Karaang Sugilanon sa Mindanao
(Napatik sa Bisaya, Pebrero 4, 1935)
SA kakaraanan, ang pulo sa Mindanaw dili sama sa atong makita karon. Kaniadto, ang iyang kapatagan natabonan pa sa dagat ug mao day ihibalag sa atong mga mata ang tag-as nga mga bukid. Apan bisan pa niini, daghang tawo ang nanagpuyo sa iyang kabukiran. Sa daghang katuigan, ang mga mulupyo nagmauswagon: nagpuyo sila sa kalinaw ug kabuhong.
Sa wala lamang paabota, ming-abot sa lungsod ang upat ka makahahadlok nga mananap nga sa hamubo lamang nga panahon nakahimog dakong kadaot sa mga pumupuyo kay sumala sa ilang makita nga tawo ila dayong kan-on.
Si Kurita ang labing makahahadlok nga mananap, nga daghan ang tiil, saliagom ang iyang pinuy-anan; usahay mopuyo sa tubig, usahay usab sa yuta, apan ang iyang kinaham nga puluy-anan mao ang bukid nga ginatuboan sa mga uway, ug dinhi nakahimog dakong kadaot sa tanang tawo nga iyang makita.
Ang ikaduhang mananap mao si Tarabusaw, nagbaton sa lawas nga sama sa tawo apan mangil-ad kaayo ang panagway. Nagpuyo siya sa Bukid Matutum diin gihurot niya pagkaon ang mga tawo nga iyang nakita.
Ang ikatulo mao ang dako kaayong langgam nga ginganlan og si Pah. Labihan kadako niining langgama nga kon molupad motabon sa Adlaw ang iyang mga pako ug molandong ang kalibotan. Ang iyang itlog sama kadako sa dakong balay. Ang Bukid Bita maoy iyang puluy-anan. Dinhi, ang makalikay lamang sa iyang kahakog mao ra kadtong manago sa langob sa maong bukid.
Ang ikaupat, usa gihapon ka langgam nga pito ang ulo ug gumikan niini mahimo niya ang pagtan-aw sa tanang dapit sa usa lamang ka panahon. Sa Bukid Gurayan siya magpuyo ug ang kadaot nga nahimo ning dapita sama usab niadtong ubang dapit diin magpuyo ang ubang mananap.
Makalilisang kaayo ang kamatay nga nahimo ning mga mananapa nga sa wala madugay ang masulub-ong balita mikaylap sa lagyong kayutaan ug ang tanang nasod nasubo sa daotang kapalaran sa Mindanaw.
Niadtong panahona, didto sa yuta sa Sadpanan may usa ka dakbayan nga daghan kaayo ang mulupyo. Ang nagmando ning dapita mao si Hari Indarapatra kinsa, sa pagkasayod sa daotang hitabo sa Mindanaw, natandog sa kaluoy. Busa gitawag niya ang iyang igsoon nga si Sulayman ug gihangyo ni Hari Indarapatra nga luwason sa igsoon ang Mindanaw gikan sa mga mananap.
Namati pag-ayo si Sulayman sa sulti sa iyang igsoong hari ug tapos niya mabati ang tanan, natandog siya sa kaluoy, ug namulong: “Moadto ako ug ang Mindanaw akong luwason.”
Ning mga pulong ni Sulayman, mibati ang hari sa dakong garbo, busa gihatagan niya ang iyang igsoon sa singsing ug espada nga mopanalipod sa iyang igsoon sa daghang kadaotan. Unya mitudlo ang hari sa tanom sa tungod sa iyang tamboanan. “Pinaagi nianang kahoy mahibaloan ko ang imong kapalaran gikan sa imong pagtalikod dinhi, kay kon ikaw buhi pa, kining kahoya buhi usab. Apan kon kabsan ka sa kinabuhi, mamatay usab kining kahoya.”
Mipanaw dayon si Sulayman padulong sa Mindanaw ug