Ang Kaugmaon Sa Pangisda Sa Nasod

DILI tiaw ang akong kahikurat dihang usa ka adlaw niana, sa akong pagsuroy sa merkado, ug nanigsusi sa presyo sa primera klase nga mga isda, daw dili katuohan nga ang presyo duol na lang kaayo sa literal ang panultihon nga “dili makaon og iro”. Kining maong pasumbingay madungog ko lang kaniadto sa akong apohan kon ang tuhog sa barungoy ( tinuhog pa kini kaniadto) moabot na sa P20.00 pesos kay maoy iyang naandan nga anha lang kini magduwa- duwa sa P12.00 hangtod sa P14.00. Ang iyang gipasabot mao nga gimahalan siya sa maong kantidad. Kon natawo ka sa bag- ong panahon diin maoy imong naandan ang dili momenos P200.00 ang kilo sa isda, lagmit dili ka makatuo niining maong bili sa isda sa kanhiay. Oo, sa dekada otsenta, mao kana ang presyo sa atong isda nga kasagaran bagton lang sa akong apohan gikan sa mga lab- asera nga maglakaw o kaha gikan mismo sa mga mananagat nga nahiuli na gikan nga nanggantaaw sa miaging gabii. Gawas nga barato kaayo, wala pa gyod kini makatilaw og yelo kay nakuha man kini sa miagi lang gabii.

Sa atong panahon karon, kapila pil- a ang presyo sa isda kon itandi nimo sa milabayng mga dekada? Kadaghan uyamot! Ang isda tinuod nang dili maduol sa iro!

Dinhi sa atong nasod, ang isda mao ang numero unong tinubdan sa atong panginahanglan sa protina. Maghilak ang adlaw kon dili ta makakaon og potahe nga walay isda sa lainlain niining preparasyon. Ang atong utan sinubakan og isda. Ang atong banggerahan dili mahunsan sa ginamos, bulad, kaling, amahong, tinabal, o bisan unsang himarat nga gikan sa inahog sa asin nga preparasyon. Dili mawadan og inun- onan ang anglit kay maoy madali- dali kon walay laing mahikap aron ikalamay- lamay sa kan- on. Aduna man gihapoy panagsa nga karne ang Pilipinhong kosina apan kana ikaduha lamang. Kasagaran, ang karne idulot lang sa

talad sa espesyal nga mga okasyon sama sa kasal, bunyag, hubkas, adlawng natawhan, o kaha pista. Ug sa kasarangang pamilya, isda gyod ang batakan sa tanang potahe. Sa laing pagkasulti, angay nga dili mawala ang isda diha sa atong matag adlaw nga tingkaon. Ang Pilipinhong kosina maoy kosina nga dili mawad- an og isda.

Apan kining maong kultura sa pangonsumo sa pagkaon, gihulga sa labihan tungod niining nagkamahal nga presyo sa isda. Karong panahona, dili ma matawag nga mantenel

Daghang hinungdan nganong nausab ang klima. Apan numero uno niini mao ang human activity. Ang naghinobra nga pagguba sa kalikopan, ang carbon footprints gikan sa mga industriya ug sakyanan maoy gibasol niining paspas nga kausaban sa klima.

ang pagsud- an og isda. Makaingon ta nga dinato na ang pagkaon karon og isda. Gani, sa kadaghanang higayon, masuplaag ako sa pulong sa mga lab- asera kon mohangyo kog pipila ka pesos o kaha magyawyaw ko sa kamahal sa isda sanglit dili pa man kaayo dugay ang panahon sa kabarato ug kaabunda. Kay kasagaran man god, moingon man ko nga kining inyong presyo sa isda labaw pa man sa karne ug tubagon ra pod tawon ko og morag karon pa man tingali ka makamerkado; hagbay rang mas mahal ang isda kaysa karne... ang baboy naa ra sa likod sa balay gihigot ug ang baka naa ra sa laguna gitugway; pero kining isda nato karon gikan pa ni sa layong kadagatan!

Matag kabati nako niini, manighupaw ko sa kamatuoran. Tinuod gyod bitaw. Bisan asa nga merkado, ang isda mahal gayod. Wala mamakak ang mga lab- asera. Ang isda lisod nang maduol— dili na maduol sa iro!

Maglisod pa gyod ko pagtuo niini sanglit ang atong nasod usa man ka grupo sa mga isla kun arkipelago kang kansang kadagatan bantogan sa kaabunda sa isda. Gani, dili lang abunda ang naa kanato kondili daghan usab nga matang sa isda ( sa dili na lang paghisgot sa uban pang pagkaon nga mahaw- as nato sa katubigan sa atong kapupud- an sama sa mga kinhasos, guso, lato, ug uban pa). Dako kaayo ang atong kadagatan ug ang mga mananagat halapad kaayog katubigan nga kapanagatan kay mikabat man og 2,263,816 kilometro kuwadrado ang atong Exclusive Economic Zone ( EEZ). Sa ato pa, dayag na lang nga dako kaayo og parte sa kinabuhi natong mga Pilipinhon ang rekursos nga gikan sa atong kadagatan. Ang atong mga kinabuhi nahigot sa hunas- taob nga lihok sa dagat.

Kon walay dagat ug ang mga bahandi sa dagat, malisod hulagwayan ang pagtunhay natong mga islahanon.

Kon atong mamatikdan, kasagaran sa katawhan dinhi sa atong nasod mas hataas ang konsentrasyon diha sa kabaybayonan. Kini tungod sa kamatuoran nga kon haduol ka sa dagat, abunda ang imong kahinguhaan.

Ang kabaybayonan mao ang labing pilion nato nga puy- an. Ngano? Tungod kay daghan kag kapailin- ilinan kon anaa magpuyo daplin sa dagat. May bahaw ka sa milabawng gabii, mahimong dad- on nimo sa dagat ug dili na ka mag- usap og lunlon kan- on. Adunay makinhas nga lato, ambalang, guso, o kaha balat, o kaha makapanikop og ibis, bunog, danggit, katambak, gisaw o unsa na lang nga daling masikpan sa hunasan. Kon may linung- ag kang saging, kamote, o unsa na lang dihang duma sa uma, lamian kining paresan og kinilaw nga gikan lang sa bisan unsang makaon sa dagat.

Gibanabana nga anaa sa 70 porsento sa mga Pilipnhon ang nanimuyo sa daplin sa dagat o kaha haduol sa dagat. Segun sa taho sa BFAR ( Bureau of Fisheries and Aquatic Resources), ang kinatibuk