Naa Gyod Lagi Sa Pulong Ang Tanang Gahom Ba

KARON pa ko ining dula sa media ug pulong. Mabutang man gyod diay tuod nga mga inosenteng karnero ang kasagaran sa ato ba? Inosente ra kaayo tang mingtuo ug mitahod sa mga giluwatang pulong sa atong isigkaingon, sa tinuod lang. Karon kahibalo na ta nga ang mga pulong nga naa napatik o nasibya sa nagkalainlaing media, lakip na social media, gawas nga dili tinuod ang uban, ang katuyoan sa pagluwat niini posibleng sukwahi pa gyod kay sa pagsabot nato sa pulong nga giluwatan. Mao ni karon ang reyalidad diay nato, sa?

Hinuon, dili lang pulong gyod ang problema. Ang problema mao ang hulagway nga gipintal niini nga mga pulong diha sa gipamulongan ug ang resultang mga pagbati nga matawo gikan sa maong mga hulagway nga namugna sa maong mga pulong diha sa atong handurawan. Kining mga pagbatia maoy makapaaghat kanato paghimo og mga lakang tugbang sa maong mga pagbati. Pananglit, gikan sa pulong, ngadtos hulagway, ngadtos pagbati, ngadtos ngalan sa balota. O, di ba? He-he-he.

Bisan sa Amerika diay mao ni gihapoy dula maong si kanhi presidente Donald J. Trump (DJT) nagtukod og iyang kaugalingong media outlet, ang Trump Media & Technology Group (TMTG), aron mas gawasnon siyang makasibya sa “matuod” ug “mahatagan og tingog ang tanan”. Kining iyang TMTG adunay kaubang social media, gitwag niyag “TRUTH Social” nga itugbang kuno niya sa Facebook ug Twitter diin ang katuyoan kuno mao ang paghatag og kahigayonan sa ubang tawo nga makapadungog sa ilang sukwahi nga panlantaw. Kaniadto man gong 2020 samtang gadagan ang ilang eleksiyon, wala na tugoti sa Facebook ug Twitter si DJT nga mogamit niini nga mga social media platform. Paminaw niya mao toy nakapilde niya sa ilang politikanhong bugno ni karon presidente Joseph R. Biden. Aw, di diay. Maoy rason nganong napeke ang iyang kadaogan ug midaog si Presidente Biden, and ika-46 nga presidente sa Amerika.

Sa wala pa gitaho ni DJT ang mao niyang bag-ong media outlet, gitaho nga sa stock exchange, mikalit og sulbong ang presyo, sobra sa 350 porsento ang pagtubo sa presyo sa stocks sa kompaniyang mosuporta sa mao niyang social media platform.

Sa ato pa, daghan ang mingsuportar sa maong proyekto ni DJT. Nah, unsa kana nga negosyo? Negosyo sa pulong ug sa kahigayonang makapatik og pulong.

Ngano nga naghimo og ingon niini nga negosyo si DJT? Nakita niya nga gawas nga dako og kuwarta dihang dapita, kay nabilyonaro baya ang mga tag-iya sa Facebook, Twitter, Reddit, ug uban pang social media platform, duna pa gyoy dakong kahigayonan nga daghang mosunod ug motuo sa iyang kamatuoran. Nakita ni DJT nga gamhanan ang pulong maong hinay-hinay na sab nga daghang diskontento kang Presidente Biden labi na nga dili puwersadong mamulong kining bag-ong presidente nga gipuli kaniya. Pananglit, di ba nga morag natuyok ni DJT ang utok sa daghang Amerikano tungod sa iyang abilidad sa paggamit og mga pulong nga, sa akong tan-aw, gawas nga nakapaukyab sa ginhawa sa mga Amerikano ngadto sa dugang pang kabulahanan nga iyang mahatag, nakadugang usab kinis kalig-on sa pagtuo nga maayong tawo, lider, ug politiko si DJT? “Make America Great Again” maoy iyang hulagway sa Amerika nga gipintal sa iyang mga pulong. Nah, unsay tugbang pulong niana si Presidente Biden?

Sumala sa bag-ong mga taho, hangtod karon nga mga napulo na ka bulan human giproklamar si Presidente Biden nga midaog sa eleksiyon sa Amerika, daghan pang Amerikano ang nagtuo nga natikasan gyod si DJT niadtong miaging eleksiyon nila sa 2020. Kadto kunong nahitabo nila sa Enero 6 niining tuiga, protesta kuno sa mga “turista” sa Washington sa maong panikas. Grabe nga dula sa pulong tuod apan matod pa sa taho sa CNN, sobra pas 80 porsento sa mga kauban ni DJT sa Republican

Party ang mosuportar kaniya kon modagan pa kinig balik pagka presidente karong 2024. Nah, kon mahitabo man, puwerteng lingawa gyod sa kalibotan magtan-aw nila kon unsa na ang

mahitabo sa ilang demokrasya.

Unsaon tuod sa demokrasya pagdaog batok sa pulong nga iyang gisabak? Pananglit, kagawasan. Wala ba diay kagawasan kon badlongon ang tawo nga dili mamakak? Dili diay gawasnon ang tawo kon mandoan nga magpabakuna gyod batok sa CoVid, pananglit? Nah, daghang Amerikano nagtuo nga walay demokrasya kon walay kagawasan ang tawo sa dili pagbuhat sa dili niya gustong buhaton. Paminaw nako, kining gakahitabo sa Amerika karon maoy kinadak-ang hagit sa demokrasya sa tibuok kalibotan ug gahiyak-hiyak akong tiyan nga gapaminaw kon mopatigbabaw ba gyod ang sakto ug matuod sa Amerikanhong pamaagi kon gera sa pulong ang mahitabo.

Interesado kos gakahitabo sa Amerika kay ang Pilipinas gawas nga kanhi “bata-bata” sa Amerika ug daghang Pilipino ang gusto sa tanang butang ug ngalang Amerikanhon, ang atong demokrasya sinundog baya sa ilang demokrasya. Labaw pa niana, daghan ang gatuo nga naa pa gihapon ang kamot sa Amerika sa atong Pilipinhong bibingka. Pananglit kining kaso ni Maria Ressa sa iyang pagdaog kuno sa 2021 Nobel Peace Prize diin bisan ang 96 anyos nga atong National Artist nga si F. Sionil Jose (FSJ) nakugang ug misupak. Bisan pag ingnong naibog siya kay walay iya, kon basahon ang iyang mga pulong pod, naa pod baya siyay punto. Nag-agi pagka reporter sab nas FSJ ug dugay na siya sa panulat, gani daghan na siyag nobelang nasulat nga gihubad na sab sa laing pinulongan. Sa ato pa, kaila siyag pulong, kasabot sab siya. Ang pulong diri— peace. Kalinaw.

Si Maria Ressa man god, ang ulo sa Rappler, usa ka online news magazine, gantihan nianang Nobel Peace Prize karong Disyembre tungod sa iyang paningkamot kuno nga mapanalipdan ang kagawasan sa prensa ( press freedom) nga usa sa kondisyon alang sa demokrasya ug malungtarong kalinaw, lakip ang iyang pakigbisog batok ni Presidente Duterte (PRRD) nga usa ka bangis nga lider sa Pilipinas nga nagkutlo kuno sa kagawasan sa prensa kay gipaserad-an ang ABS-CBN ug gigukod ang Rappler tungod sa ilang panghinaway kang PRRD ug sa iyang pagpanghasol kang Maria Ressa nga mibarog batok sa extra judicial killings (EJK). Yay, daghanang pulonga, uy! Daghan pog pangutana. He-he-he.

Una, unsa diay agi ni Maria Ressa diha sa pagpanday sa kalinaw nga angay siyang karon gyod gantihan niini nga premyo? Kanang pagtukod sa Rappler? Unsa pod diay importansiya sa Rappler diha sa pagpanday sa atong demokrasya nga puwerteng daghana na man natog mga mantalaan, magasin, radyo, telebisyon, ug gawasnon kitang gagamit og social media diris atoa. Uyon ko sa pangutana ni FSJ mahitungod sa katuyoan sa Rappler ug kinsa gyod ang nagtukod sa Rappler. Ikaduha, Pilipino ba ang ginhawa ni Maria Ressa? American citizen baya siya ug 10 anyos pa siyang mihawa diris Pilipinas ug milalin ngadtos Amerika. Mas kasabot diay siyas kultura ug panghitabo sa Pilipinas kaysa 96 anyos nga si FSJ nga diri ra gyod nagluboglubog sa Pilipinas? Kahibalo siyas deperensiya sa kagawasan sa prensa sa wala pa si Presidente Ferdinand Marcos nag- martial law ug sa dihang ubos sa martial law ang Pilipinas, ug karong panahon ni PRRD nga makaingon ta nga, sakto siya, wala tuoy kagawasan karon?

Ikaduha, mas dako diay og importansiya ang nabuhat ni Maria Ressa kay sa People’s Power diin si Presidente Cory Aquino nahimong nominado sab sa maong Nobel Peace Prize o mas bug-at lag backer si Maria Ressa? Si Maria Ressa man god gradwado kuno sa Princeton University, cum laude pa. Ang tanang sikat nga university sa kalibotan gagukod og inihapay kon pila sa ilang mga tawo ( alumni, empleyado, magtutudlo, siyentista) ang makakuha og Nobel Prize bahala sa physics, chemistry, literature, medicine, o sa peace. And Princeton University nakaihap nag 74 sa ilang tawo nga nakakuha og Nobel Prize sa lainlaing “natad” nga ilang giugmad. Ikaduha si Maria Ressa nga taga Princeton nga nagantihan nianang Nobel Peace Prize, ikaduha ni Presidente Woodrow Wilson, ika-28 nga presidente sa Amerika. Dili gradwado sa Princeton si Presidente Cory. Gradwado lang siya sa College of Mount Saint Vincent sa New York, sa Amerika lang gihapon hinuon. Duna pod kaha nay gibug-aton nang mga ingon ana? Sakto sab si FSJ sa iyang pangutana tingali nga kinsay nagpaluyo kang Maria Ressa?

Ikatulo, dili sab na tinuod nga walay miangal sa mga desisyon nianang mga komite nga nagpili sa angayng gantihan anang Nobel Prize, uy. Sa chemistry lang daan, ang akong mga inilang dako og natampo sa akong panabot sa maong siyensiya gisaylosayloan ra gyod intawon sa komite sa Nobel, dili tungod kay gamay rag importansiya ang ilang kontribusyon ngadto sa siyensiya apan tungod kay gipolitika sila. Gisakitan ko ana, uy! Nah, sa siyensiya gani na nga sayon sukdon ang agi, kana pa kahang sa kalinaw nga walay klarong sukod?

Daghan tag makutlo mahitungod sa agi sa pulong diring dapita apan ang pangutana makigbisog ba sab ta batok sa hakop sa mga pulong kanato?

Karong panahona, sumala sa mga pagtuki sa siyensiya, ang nakanindot lang diay sa tawo komparar sa tanom ug ubang mananap kay ang abilidad sa tawo pagsabot og pulong ug pagpasa sa hulagway nga mapintal sa maong pulong diha sa hunahuna sa tawo. Mao ni karon ang gidulaan sa gustong mohawod nato.

Sukad sa halas nga nagtental kang Adan ug Eba, hangtod karon niining pamaagi sa mga fake news sa media, sa malipatong mga pamahayag, hangtod niining mga estilo sa pamulong sa gitawag og mga populist leaders, matawag natong laway ra gyod nga nagdalag pulong ang ilang puhonan sa kadaogan. Karong eleksiyon, mao ni dulang nindot— dula sa pulong, dula sa media, labaw nas social media, ug dula sa mga hulagway nga gipintal sa kasingkasing ug hunahuna sa tawo. Aw, mao ning panahona nga ang tawo, kon di igmat, mawad-an gyod og purol ug kalag. Hehe-he.

Matod pang Atty. Reuben Canoy kaniadto, “Ang lungsod nga wala nasayod maoy makapukan sa atong kagawasan.” Karon tingali moingon ko nga ang nasod nga dili gustong mosabot sa dula sa pulong sa iyang sabakan pirme gyong maunhan sa mga kanahan. —

Unsaon tuod sa demokrasya pagdaog batok sa pulong nga iyang gisabak? Pananglit, kagawasan. Wala ba diay kagawasan kon badlongon ang tawo nga dili mamakak?