naghatag og digital nga mga serbisyo. Mapungot sila kay inay makatabang kanila ang digital nga mga himan, nahimo na man hinuong tinubdan sa ilang sapot. Ug sa laing bahin, aduna usay daghang walay natapos nga silid, ang uban anaa lang gani mabuhi sa kadalanan, nga labihan kasuheto sa mga paagi ug proseso sa digital nga kalibotan. Yano-yanohon lang nila ang pagnabigar sa dagitwanang: mosawom, motunga, motidlom, mobalitok, motabok, magpautaw-utaw sa halapad nga kalawran sa cyberspace.

Kadaghan ko malangan sa mga digital kiosk sa gawas kay adunay mga tawo nga maglisod paggamit sa ilang ATM o kaha maglisod pagproseso sa ilang transaksiyon sa automation machines diha sa mga tugpahanan, sa mga estasyon sa tren, sa mga bag-ong establisamento nga may binag-ong pasilidad, o kaha sa mga vending machine ug uban pang makina alang sa digital interface. Ug kini sila ang makaluluoy kaayo kay haduol kini sila sa pagpangawat sa ilang personal nga impormasyon o kaha pundong salapi o uban pang pagpangilad tungod sa kakuwang nila sa kahibalo nga panalipdan ang ilang personal nga impormasyon ug mga interes. Natural kini tungod kay mapugos man sila sa pagpangayo og tabang sa mga estranghero nga maoy moasister kanila sa gipahigayong transaksiyon.

Apan unsay ilang mahimo? Ang ilang kabangkaagan niining maong teknolohiya limitado lamang. Hibaw-i nga hapit matag adlaw adunay mahimugso nga bag-ong aplikasyon diin normal kaayo ang kausaban sa nabigasyon ug ang pagbaylo-balo og impormasyon taliwa niining maong elektronikong mga plataporma. Usa ka sayop nga pagtulpok mosangpot na dayon sa breach of privacy ug ang mga buaya sa dagitwanang nga nagpaabot lang sa ilang biktimahon andam kaayong molamoy kanila sa way kaluoy. Busa, ang tinigom sulod sa dugayng katuigan mahanaw lang nga daw aso ug ang kawatan igo rang nag-ilis sa iyang username ug mibalik lang dayon sa iyang puwesto aron paaboton na sab ang laing biktima.

Hinuon, ang digital literacy wala man lang ni magpasabot nga kutob ra sa kaantigo sa pagsulod ug paggawas sa mga website o kaha sa mga aplikasyon. Nagpasabot pod ni sa atong kaandam sa pagproseso sa digital content ug unsaon kini nato paghugpong aron magamit sa atong inadlaw nga kinabuhi. Ang bunok sa data nga motumaw sa atong pagutingkay sa lainlaing websayt nagkinahanglan kinig igong kaigmat sa usa ka internet surfer aron susihon ang katinuod niini, ang kabalido sa pangangkon, ug ang intensiyon sa impormasyon. Kini laing abilidad sab hinuon ug medyo pasimang kini sa atong gihisgotan.

Unsay mahimo kon dili nato magiyahan kining mga digitally

illiterate nga hut-ong sa atong katilingban? Natural, mamahimo kini silang bagahe sa pagdis-og kay maglisod man kini sila pagsunod sa matang sa kinabuhi sa kasamtangang panahon. Sa laing pagkasulti, mabiyaan sila sa biyahe sa tren. Wala untay kaso kon dili pa global community ang punteriya sa atong kinabuhi. Apan sa dagan sa panghitabo sa kontemporaryong kasaysayan, ang koneksiyon nato ngadto sa atong “mga silingan” gipasukad na sa digital nga kalibotan maong dili gyod magsilbi kon adunay mga tawo nga magpabilin lang sa tradisyonal sanglit ang mga palisiya sa ekonomiya ug politika ug bisan sa kultura, paingon man gyod sa digital nga medyum sa diskurso. Kon kuwang kita sa kahibawo sa atong kalibotanong nataran, mahisama kita sa usa ka langgam nga nawad-an sa gikabuhiang lasang kay wala man kita makapasibo sa atong kaugalingon sa bag-ong pinuy-anan. Maong mapugos ta pagkuyog niining maong dis-og aron magpabiling balido ang atong paglungtad; aron magpabilin kitang tipik sa kalibotanong komunidad.

Kay dili na man halayo ang panahon diin ang tradisyonal nga mga serbisyo mawala na gayod sa hingpit (sama sa mga kawnter sa mga opisina, mga kahera nga modawat sa atong bayad sa serbisyo ug manggad, mga information desk nga tawo ang nagbantay, ug uban pa), kining maong hut-ong sa katawhan ang mabiyaan gayod sanglit malisod na man silang makakuha sa naaandan nga serbisyo nga alang unta sa tanan, nga angay usab ialagad kanila isip lungsoranon. Ug dinhing bahina, makaingon kita nga nasayop na ang dagan sa atong sistema ug mga palisiya sa paghatag og katilingbanong panerbisyo sa atong katawhan.

Hinuon, kabahin na man karon sa paningkamot sa Departamento sa Edukasyon nga himoon gayong mahinungdanong sambog sa pormal nga edukasyon ang kahibalo sa teknolohiya sa kasayoran. Nabantayan sa mga edukador nga ang matag sanga sa propesyon nga subayon sa usa ka magtutungha aduna gayoy komponente sa

ICT ( information and communications technology). Maong kasagaran sa mga tulunghaan, aduna na gayoy mga himan ug pasilidad aron bansayon ang mga tinun-an niining mga butanga. Sugod sa sayong ang-ang sa elementarya, gihinay-hinay na pagpaila sa mga magtutuon ang mga himan aron ang mga bata masangkap sa pagnabigar sa kadagatan sa dagitwanang. Gani, kining maong matang sa literasya nasuwayan gayod atol sa paghugpa sa pandemya diin ang mga klase gihimo na lamang sa birtuwal nga mga lawak-saringan.

Dinhi sa atong nasod nga adunay populasyon nga 110.3 milyones, dili ta makaingon nga langyab na kaayo ang paggamit sa internet sanglit aduna man lay 73.91 milyones ang gumagamit sa internet. Adunay lamay 89 milyones ka tawo ang gumagamit sa social media (kun 80.70% sa kinatibuk-ang populasyon). Apan ang makakurat nga numero mao nga dinhi sa ato, 152.4 milyones ang adunay mobile connections nga nagpasabot nga mas daghan tag selpon dinhi sa Pilipinas tandi sa gidaghanon sa atong populasyon. Sa laing pagkasulti, daghan kanato ang nagbaton og labaw sa usa nga selpon. (Tinubdan niining maong mga numero makita sa https://datareportal.com/ reports/digital-2021-philippines).

Unsay ipasabot niining maong mga numero? Dako-dako gyod sa hut-ong sa atong katilingban ang walay kabangkaagan sa digital nga kalibotan. Ang mga polisiya sa patigayon, panerbisyo sa kagamhanan, ug uban pang kalihokan sa atong panahon dili pa gyod mahimong hingpit nga i- digitized kay daghan gayod ang mahabilin sa biyahe.

Tungod sab niining bag-ong matang sa kahan-ayan, ang digital nga kalibotan makamugna usab og mga digital elite. Kinsa man kini sila? Mao kini sila ang mga tawo nga nakabaton og kahanas nga labaw sa kasarangan diha sa kalibotang digital. Ug sila ang nagkontrolar sa kalihokan sa maong kalibotan, ug busa usa kini ka dakong gahom. Ug mahimo nila kining pahimuslan aron sila ang magkontrolar sa ekonomiyang digital. Gani, hinay-hinay na man kini sila karon nga mingtumaw. Malisod na karong maglaraw og patigayon nga dili apilon sa plano ang digital nga merkado. Bisan ang mga nanagnegosyo og milktea, adunay presensiya sa onlayn. Langawon ang imong puwesto kon tradisyonal ang imong konsepto sa pamatigayon.

Kon tan-awon nimo ang nagkontrolar sa labing dagkong porsiyon sa kalihokang ekonomikanhon, kadto man gayong mga patigayon nga may koneksiyon sa kalibotang digital ang nagmalamposon. Sa listahan sa labing dato sa kalibotan, anaa nanagbansiwag ang ilang mga ngalan. Ug kasagaran niini kanila wala na mosubay sa tradisyonal nga mga pamaagi sa paglampos. Kahinganlan dinhi silang Elon Musk, Jack Ma, Jeff Bezos, Bill Gates, Mark Zuckerberg, ug daghan pa kaayo. Ang mayoriya sa patigayon sa kalibotang digital, kini sila ang mga hawod kaayo. Ug dili lang gani ang ekonomiya ang naimpluwensiyahan sa ilang mga kalihokan kondili ang mga sistemang politikal sa kanasoran kansang mga pananaw ug panabot naapektohan sa ilang mga inobasyon.

Niining kalibotang digital, sama sa nangaging panahon, dili lang gihapon balanse ang katilingbanong mga puwersa. Sa gihapon, kontrolado sa mga digital elite ang atong naratibo isip katawhan.

Ang mga kahigayonan sa pagbansay sa atong kagawasan, personal nga pakig-asdang, ug uban pang hilisgotan gikahon lang gihapon sa buot mahitabo sa maong mga “elitista”. Magbatyagan ra gihapon ang naandang mga suliran nga nahimong palas-anon sa minglabayng mga panahon. Sa gihapon, wala masayop ang pilosopo nga nagingon nga ang linangkob nga naratibo sa tawo mao ang iyang tinguha sa pagbaton og gahom. Ug kining maong gahom, mentras dili kini mapahat-pahat ngadto sa tanang tawo, magpabilin nga dili mapatublaw sa tawo ang tinuod niyang potensiyal niining kinabuhia. Hangtod dili balanse ang mga puwersa sa ekonomiya ug politika, magpabilin ang inhustisya niining kinabuhia.

Tataw kaayo nga nausab ang naratibo sa kalibotan sa pagsulod sa Panahon sa Impormasyon. Napailawom sa makuyaw nga pagsuway ang mga sistema nga naandan ug kasagaran sa wala pa moabot kining panahona. Layo gayod kaayo kini nga layat sa atong sibilisasyon. Ingon sa usa lang ka pagkatulog o pagpamilok, nabag-o dayon ang tanan. Sa dihang na- unlocked ang sekreto sa potensiyal sa dagitwanang, ingon sa nadugangan og laing dimensiyon ang reyalidad. Awtomatikong nahimong panginahanglan ang pagkat-on sa butang nga malisod kaayong masabtan sa yanong lumulupyo niining kalibotana. Nahisama sa nahimong kamatuoran ang butang nga walay lawas. Ang kasayoran gikahon na sulod sa digital nga mga librarya ug kini nakapasayon ug nakapausab dayon sa atong pagkonsumo sa impormasyon, ug busa, sa atong kinatibuk-ang naratibo isip katawhan. Ang pagproseso sa kahulogan sa mga impormasyon gitugyan na gani nato ngadto sa artificial intelligence nga, pinaagi sa gipasigo nga algoritmo, moanalisar sa mga data ug mohatag kanatog hiniusang konsepto diha sa praktikal niining gamit sa komersiyo, seguridad, ug bisan sa dinaotan nga kagamitan.

Nan, karon, unsay atong parahan niining maong hagit? Igo lang ba kitang magsunod-sunod sa unsay mga nasugdan sa bag-ong mga elitista sa bag-ong panahon? Diin man kitang dapita sa katulogon dihang nahimugso kining rebolusyon sa Panahon sa Impormasyon? Dili kaha nga dugay ra kitang gisakop sa usa ka gingharian nga dili nato makita kay ang iyang mga paril wala may tunok nga mahinol?

Dili kaha nga dugay ra kitang daw mga multo kay dili man diay kitay tag-iya sa atong mga damgo ug aspirasyon?

Ang anino niining mga pangutanaha malisod tumbokon hain ang mga tubag magpahipi. Labaw pa ta sa nangita sa wala. Basin bayag wala lang kita makadiparal apan ang atong mga kalag dugay ra diayng nahalin sa demonyo. Ang umaabot usa ka dagaw nga walay tataw nga bayhon ug walay tataw nga porma. Kay mao lagi, gumagamit man lang kita niining maong teknolohiya, nan, wala tay kontrol asa ta niini dad-a: sa himaya ba o sa kimba. Dili kita maoy nagkupot sa yawe sa gingharian nga gidominar niining maong bag-ong mga elitista. Kay ang atong pagsalmot, sa kasamtangan, niining diskurso sa digital nga kalibotan limitado lamang isip mga gumagamit ug wala kaayo mosantop sa atong salabotan ang mas halawom niining mga sangpotanan. Kasagaran kanato, konsumedor man lang ug wala maghunahuna nga mabalanse ang mga puwersa niining digital nga kalibotan.

Ug basin tuod kita ray nag-unay og konsumo sa atong mga kaugalingon. —