Diyalogo Mohatag Og Kinabuhi Sa Sugilanon

( Pasiuna: Naaghat ko pagsulat niining artikulo pasignunot sa tumong ug tinguha sa Bisaya Magasin sa pagdasig og bag- o ug batan- ong mga magsusulat pinaagi sa iyang libre nga pagtuon sa panulat. Buot kong ipaambit ang akong nasahid sa mga pandayan sa panulat nga akong naapilan, sama sa Silliman National Writers’ Workshop ( 1968), Cornelio Faigao Writers’ Workshop( 1984), ug sa Bathalad Writers’ Workshop nga inabagan sa Cultural

Center of the Philippines kun CCP ( 1991). Dihay mga tuig nga ang Bathalad giabagan sa National Commission for Culture and the Arts kun NCCA alang ning maong katuyoan. Sa daang mga magsusulat nga wala pa sukad makaapil og pandayan sa panulat, nanghinaot ko nga makatabang kini sa pagpahinumdom nila sa ilang nakat- onan sa ilang kaugalingong paningkamot.)

SA naapilan nakong mga pandayan o pasinati sa panulat og sugilanon, kanunay gayod nga gisilsil sa mga panelista sa alimpatakan sa mga writing fellow ang pag- dramatize sa sugilanon. Nahinumdom ko kang magbabalak ug katitikanong kritiko Simeon Dumdum, Jr. sa usa ka workshop nga miingon: “Don’t tell. Dramatize.” Sa ato pa, “Ayaw isulti. Dramaha.”

Sa una naglibog ko, kay kon magsulat god kitag sugilanon ato man gyong isulti o isaysay ang panghitabo sa sugilanon. Unsaon pagdrama sa panghitabo? Mahimo ba kini? Mahimo kaayo!

Dili man kapugngan nga mosaysay ang magsusulat bahin sa dapit o lugar ( dagat, bukid, lungsod, siyudad, uma, trapik, ubp.) diin ang sugilanon mahitabo ug kanus- a kini mahitabo. Mosaysay sab siya sa atmospera o kondisyon sa panahon ug lugar. Ang pagdrama anha buhata sa mga karakter sa ilang diyalogo o pagtubagtubag.

Usa ka Amerikanhong magsusulat ( nakalimot ko sa ngalan) ang nag- ingon: “Don’t write stories; write dialogues.” Kon hunahunaon, morag nangomedya ra siya. Pero sabton nato ang iyang mga pulong. Kon magsuwat tag pulos diyalogo alang sa sugilanon nga atong pagasulaton, adto sa diyalogo o pagtubag- tubag sa mga karakter

Sa una naglibog ko, kay kon magsulat god kitag sugilanon ato man gyong isulti o isaysay ang panghitabo sa sugilanon. Unsaon pagdrama sa panghitabo? Mahimo ba kini? Mahimo kaayo.

motumaw ang sugilanon.

Ehemplo sa saysay nga gisuwat sa magsusulat:

Gidapit ni Kevin si Ellen, ang iyang uyab, og panihapon. Gitawgan niya sa selpon nga magkita sila sa SM Seaside

City inigkaalas siyete sa gabii. Adto sila mangaon sa Golden Cowrie Restaurant.

Kon suwaton nga diyalogo:

“Honey, gidapit tikag panihapon karong gabii,” ni Kevin nga mihunghong sa iyang selpon.

“Asa man, Hon?” ni Ellen human og abli sa iyang selpon. “Sa SM Seaside City. Sa Golden Cowrie.”

“Unsang orasa?”

“Alas siyete.”

Makita sa ehemplo nga uga ra kon diretso nga isaysay sa magsusuwat ang iyang sugilanon. Mas may kinabuhi ug bibo ang sugilanon kon dramahon pinaagi sa diyalogo. Mas nindotan pod mobasa ang magbabasa. Dili siya laayan mopadayon pagbasa sa sugilanon. Laay ug makaduka baya basahon ang sugilanon o nobela nga tag- as kaayo ang mga narrative o paghulagway sa dapit o lugar ug atmospera o kondisyon sa panahon diin nahitabo ang sugilanon.

Ang diyalogo maghatag og kinabuhi sa mga karakter sa sugilanon. Sila mopasunding nga tinuod nga mga tawo ang nanaglihok atubangan sa magbabasa, sama sa mahitabo

kon motan- aw tag salida sa sine. Tungod niini, maingon nga buhi pod ang sugilanon. Ang diyalogo makatabang sa paspas nga pagdagan sa sugilanon.

Matod pa ni Robyn Carr, usa ka nobelista, “In fiction… you must depend more heavily on verbal communication— dialogue— because too much description, too much narrative about characters, is weighty and straining. And, as in life, the reader doesn’t really know those characters until they actually speak.”

Sa mga writers’ workshop, mahibaw- an sab sa usa ka magsusulat nga diha sa diyalogo mahulagway ang managlahing mga kinaiya, batasan o pangandoy sa lainlaing karakter. Ikapakita pod ang movement ( lihok) sa karakter sa protagonista gikan sa iyang pagka daotan ngadto sa pagka maayo o ang binali niini. Ang movement of character sa usa ka karakter sa sugilanon mao ang lihok sa iyang kinaiya ug panghunahuna diha sa sugilanon; dili ang iyang physical nga panglihok sama sa paglakaw, pagkaon, pagduwa, pagdagan, ubp..

Ehemplo nga saysay nga gisuwat sa magsusuwat:

Nag- away ang magtiayong Kulas ug Asyang kay nakitan ni Asyang si Kulas nga misulod sa beer house kuyog ang usa ka batan- ong babaye. Nagpaminti si Asyang sa kalagot. Nagtinubagay silag hait nga mga pulong.

Kon suwaton nga dayalogo:

“Ikaw, Kulas, animal kang dako! Kinsa tong kundatan nga kuyog nimo sa beer house ganiha, ha? Lagot kaayo ko nimo! Tuk- on tika ron! Ulagong dako!”

“Hoy, Asyang! Ayaw kog siga- sigai sa imong budlat nga mga mata, ha! Selosang wa sa lugar! Di to nako kuyog! GRO tuod to pero nagkadungan lang mig su’d sa beer house!” Ehemplo nga saysay nga gisuwat sa magsusuwat: Gikaintapan nga bagis si Bruno sa ilang lugar. Burukinto siya ug palahubog. Apan dihang nahigugma siya sa usa ka maestra nausab ang iyang kinaiya. Usa ka buntag nagmaoy si Bruno. Nanghagit og buno. Apan way nanumbaling kaniya kay ang iyang mga silingan nasayod na sa iyang batasan.

Kon suwaton nga diyalogo:

“Kinsay isog dinhi? Gawas diha kay gusto kog patay!” “Kasayo god nga nahubog ni Bruno, Bay Turo!”

“Ay, di na kana ikahibu’ng, Bay Jimmy. Iya nang kinaiya!” Laing ehemplo nga saysay nga gisuwat sa magsusuwat: May gihigugma si Bruno sa ilang dapit. Si Carmen nga usa ka maestra. Nakapadayag siya sa iyang gibati ngadto sa dalaga, apan wala kini magtagad kaniya tungod sa iyang pagka burukinto ug pagka bugoy. Giingnan siya ni Carmen nga basig sugton siya sa dalaga kon magbag- o siya sa iyang batasan.

Kon suwaton nga diyalogo:

“Gihigugma ko ikaw, Carmen!”

“Wa pa sa akong hunahuna ang gugma, Bruno. Pangita lag lain. Kon mahigugma man gani ko, pilion ko kanang lalaki nga buotan ug sulundon ang kinaiya.”

“Kon magbag- o ko, sugton ko nimo?”

“Basin.”

Aniay tulo ka lagda nga gihatag ni Robyn Carr aron mas epektibo ang diyalogo:

Rule # 1. Dialogue should tell the reader something about the character’s personality or emotions, or at least reinforce something already established— anger, impatience, perfectionism, timidity, cruelty, etc.

Rule # 2. Dialogue must propel the plot, so that we get to know characters through the way they react to external stimuli that direct and manipulate their lives. Their words must establish or reinforce their feelings, their relationship to each other, and the parts they specifically play in the plot… to heighten the conflict and tension.

Rule # 3. Dialogue must individualize each character. We all sound different; use different words, expressions, euphemisms, dialects, speech styles and varied inflections. Would the characters stand apart from each other?

Sa mga lagda nga gihatag ni Robyn Carr sa itaas, puyde na nga mosuwat tag sugilanon nga pulos diyalogo. Don’t tell; dramatize! Don’t write stories; write dialogues.—