Single Mom
Sugilanon ni Eric S.B. Libre
Tuwisyon
PAITA ba ani, uy! Asa na man pod ko ron manguykoy og sapi?” Mingislo siya samtang nangalot sa iyang ulo hinungdan nga misamot kakalkag ang iyang pinadunghay, hangtod sa abaga nga buhok nga wala sab niya matarong og panudlay sukad pa sa iyang pagmata kaganina.
Wala niya matak- op og maayo ang sera sa pultahan sa kuwarto pagsulod niya kaganina gikan nga nanghayhay sa iyang linabhan mao nga nagkang- a kini. Ug gikan sa ngilit sa katre diin siya naglingkod, iyang makita didto sa sala ang anak nga si Nathaniel nga nagtuon sa mga leksiyon niini isip pangandam alang sa nagsingabot nga periodical test sa sunod semana.
Nagtalikod kaniya ang anak ug maoy napunting sa iyang pagtutok ang may tingkoy niini. Unya, ingon sa nakabatyag kini sa iyang pagtutok kay gikalot man niini ang tingkoy. Nanghiwid kini ug dayon mitindog, giundangan ang pagtuon. Misulod kini sa kuwarto ug milingkod sa ngilit sa katre tupad sa inahan.
“Hoy, Nathaniel, unsay imong drama nga pinatutok man ka nako?” Ingon sa gigil- asan siya pagkamatikod nga gitutokan sa anak ang iyang dagway.
“Wala, uy.” Mitubag ang bayong- bayong. “Ma, okey ra ka? Mora man god og worried kaayo nang imong dagway.”
“Ha? Okey ra ko, Nak, uy! Buot- buot ra man ka nga nabalaka ko. Nganong mabalaka man pod kintahay ko, bi? Pag- sure diha, uy.”
“Basta, Ma, ha? Okey ra gyod ka? Sure?” Gihalog siya sa anak.
“Pastilan, kadrama gyod nimo, Nak, ba.” Gihapuhap niya ang ulo sa anak. “Sige na, padayon na didtog study… Aw, kon gikapoy ka, puyde sab nga maghigda- higda usa ka kay unyang taudtaod manimba ta kay Domingo man ron. Didto dayon ta maniudto sa imong paboritong fastfood.”
Wala mogawas sa kuwarto si Nathaniel. Wala pod kini mohigda. Nagpabilin kining naglingkod tupad sa inahan.
“O, naunsa man ka nga wala man ka maggimok diha?” “Ma, kanang kuan ba...” Nag- ukun- ukon pag- estorya si Nathaniel. “Kanang, naa nay pangbayad sa akong tuwisyon para sa eksam sunod semana?”
Mora og nabut- okan siya sa pangutana sa anak. Pero wala siya magpaklaro. “A, ayaw lang og kabalaka ana, Nak. Makabayad lagi ta sa dili pa magsugod ang inyong eksam sa Huybes. Pramis! Basta pagtuon lang gyod og maayo, okey?” Ug gipugos niya ang kaugalingon sa pagpahiyom ngadto sa anak.
“Kahibawo na si Papa nga hapit na ang eksam namo,
Ma? Magpadala na siyag pangbayad sa akong tuwisyon?” Ingon sa wala mapanas sa iyang pasalig ang kahigwaos sa anak.
“Sus, nimo, Nak, uy. Giingnan na bitaw tika nga ayaw nag kabalaka anang imong tuwisyon kay ako ra lagi ang mahibalo ana.” Wala niya tubayi ang pangutana sa anak. “Sige na nuon, pangandam na para manimba ta kay basig karong taudtaod mangagda na ang imong lola nga manglakaw na ta. Maligo na sab ko.”
Bitbit ang tualya, gibiyaan niya si Nathaniel nga naglingkod pa gihapon sa ngilit sa katre. Sa dayon niyang gawas sa pultahan sa kuwarto, gilugod niya ang iyang mga mata aron pugngan ang daw kalugmawon nga mga lusok sa luha— mga luha sa nag- umido nga kapungot ug sa nagpahipi nga asungog o kaluoy sa kaugalingon.
“Dili ko mohilak kay lig- on ko, isog ko,” pahimangno niya ngadto sa kaugalingon. Ug sa iyang hunahuna, gisiyagit niya ang mga titik gikan sa kanta ni Helen Reddy, “I am strong ( strong) / I am invincible ( invincible)/ I am woman.”
Pero sa diha na siya sulod sa banyo, nagdali- dali dayon siya pagpamubo aron matago ug mabanwas ang pipila ka lusok sa luha nga wala gyod niya madalag pugong.
Bakwet
“HASKA gyong buanga, gitinuod man pod sa tonto!”
Masungogon nga mipasunding og balik sa iyang panumdoman ang sinugdanang panahon sa ilang panagtiayon ni Jonathan. Sama sa daghang bag- o ra nahiluna sa salag sa kaminyoon, tugob sa katam- is ug kasadya ang ilang kalibotan niadtong panahona. Nianang unang mga bulan, parehas silang halos dili makahulat nga mapupos ang adlaw aron makapamauli na gikan sa tagsa- tagsang trabaho ug makauban na pod ang usag usa. Gihangop nila ang panimuyo diin hingpit silang gawasnon nga ipadayag ug dimdimon ang katam- is sa ilang paghigugmaay, lahi sa kinawat- kawat nga tinusikay dihang gililong- lilong pa nila ang ilang relasyon gikan sa iyang mga ginikanan kaniadtong nag- eskuyla pa sila sa kolehiyo.
Nadugangan ang kahinam sa ilang panagtiayon dihang mag- usa na sila ka tuig. Primero, nabalaka sila sa matag buntag niya nga pagdigwa. Unya ingon sa motubod ang iyang laway samtang magpangita og manggang hilaw bisan gabii nang dako. Dinha na misantop sa ilang hunahuna ang pagduda. Ug aron nga makapaneguro, nangadto sila og doktor, kanang ob- gyn.
Malisod ang iyang kahimtang isip usa ka single mom. Apan pilit niyang giatubang ang unos sa kinabuhi...
“Misis, mabdos ka.” Mapahiyomong mikompirmar ang doktora sa ilang pagduda. “Congratulations!”
Dihang nahimugso ang ilang anak nga gibunyagan nila og Nathaniel, miundang siya sa gitrabahoan ug nagnegosyo isip dealer sa mga produkto sa patahom, mga taring- taring, ug mga galamiton sa kosina. Sa ingon, dako siya og panahon nga naa sa balay ug mag- atiman kang Nathaniel.
Si Jonathan mipahawa pod sa gitrabahoan niini. Inabagan sa dugang puhunan gikan sa igsoon nga nagtrabaho sa Dubai, nagpundar kini og negosyo sa pagpamaligya og mga piyesa ug accessories sa mga motorsiklo. Maayo ang nahimong dagan sa maong negosyo ug, gani, anam- anam kining mitubo. Gikuha ni Jonathan isip empleyado ang usa niini ka ig- agaw nga mekaniko aron maapil sa negosyo niini ang serbisyo sa pagpang- repair sa motorsiklo.
Aron mas modako ang kinitaan, nangitag diskarte si Jonathan. Gisuroy niya ang gagmayng tindahan ug repair shop sa motorsiklo dinha sa mga kasikbit nga medyo hilit nga lungsod aron suplayan kini pinaagi sa pagpautang sa igbababaligyang mga piyesa sa motorskilo. Epektibo tuod ang paaging nahuhahunaan ni Jonathan. Midaghan ang iyang suking gagmayng tindahan ug repair shop sa kasikbit nga mga lungsod. Midako usab ang kinitaan sa tindahan. Ug nahimong pirme ang pagbiyahe ni Jonathan aron pagduaw, pagkuha og mga order, paghatod og mga piyesa, ug pagpaningil sa utang sa maong mga suki. Usahay moabot og usa ka semana ang biyahe una kini makapauli.
Usa ka higayon niana, dinhay iyang amiga nga nagdala og balita. “Uy, Brigitte, nasugatan lagi nako tong imong bana nga nagdrayb sa iyang awto kagahapon, morag padulong man to sa may mountain resort ba. Ug, hala, morag naa man siyay kuyog nga tsiks.”
“Ay, naa man siyay suki nga gapamaligyag piyesa pod sa motor didtong dapita, lagmit maoy iyang giadtoan aron paninglon sa stocks nga iyang gipautang adtong miaging bulan. Unya usahay sa ingon anang mga lakaw, ubanon man niya si Ernilda, ang iyang bookkeeper sa tindahan.” Kompiyansa kaayo siyang mitubag nga walay bisan gamayng landong man lang sa pagduhaduha o pagduda.
Apan sa pagdagan sa panahon, anam- anam nga nagkadaghaan ug nagkapirme ang mga tsismis nga miabot kaniya bahin sa iyang bana mao nga migitib na pod sa iyang hunahuna ang pagduda nga iya ra sab nga gitapinan.
Ug karon, napaneguro na niya nga duna gyod diay kamatuoran ang iyang nadunggan nga mga estorya- estorya nga kaniadto iya rang gipalapos sa pikas dunggan. Ingon sa gikumot ang iyang dughan sa iyang gibati nga kasakit dihang milugdang sa iyang alimpatakan ang kamatuoran. Ang iyang Jonathan dunay laing babaye!
“O, naunsa man mo nga mora man mog dagway og mga bakweter?” Nakugang ang iyang inahan sa ilang kalit nga paghiabot. Nagkabiba siya og dakong pakbag nga sagad gamit niya sa lagyong biyahe. Nagguyod usab siya og maletang dunay ligid. Kuyog niya ang anak nga si Nathaniel, kinsa duna poy gikabiba nga gamayng pakbag. Pinabusdak niyang gibutang ang gikabibang pakbag dinha sa sopa. Ug dayon pinabusdak pod siyang milingkod tupad niini, dala ang panghupaw.
“Gilayasan nako si Jonathan, Ma, uy!” niya pa nga nagmugtok.
“Kana gyod ang nasulod sa akong hunahuna pagkakita ninyong inahan ug anak nga naingon og mga bakwiter. Pero, unsa diay nahitabo nga namakwit man tawon mo dinhi?”
“Buang man god si Jonathan, Ma. Namatud- an gyod nako nga naa diay siyay kabit! Ug dihang akong gisukmatan, wala ra pod molimod ang tonto. Igo ra nagsori- sori… Matay, kon dinha lay dos por dos sa akong duol adtong higayona, lagmit gipusposan na nako siya ba.” Nagpangurog ang iyang tingog sa pinugngnang kasuko. Kahilakon siya apan giluom ra niya kini kay dili niya buot ipadayag ang iyang kahuyang.
“Aw, nagsori man diay. Nganong imo mang gilayasan?” misagbat ang iyang amahan kinsa nag- ung- ong diay nga naniid sa pultahan gikan sa kosina.
“Para nako, dili madalag sori- sori ang iyang gibuhat. Puwerte gyod baya nakong saliga niya, unya ingon anaon ko niya? Dili na uso sa akoa nang pasaylo- pasaylo ug pamartir- martir ba. Gibinuangan ko niya, mao nga goodbye na!”
“Aw, babaye man kaha iyang kabit?” apas- sumpay nga pangutana sa iyang amahan.
Mikisdong ang iyang dagway sa kapikal, “Unsa god nang pangutanaha, Pa?”
“Di ba nag- ingon ka sa una nga okey ra kon mangabit ang imong bana basta babaye lang ang iyang kabiton ug dili parehas niyang lalaki pod? Matod pa gani to nimo, bahalag mamabaye ka, Dong, ayaw lang anang pamayot.”
“Mao pod nay sulti ni Jonathan ganina ba. Pero dyok ra man tong ako. Malagot gani kog samot kay bisan komedya ra nakong estorya, gihimo niyang depensa sa iyang kabuang. Ingon ana ba gyod mong mga lalaki, Pa, iagi rag komedya ang inyong mga tinonto? Morag wala lang sa inyoha ang kasakit nga gihatag sa inyong pagka maluibon?”
“Hoy, hoy, Brigitte, ayaw kog iamong sa imong kasuko ngadto sa imong bana.” Miuk- ok og balik ngadtos sulod sa kosina ang iyang amahan kinsa milahos og gawas sa luyo diin nahimutang ang mga hiniktan niini.
“Hala, Tantan, isulod na didto sa kuwarto ang imong pakbag,” niya pa ngadto sa anak nga ingon sa wala kasabot unsay nahitabo. “Ayaw pagtanga diha, dinhi na ta puyo uban ni Lola ug Lolo nimo.”
“Kinsa na lang diay kauban ni Papa didto sa atong balay, Ma, kon dinhi na ta puyo?”
“Hay, pasagdi to imong amahan nga way buot, bahalag mapasmo to siya didto.” Gibunlot niya ang maletang dunay ligid ug misulod siya sa kuwarto uban kang Nathaniel. Sa dihang nakasulod na siya ug ang anak sa kuwarto, gitak- opan niya ang pultahan niini. Dayon, mihapa siya sa katre ug giumod ang nawong sa unlan aron dili makita ni Nathaniel ang mga lusok sa luha nga midagayday sa iyang mga aping. Ug ingon sa nabatyagan niya ang dakong kahaw- ang nga mihakop sa iyang galamhan ug miumol og tibugol sa iyang tutunlan.
Taban
SI Jobert. Nakaila niya sa usa ka dating website. Sukad sila nagkabulag ni Jonathan, nahimo niyang kalingawan ang pagsubay- subay sa mga dating website ug social media sites sa internet ug pagpakighimamat sa mga tawo didto nga makadani sa iyang interes.
Inosenteng ila- ila ug paghimamatay lang ang sinugdan, pagpakisayod sa usag usa bahin sa unsay trabaho ug hilig. Dayon matag karon ug unya nga pangomosta sa inadlawadlaw nga gibuhat. Bayloanay og pasiaw. Pahungaw sa mga kahimangod ug kahingawa panagsa. Unya naa na dayoy timbaya nga ‘ gud morning’ inigmata sa buntag,
pangomosta kon maayo ba ang pagkatulog. Ug inigdayon nang katulog sa gabii, magpaabot siya sa teks nga ‘ gud nyt, swit drims.” Ug mobalos pod siya og “gud nyt, mwah, mwah, tsup, tsup!”
Nangandoy siyang magkahimamat sila og personal ni Jobert. Ug sama usab ang gisulti ni Jobert nga pangandoy. Mga pangandoy nga morag lisod gyod matuman. Kay samtang nia siya sa Mindanao, si Jobert tua man sa
Sugbo. Mao nga kutob lang usa sila sa teks- teks ug chatchat sa internet. Apan ang parayganay sa teks ug chat nagsugnod lang og samot sa kainit sa lawas nga lisod tambalan sa sigeng teks ug chat. Kainit nga nagpangitag kapahungawan nga dili lang pinaagi sa mga pulong dinha sa selpon ug kompyuter. Panagsa, iagi na lang niya kini og tanday ug gakos og hugot sa iyang dakong unlan.
Hangtod nga miabot ang panahon nga giagda siya ni Jobert nga moadtog Sugbo, uban sa pasalig nga kini ang moabaga sa iyang pamelete ug konsumo mentras atua sa Sugbo. Tinukmod sa kahinam, ug ingon man sa kalagot sa iyang nabalitaaan nga si Jonathan naa nay kapuyo nga laing babaye, walay pupanagana niyang gitando ang imbitasyon ni Jobert.
“Kay ngano? Ang lalaki ra diay puyde manguyab og lain bisag minyo na? Kon kaya nila nang buhaton, nganong dili man puyde buhaton sab sa babaye? Bawosbawos lang god! Dili man pod akoy nag- una- unag panguyab bi.” Gipangatarongan niya sa kaugalingon ang iyang desisyon.
“Ma, moadto kog Cebu, didto ko mangitag trabaho,” pananghid niya sa inahan kinsa wala ra pod mitingog. “Ibilin lang nako si Tantan, magpadala lang kog kuwarta basta naa na koy trabaho. Mouli ra pod ko basta makatigom na kog kuwarta o kon dili ba ako siyang kuhaon kon makakita kog nindot nga trabaho didto.”
Pero dili lang kutob sa Sugbo ang iyang nahimong biyahe. Kay si Jobert molargahay man pod ngadto sa Manila kay giingnan sa iyang uyoan nga tua na didto gapuyo nga naay nindot nga trabaho nga iyang masudlan sa ilang kompaniya kon mangursonada siyag adto. “Unsa man, Brigitte, mokuyog ka nakog panimpalad sa Manila?” sukna ni Jobert kaniya.
Nagduhaduha siya. Wala sa iyang plano ang moadtog Manila. Okey na unta kaniya nga dinha sila sa Sugbo.
Pero kursonada gyod si Jobert nga moadto og Manila. Alang- alang man og magpabiya lang siya nga mag- inusara na lang sa Sugbo. Mag- unsa man kuno siya didto nga siya rang usa? Mao nga bisan nagpanagana, mikuyog na lang siya kang Jobert pag- adto sa Manila.
Wala na siya magpahibalo sa iyang ginikanan sa Mindanao nga milahos siya og Manila. Labaw nang wala siya magsulti nga naa siyay gikuyogan nga Jobert. Mora hinuon silag nagtaban ni Jobert padulong sa Manila.
Napasulod si Jobert sa uyoan niini isip drayber sa trak de- karga sa kompaniyang gitrabahoan niini sa Cavite. Abot sa Bicol ug Samar sa habagatan ug sa Tuguegarao ug Isabela sa amihanan ang iyang biyahe sa paghatod sa mga produkto sa kompaniya ngadto sa mga tindahan ug negosyante sa maong mga dapit. Sinemana pod ang iyang biyahe usahay. Okey ra man hinuon ang suweldo, medyo sobra kini sa inadlaw- adlaw nga panginahanglan. Mao nga naa pay gamayng sobra nga mapadala ni Brigitte isip sustento sa anak nga gibilin sa iyang ginikanan. Pero wala kaayo malipay si Brigitte nga tagpila ka adlaw nga siya ray mahibilin nga walay bisan unsang lingaw sa ilang giabangan nga balay samtang anaa sa biyahe si Jobert.
Busa aron lingawon ang kaugalingon, nag- abri siya og gamayng tindahang sarisari, iyawat na lang naa pod siyay matawag nga kaugalingong kinitaaan nga kakuhaan alang sa iyang personal nga mga panginahanglan ug para ikadugang sa ipadala sa iyang anak. Bisan niadtong sila pa ni Jonathan, wala siya maanad nga magsalig lang sa itunol sa bana kaniya.
Sa sigeng biyahe ni Jobert pagdeliber og mga produkto, misantop sa iyang hunahuna nga morag susama ra gihapon ang iyang kahimtang niadtong sila pa ni Jonathan— sinemana nga siya ray mahibilin aron magkurikuri sa balay. Maingon nga maarang- arang pa to sa una kay bisan og wala si Jonathan naa man ang ilang anak nga si Tantan iyang kauban sa balay ug mahimo ra man nga molaag sila ngadto sa balay sa iyang ginikanan o kaha sa pipila niya ka amiga gikan adtong hayskol pa siya. Apan karon, gainusara gyod siyang mahibilin sa giabangang balay ug wala siyay masuroyan nga paryente o suod nga higala. Gimingaw na siya sa iyang anak, ginikanan ug mga higala. Ug napamalandongan niya: “Mabuhi ra man tingali kog walay lalaki sa akong kinabuhi ba. Pero morag pait kaayo ning layo ko sa akong anak ug uban pang suod sa akong kinabuhi.”
Misamot ang iyang kamingaw ug kahingawa dihang nag- estorya ang iyang inahan kaniya pinaagi sa messenger nga gihilantan si Tantan ug nagsige og pangita kaniya. Wala tuyoa nga milugmaw ang iyang luha samtang naghinuktok siya sa iyang kahimtang nga dili gani siya makaaatiman sa iyang anak nga dunay balatian. Busa nakahukom siya.
“Jobert, mopauli na lang ko sa amoa, uy,” sulti niya sa kapuyo dihang nakabalik na kini gikan sa biyahe. “Nagsakit ang akong anak ug morag kumoton akong dughan nga dili ko kaatiman niya.”
Nakurat si Jobert sa iyang desisyon, “Ha? Segurado ka? Unsa man pod ka kadugay didto sa inyo? Kanus- a ka mobalik dinhi?”
“Dili na ko mobalik dinhi. Undangon na nato ning atong kabuang. Nakaamgo na ko nga mabuhi ra ko nga walay lalaki sa akong kinabuhi, pero maglisod gyod ko kon layo ko sa akong anak. Mao nga pasensiya na lang. Ug daghang salamat sa panahon nga imong gihatag nako.” Apan adunay anino sa pagpangluod ug pagmahay nga nagpahipi luyo sa iyang maisogong mga pulong.
Iring- Iring
“MA! Ma!” nagdagan nga misugat kaniya si Nathaniel sa iyang pag- abot. Mahinamong migakos ang bata kaniya. Ingon sa gibayaw siya sa mahinamong paghangop kaniya sa iyang anak, ug daw dili matukib sa mga pulong ang iyang gibating kalipay. Wala niya kapugngi ang paglugmaw sa iyang mga luha— luha sa kalipay ug kahinangop.
Niadtong higayona, natibuok ang iyang hunahuna. Bahalag wala nay Jobert o Jonathan sa iyang kinabuhi, basta naa lang si Nathaniel. Matod niya sa kaugalingon nga wala nay laing mahimong sentro sa iyang kinabuhi kon dili ang anak nga si Nathaniel.
“Karon, Brigitte, unsaon nimo og buhi nang imong anak? Moeskuyla na baya na, dili na mi kapasalig ni Papa nimo nga mosuportar hasta sa iyang pagtungha, no? Maayo unta to og naa pa tong imong negosyo sa direct selling kay duna kay kakuhaan og income, pero unsaon nga napasagdan man nimo kadtong gibulagan na nimo si Jonathan,” nagkanayon ang iyang inahan usa ka higayon
niana.
“Sige lang, Ma, mangita lagi ko og kapanguwartahan kay maulaw na pod ko nga sige rang gasalig ninyo ni Papa,” sanong niya. “Manarbaho na lang tingali ko ani.”
Ingon sa giduyogan siya sa maayong kapalaran kay samtang nangita og maayong katrabahoan, gikahibalag niya didto sa usa ka mall si Ma’m Gilda nga usa sa mga propesor niya sa kolehiyo sa una. “Uy, Brigitte, nagkinahanglan baya ko og sekretarya sa research office. Basin ganahan ka moaplay sa unibersidad para ani nga posisyon. Adtoi lang ko sa akong opisina any time.”
Gisakmit niya ang oportunidad nga gihanyag sa iyang kanhi propesor, ug wala makawang ang iyang pagpanimpalad. Nadawat siya isip executive assistant ni Ma’m Gilda sa research office. Dili gyod dako ang suweldo, pero igo- igo na kini para sa inadlaw- adlaw nga panginahanglannglan nila sa iyang anak. Makaabag- abag na pod siya sa mga galastohan sa panimalay, mao nga wala na siya mobati nga gapabug- at lang siya sa iyang edaran na nga mga ginikanan.
Apan walaala madugay, nagsugod nag eskuyla si Nathaniel. Busa medyoo pirme na siyang maapiki sa mga balayronon ug galastohanan sa pag- eskuyla niini. Busa nakahunahuna siya nga pakigkitaankigkitaan si Jonathan bisan kon ingon sa mosurok angng iyang dugo ngadto niini, labi na nga iyang nabalitaan nga lain na pong babaye ang gikapuyo niini.
“Na, maglisodglisod gyod kog hatag anang imong gipangayongng sustento.” Namalibad si Jonathan. Gipangataronganongan niini nga naa silay gigatas nga ilang anak sa iyangng kapuyo ( nga ikatulo na sukad sila nagbulag ni Brigitte).
“Hay, walaala koy labot bisan pila pa ka buok angg imong gigatas nga anak nimo anangg imong babaye, basta ang akoa lang nga mohatag kag sustento para sa pag-- eskuyla ug pag- abag sa ubang panginahanglanginahanglan sa atong anak,” nanghingusogghingusog si Brigitte. “Kinahanglanglang maghatag ka na sugod rong sunod buwan.”
“Aw, tan-n- awon lang nako ni kon naa ba koy mahimo, kay apiki podod baya ko ug dili sab kaayo maayo ang dagan sa negosyo karon,” mao ray tubag ni Jonathan.
Minglabayay na lang ang tulo ka bulan paghuman sa mao nilang panagkabildo apan wala gyoy bisan gamayng sustento nga gitunol si Jonathan.n. Mao nga midangop ug nagpatabang siya sa Publiclic Attorney’s Office. Busa napugos si Jonathann pagpirma og kasulatan diin misaad kining mohatagatag og binulang sustento alang sa mga panginahanglannglan sa ilang anak. Pero sa sinugdan lang kini nagtultoltol sa paghatag. Paglabay sa pipila ka bulan, sige na kinig kapalta ug gikinahanglan na ni Brigitte nga magsigeg teks ug tawag aron kini pahinumdoman sa obligasyon. Usahay, adtoon gyod niya kini ug personal nga yawyawan aron mohatag og sustento, ilabi na kanang panahon sa ting- eksam sa eskuylahan kanus- a sagad nga dako- dako ang bayronon. “Maayo lang ka mopatong nako sa una, pero karon sa pagpadako sa imong anak wala na kay pakabana. Mora lang kag butakal nga kutob ra mohabal unya wala na dayon,” pamuyboy niya sa gibulagan nga bana.
Ug sa mingsunod nga katuigan, naningkamot na lang siya nga makasaydlayn og negosyo- negosyo aron naay kinitaan ikadugang sa iyang suweldo samtang giagwanta ang paltapalta ug daginoton nga sustento gikan kang Jonathan. Nakadiskarte na pod siya nga si Nathaniel ang patawgon usahay sa amahan aron mangayog sustento.
“Ma, dinha lagiy alibangbang nga nagsakdop- sakdop ug mitugpa nako ganina mentras namul- ong ko sa atong sampagita,sampagita,” balita niya sa inahan usa nianiana ka Domingo. “Matingala man ka nga pirme man gyodgy nang naay mga alibangbang magsuroy- suroy sa atong mgamg bulak?” sa iyang inahan pa.
“Pero dili man na sila kasagaran moduolmod o motugdon sa tawo, uy.”
“Hmmm, kon brown nga alibangbang ang mitugdon nimo, pasabot aana naay moabotay nga kuwarta. Basin magmagmilagro og padala og sustento tong imonimong maayong laking bana.”
“Morag dili man tot brown, Ma. Itom man akong tan- aw adtoad ba.”
“Itom?” Ingon sa nakugang ang iyang Mama.
“Ngano diay oog itom, Ma?”
Wala motubagmotub ang iyang inahan, daw nalinga sa pag- ukay sa sud- an nga giluto parpara sa ilang paniudto. Mibalik na lalang siya sa gawas aron mamisbmamisbis sa mga tanom sa nataran. NaNakita niya ang pipila ka alibangbalibangbang nga lainlain og bulok nga nagbalhin- balhin og tugdotugdon sa mga bulak aron pagdimdpagdimdim sa nektar niini. Samtang nagsud- ong sa mga alibangbalibangbang, nahinumdom siya sa iyang gibulagang banbana kinsa mora pod og alibangbang nga dildili matagbaw sa nenektar sa usa lang ka bubulak.
“Ma! Naay nananawag sa imong seselpon!” Igo pa lang siysiya nakahuman og papamisbis dihang mimikiring ang iyang selselpon nga nabilin niyniya sa ilang kuwarto ni Nathaniel. Gidawat niyniya ang selpon ngnga gibitbit sa anak ngngadto sa iyang nanahimutangan sa sala, ug ggitan- aw kinsay nannanawag.
“Hello? Ikay, nnanawag man ka? UUnsa man?” Ang
manghod babaye ni Jonathan, ang nanawag. “Ha? Naunsa si Kuya nimo?” Nakugang siya sa gisulti ni Ikay kaniya. Kalit nga naluya ang iyang tuhod, namugnaw ang iyang tibuok lawas, ug mihuot ang iyang dughan. Wala siya kasabot sa iyang gibati.
“Naunsa ka, Brigitte? Unsay gitawag ni Ikay nimo?” Medyo nabalaka ang iyang inahan dihang nakamatikod nga ingon sa naupos nga kandela siyang milingkod sa sopa.
“Si- si Jonathan, Ma,” naghingos- hingos siya nga mitubag samtang gilugod ang mga mata.
“Kay ngano man diay kuno si Jonathan?”
Mibakho siya ug gitrapohan ang mitulo nga sip- on gamit ang sidsid sa iyang bestida.
Misamot ang kabalakang gibati sa iyang inahan. “Hoy, Brigitte, naunsa man diay si Jonathan? Pagsulti dayon ba.”
“Ma, wala na si Jonathan.” Mipasiplat siya kang Nathaniel kinsa walay tingog- tingog nga nagtutok kaniya. “Gipusil kuno ganinang buntag.”
“Syur na nga balita? Basin estorya ra na nga way hinungdan?”
“Tinuod gyod, Ma, uy. Naghilak man gani to si Ikay nga nag- estorya. Gikan sa punerarya pod siya nanawag.”
Agi og respetar sa pamilya sa gibulagang bana, nangadto sila sa haya ni Jonathan— siya, si Nathaniel ug ang iyang amahan ug inahan. Didto, nasayran nila nga ang gidudahang nagpusil kang Jonathan mao ang polis nga bana sa usa ka babaye ( dili ang iyang kasamtangang kapuyo) nga iyang giiring- iring.
Nagsagol ang iyang gibati samtang didto sa haya. Dili ikalimod nga naa siyay gihambin nga kasakit ug kahinugon sa gidangatan sa bana. Sanglit bisan og nagbulag sila, wala man gyod hingpit mapanas sa iyang panumdoman ug kasingkasing ang matam- is nga mga panahon nga kanhi ilang gisalohan. Ug dili usab matuis nga si Jonathan maoy amahan sa iyang anak nga si Nathaniel. Sa pikas bahin, nakabatyag siyag kalagot tungod sa gihimo ni Jonathan nga pagluib kaniya, ilabi na nga mitambong pod sa haya ang ulahi niining kapuyo kinsa nagbitbit usab sa anak niini kang Jonathan.
“Ma, dili na ta magdugay dinhi bi.” Giagda niya ang iyang inahan sa pagpamauli na. Hait kaayo ang iyang tinanawan sa kapuyo ni Jonathan nga nagbitbit og gamayng bata. “Haskang gil- asa na gyod sa akong pamati ba. Mora na god ko og kasukaon.” Ug nanggawas sila sa punerarya nga wala gani molili sa sulod sa lungon.
Alibangbang
HUMAN na siyag panotbras ug panghilam- os. Nakasulob na pod siya og balik sa iyang sinina. Miatubang siya sa samin sa may lababo ug nanudlay. Gilingi niya si Jaime sa may katre nga nagtaod sa butones sa kamisadentro niini.
“Dali usa kadiyot, Babe.” Gitawag siya ni Jaime kinsa mihulbot sa pitaka niini dayong lingkod sa ngilit sa katre.
Milingkod siya tapad kang Jaime ug misandig niini. “Ngano man, Babe, nakulangan ka?” parayegon niyang pangutana.
“Buang nimo! Sayod baya ka nga usa ka rawn na lang gyod tawoy kaya sa tiguwang, no?” Mikatawa si Jaime.
Mitalidhay siya sa kahimuot sa tubag sa iyang katapad. Dayon, seryoso siyang nangutana og usab. “Unsa diay? Nganong gipaduol man ko nimo? Wala pa lagi ka manawag sa front desk para magkuha og taksi nga atong sakyan pagawas dinhi?”
“Kadiyot lang god. Dili ba namroblema ka og pangbayad sa tuwisyon para sa eksam sa imong anak?” Mikuot si Jaime sa pitaka niini ug mihulbot og kuwarta.
“Unsa man na, uy?” Nagduhaduha siya pagdawat sa kuwartang gitunol ni Jaime.
“Ilisi lang god unyag naa na kay kuwarta. Para seguradong makakuhag eksam si Nathaniel sunod semana. Anugon pod kon dili siya kahuman sa semester kay mogradwaray na man kaha siya karon.”
“Sige god, bale utang lang ni nako nimo,” matod niya pagdawat sa gitunol ni Jaime. Sa pagkatinuod, nagduda siya kon makabayad ba gyod siya niini. Ug sayod sab siya nga dili ra pod maningil si Jaime, sama sa kapila na mahitabo sa milabayng mga higayon.
Nagpasalamat siya nga gikahibalag niya ang edaran na nga si Sir Jaime. Buhi pa si Jonathan dihang primero niyang nakaila si Sir Jaime, kinsa part- time nga propesor sa unibersidad. Nagkasuod sila dihang gikuha siya kausa isip documenter sa usa ka training workshop nga gipahigayon niini. Giganahan siya kang Sir Jaime sanglit andam kining maminaw sa pagpahungaw sa iyang mga kalagot, kaguol ug kahingawa kalabot sa iyang kahimtang isip usa ka single mom. Ug sa mga higayon nga maapikihan siya sa pangbayad sa eskuylahan ni Nathaniel tungod sa palta- palta nga sustento gikan kang Jonathan, sagad moboluntaryo si Sir Jaime nga mopahulam kaniya sa gikinahanglang kantidad, apan morag makalimot ra kini sa pagpaningil. Bisan dihang miundang na kini og tudlo sa unibersidad kay gikuha isip pultaym nga maestro ug dean sa usa ka pribadong kolehiyo, padayon sila sa kinawat- kawat nga panagtagbo matag karon ug unya.
“Ma, miabot na ang imong giorder nga sud- an.” Naputol ang kutay sa iyang paghandom sa pagpanawag ni Nathaniel. Tingsuweldo man god sa iyang anak mao nga namarayeg siya nga mag- order og lengua estofado gikan sa restawran.
“Unya na lang taudtaod ta mangaon, Nak,” sanong niya sa anak kinsa bag- o lang sab nahuman pagtudlo sa iyang onlayn nga klase. “Relaks usa kadali diha. Ug sugoa diay nang imong ig- agaw nga si Jannah pagpalit og softdrink didto sa tindahan sa unahan. Unya na ta kaon kon naa nay softdrink.”
Lengua estofado ang iyang gipapalit nga sud- an kay makahinumdom siya nga mao kiniy paboritong orderon ni Sir Jaime kanang mag- uban silag paniudto sa restawran una sila motsek- in sa motel kon magtagbo sila. Pero dugay na nga wala sila magkita ni Sir Jaime. Naundang ang ilang panagtagbo- tagbo dihang miabot ang pandemya sa COVID19. Tungod sa lockdown, ug labi na kay senior citizen na kini, natanggong si Sir Jaime sa balay niini. Busa kutob na lang sila sa pag- chat sa internet. Samtang nagkadugay, nagkapanalagsa na sab ang ilang pag- chat. Pila na sab ka bulan karon nga wala na gyod silay kontakay ni Sir Jaime bisan sa internet. Makadaghang higayon na niining miaging pipila ka bulan nga bisan giunsa niyag padalag private message, dili gyod motubag si Sir Jaime. Iya sab namatikdan nga mismo sa timeline niini sa Facebook, wala na kiniy bagong mga post. Nabalaka siya kon naunsa si Sir Jaime: wala ba kaha kini matakboyi og COVID? Apan wala pod siyay paagi pagsubay sa kahimtang niini.
“Ma, nia na ang softdrink. Dali na, mangaon na ta.” Nangagda si Nathaniel.
Hinay- hinay siyang mitikang pasulod sa balay. Apan una milahos og sulod, milingi usa siya sa mga bulak sa ilang nataran. Mingaw ug subo kaayo tan- awon ang tanaman, sanglit walay bisan usa ka alibangbang nga nagtikawtikaw pagpaniba sa mga bulak. Mora ba og hasta ang mga alibangbang na- lockdown pod tungod sa COVID.
Mipadayon siyag sulod sa balay samtang sa iyang hunahuna nagdula ang pangutana: “Kon mawala na ang COVID, mobalik pa kaha ang mga alibangbang pagpaniba sa mga bulak sa among tanaman?”
(KATAPOSAN)
i. Si Duc de Blangis ug ang Sadista
TUNGOD sa kasirok sa tawo, mibanaw sa nataran ang dugo sa akong manok nga si Duc de Blangis ( kinutlo ang maong ngalan sa magnum opus ni Marques De Sade nga Les Cent Vingt Journèes de Sodome). Krimen kini nga tiunay. Krimen nga ang nangulo mao ang mga kumagat pas iring banbanon. Krimen nga ang bugtong punto mao lang ang pagkabusog. Krimen nga mobugto sa tinai sa usa ug mosumpay sa kinabuhi sa usa.
“Lami kaayo ni tinibuk- on imong manok, Dong, oh... sus! Tambok kaayog paa morag dancer ni Willie!” ingon pa sa akong uyoan nga upaw ug buntag pa gani, nanimaho nang Kulafu.
“Morag short ra man ning usa ka manok, ato ning pun- ag usa, uy!”
Kon akong iapil og paihaw si Emily Bronte o di ba kaha si Jane Austen ( mga nobelistang babaye) magsubo ang ginsakopan ni Duc kay ang duha na lang baya ang nagpabiling himungaan nga sakop sa bloodline nilang Heathcliff ug Catherine Earnshaw ( mga bida sa nobelang “Wuthering Heights”). Puros ra ba bigsa ug tapayan ang mga laki nga igsoon ni Duc nga nahabilin didto sa presohan ni Dante Alighieri kansang ibabaw sa ganghaan adunay gisangit nga karatula nga nagkanayon: “Abandon All Hope, Ye Who Enter Here.”
Kini silang Heathcliff ug Catherine Earnshaw mao ang ginikanan nilang Emily ug Jane. Dugay nang mingtaliwan ang duha. Sama sa nahitabo ni Duc, silang duha maoy mingbayad sa kasirok sa tawo. Nahinumdoman ko pa niadtong gabii nga nakigsabot si Lola kanako.
“Atong ihawon ning usa nimo ka manok, Dong, kay birtdey baya tawon sa imong igagaw. Ato lang ipadugo ba kay basin unyag magsakit- sakit intawon ang bata kon di padugan.”
Misugot na lang pod ko. Ug mao to, pagkabuntag, dili sama ni Duc, wala ko na lang hatagi og pagkaon si Heathcliff ug saktong pagka alas otso, mipiliik sa kataposan niyang tingog si Heathcliff ug daw nahidunggan kini ni Catherine. Pagka alas onse, nahukman sab nga si Catherine, asawa sa giluba nga si Heathcliff, patyon sab aron isagol sa pansit.
Upat ang igsoon ni Duc. Puros sila laki
Sa giingon ko pa, ang erotisismo mao ang kinabuhi nga nagtungtong sa pilok sa kamatayon. Usa lang ka sayop nga pagpamilok ug matambog gayod ang tawo sa kamatayon.
ug dugay na nilang gibirig- birigan ang duha.
Si Duc ang ilang kinatambokan kay siya may mayor sa ilang prisohan. Tanang moabot nga pagkaon moagi gyod sa kuko ni Duc de Blangis. Sadista ning upat ka magsoon. Tiaw mo na nga nangahurot og kataltag ang mga balhibo sa ilang kaubanan sa selda kay ila mang hutdon og tuhik. Si Duc nga maoy kinabantangan kay maoy dako, maoy dali nga nakit- an sa mga kumagat. Sa ilang kalibotan, si Duc maoy kinahawran apan sa kalibotan sa tawo, si Duc usa lamang ka lamian nga pagkaon.
Si Georges Bataille sa iyang librong
“Literature and Evil” misaysay nga ang usa ka organismo, ordinaryong nagdawat og enerhiya nga gikinahanglan sa kinabuhi. Ang enerhiya nga sobra sa gikinahanglan, mahimong gamiton sa lawas aron motubo o di ba kaha motambok. Apan kon ang tawo ipasulabi na lamang ang iyang kahakog, mosangpot gyod kini sa pagkaguba sa balanse. Ang enerhiya nga mosulod sa lawas, mosangpot ngadto sa paggamit og managsuhi nga buhat nga nagsapwang og kaligutgot nga tawhanon.
Sa akong pangagpas sa kinaiyanhong perspektibo, ang takos nga hisabtan lamang sa usa ka linalang mao ang iyang kaugalingon. Kini mao ang matuod. Kini ang kamatuorang nagkupot
sa balanse sa kalibotan. Ang manok mamatay sumala sa maong balanse. Ang tawo mao usab ang manok, manghawod ug mamatay sumala sa balaod sa kinaiyahan ug ang tanan, adunay parte nga giduwaan sa maong balanse.
Human sa pagtuasik sa dugo nga gikan sa tilaokan ni Duc, gisunod ang paglabho ug ang paghimulbol. Si Duc de Blangis nga akong manok, nahanaw na ang iyang kabangis ug nahulipan na og manok nga adunay luspad nga tapay; nagdiwal, nagsiga ang mata, hamis nga luspad nga nangagusbat ang panit. Niadtong higayona, usa na lang ka patayng lawas sa manok nga maaninaw isip usa ka lamian nga tinibuok nga nagsanday sa akong plato si Duc. Sa iyang babawnan, nag- ugdo pa ang Uni Feeds nga akong gilawog niya sa buntag sa adlaw sa iyang kamatayon. Kon kahibalo pa lang diay ko nga mao na diay kadto ang iyang kataposang bangkete, ako unta siyang gipangutana kon unsa man ang iyang gustong kanon sa kataposang mga gutling sa iyang kinabuhi, nga mora bag nangutana sa pinireso sa dili pa siya bitayon. O pangutan- on siya kon unsa may iyang buot bawnon nga mamahimo niyang masima- sima paingon sa iyang panaw.
Human sa paghimulbol, walay kukaluoy ang akong manghod nga gidisdisan ang pitso ni Duc ug gihulbot ang tinai ug unya giitsa sa bagis nakong iro nga si Plato. Anaa usab kiniy kasaysayan diin nahilambigit silang Plato ug Duc sa usa ka dugoong panagsangka. Sa dagway ni Plato, tataw nga nahimuot siya kay ang mortal niyang kaaway nga nagbilig luta sa kinawrasan sa iyang walang ilong, iyang gipamahaw ang tinai.
Human niana, gihugasan niyag tarong. Aduna siyay gihugpong nga tangad nga iyang gidasok ngadto sa tiyan sa hilaw nga lawas daw gihulip kiniy niya sa gihulbot niyang tinai. Samtang sa abohan, gilak- ang sa akong uyoan ang kaldero nga tugob na og mga lamas.
“Tinibuok is on the way!” singhag nga pinasukarap pinasubay sa elemento sa alak nga gidalit sa lima ka botelyang Kulafu nga iyang natigom karon lang buntaga.
Ako isip usa ka magsusulat, giisip ko ang kamatayon ni Duc nga usa ka trahedyang alampatnon. Ug niadtong puntoha, dili inosente ang tawo sa kamatayon ni Duc ingon man ang literatura. Ug sama sa tawo, ang Literatura kinahangalan usab moangkon nga siya, usa ka makasasala.
ii. Erotisismo ug Ang Paghigop Sa Sabaw
SEGURADO ko nga bisan ang kinadatoang tawo sa tibuok kalibotan mobayad og binilyon nga salapi aron lang matilawan kining kinalamiang klase sa manok known to humanity. Kon mahalon pa nga sakyanan kining Bisaya nga manok, mao ni ang Rolls Royce of chickens!
Nalimtan na nako ang ngalan nga Duc de Blangis sa dihang hanoy nga midailos lagbas sa akong kutukuto ang init nga sabaw sa tinibuok nga manok. Daw misagting ang akong dunggan ug nawad- an kog panimuot ug naganoy palayo sa reyalidad:
Ang kalami sa sabaw dili kabayloag bisag unsang bahandi o sinubong ni bisan kinsang hara. Ang sabaw makatumpag og gingharian, makapatukod og sibilisasyon tumoy sa bangaw. Ang paa sa tinibuok nga nagbilangkad sa akong bahog maoy panimbang nga nagbalanse sa akong kinabuhi ug kamatayon. Ang usa ka bugon sa bahaw nga inanayng gipahumok sa nagaso nga sabaw maoy mikumot sa akong kasingkasing. Kanunay ang pagdagayday sa akong singot, apil na usab ang akong laway. Sa siling kulikot nga gipusa sa panaksan nga anaay sabaw, milugmaw ang akong luha. Ug niadtong higayona, nag- abot ang tulo ka suba sulod sa akong kalawasan.
Kini mao ang kinabuhi nga nagtungtong sa pilok sa kamatayon. Kana, alang kanako, ang erotisismo. Kini mao ang balak sa lawas ingon man nga ang pamalak mao ang erotisismo sa pinulongan. Ang erotisismo usa ka espesyal nga kasinatian ug kini dili angayng buhatan og hugaw nga konsepto.
Alang kanako, ang pakighilawas, walay kalahian sa paghigop og sabaw. Ang erotisismo usa ka saykolohikal nga panaw ug kini wala lamang nahasubay sa usa lamang ka konsepto. Dakog gahom kining erotisismo. Ingon pa ni Octavio Paz nga ang tiunay nga nahigugma takos nga huboan ang iyang ngalan. Kana nga konsepto sa paghubo tataw ang gihambing nga ideya. Laliman ka nga huboan ang ngalan. Sa ato pa, takos ang tawo nga magpakahuyang tungod ug alang sa gugma. Ang erotisismo kuno is an exhaustion of life sumala sa usa ka kumagat nga Latino. Kini gyong mga kanahan. Apan sumala sa Theory of Sinablokology, binastos ra god na!
Motuo ko sa giingon ni Paul De Mann sa iyang “Allegory of Reading” nga ang trabaho sa tawo mao ang paglantaw sa mga butang gamit ang mga mata sa mga balaan. Ang koneksiyon nianang mga mata ngadto sa librong gibasa usa ka tulukibong butang nga ang bugtong nasayod lamang mao ang wail nga wala pa hiatli sa kalaay sa tawo.
Sa giingon ko pa, ang erotisismo mao ang kinabuhi nga nagtungtong sa pilok sa kamatayon. Usa lang ka sayop nga pagpamilok ug matambog gayod ang tawo sa kamatayon. Isugilon ko nga kining maong konsepto kinawat ko kini sa henyong si Marque De Sade. Sumala pa niya nga “There is no better way to know death than to link it with some licentious image.”
“Secrecy is, alas, only too easy.” Hibaw- an ta nga anaay koneksiyon ang kamatayon ug erotisismo. Tungod sa kamatayon ni Duc, nakabaton akog himaya sa akto sa akong paghigop. Kahinumdom hinuon ko ni Marcel Proust, ni Anna Karenina ug ni Mrs. Dalloway. Apan aduna akoy intensiyon nga ibungat kaninyo nga ang kamatayon, usa ka sumpay sa kinabuhi sa tawo. Ug ang pagsulay pagsabot niini, mao ang erotisismo. Ug ngano? Ibilin ko lang sa magbabasa ang pagkaykay sa kahulogan niini sama sa inyong pagpangitag tubag kon unsa man ang “song of the family” ni Kino sa “The Pearl” ni John Steinback o sa ngalan sa lalaking uyab ni Simone sa nobela ni Georges Bataille nga “Story of the Eye” o sa liboan ka simbolo sa “Centuries” ni Nostradamus.
“After nako higopon ning sabawa, Dong, maulian ko ana gamay sa kahubog, aw, paa na sad sa imong iyaan ang akong hapyod- hapyodon ani unya!” pasiaw sa akong uyoan. —
ANG gubat sa Bahiya sa Ormoc ( Ormoc Bay) maoy sunod- sunod nga sangka sa hangin- dagat tali sa Imperyong Hapones ug Tinipong Nasod sa Amerika sa kadagatan sa Camotes sa Pilipinas. Nahitabo ang kinadakang gera gikan sa Nobiyembre 11, 1944 hangtod sa Disyembre 21, 1944. Kabahin kini sa Gubat sa Leyte sa Pasipikong Kampanya atol sa Ikaduhang Gubat sa Kalibotan.
Subay niini, nahitabo ang mga panagsangka sa Bahiya sa Ormoc tungod sa mga operasyon sa puwersang Hapones nga mipaligon sa ilang kasundalohan sa Leyte pinaagi sa pagsuplay niini. Ang banggiitang si Heneral Tomoyuki Yamashita ang nagkontrolar sa puwersang Haponanon sa isla. Apan gisanta kini sa puwersa sa mga Kano. Niadtong Disyembre 7, 1944, ang barkong iggugubat nga USS Ward, samtang nagpatrolya sa Bahiya sa Ormoc, giatake sa usa ka kamikaze. Ang kamikaze espesyal nga yunit sa pag- atake diin ang mga abyador nga Hapones mosarap sa mga barkong igugubat sa Alyadong Puwersa. Sa kamikaze, giisip sa mga Hapones nga ang tumong sa pagpilde o paglunod sa daghang barko sa Alyadong Kusog maoy usa ka makataronganong rason sa pag- atake diha sa paghikog. Ang maong abyon mipatiglom sa USS Ward ngadto sa kahiladman sa kadagatan sa Ormoc. Nahitabo ang pagkalunod sa USS Ward tulo ka tuig human kini unang mipabuto ug mipasalom sa wala nay pagtunga sa usa ka submarino sa Hapon samtang ang naulahi misulay sa pagsulod sa Pearl Harbor. Ang unang pagtira sa USS
Ward niadtong submarino maoy “pabilo” sa way puas nga pamomba sa Imperyong Hapones sa base- militar sa Amerika didto sa Pearl Harbor sa Isla sa Hawaii.
Apan sa wala pa matundag ang USS Ward, ang USS Cooper maoy unang mitiglom sa Ormoc Bay niadtong Disyembre 3, 1944 tungod sa usa ka barkong iggugubat sa Hapon. Sento nobentay uno ka tripulante sa USS Cooper ang giluyong uban sa ilang barko sa tubigong lubnganan. Hinuon, duna pay 168 ka tripulante ang naluwas gikan sa dagat ug sa kabaybayonan sa Ponton— usa sa mga gagmayng isla nga
Apan ang mga Ormocanon dunay importanteng pagtuo. Ang pagkadiskobre sa nangalunod nga mga barkong iggugubat talagsaong higayon alang sa mga Ormocanon. Kay dinhi ipadayag ang naugkat nga mga tipik sa mitiglom nga kasaysayan sa siyudad balik sa kamad- an, tingali sulod sa museyo...
sakop sa Camotes. Ang Gubat sa Bahiya sa Ormoc giingon nga maoy labing mahukmanon nga Gubat sa Leyte.
“Ang Kagawasan sa Pilipinas ( 1945) dili mahitabo kon wala ang Gubat sa Ormoc Bay sa Leyte kaniadtong Oktubre 1944,” asoy sa direktor sa National Museum nga si Jeremy Barns.
Ang Dakbayan sa Ormoc, nga karon usa sa mga progresibong siyudad sa Leyte, nahimutang sa ulohan sa Ormoc Bay sa kasadpang Leyte. Ang Ormoc mao ang nag- unang pantalan sa isla. Estratehiko kining lugara panahon sa gubat. Dinhi gihimo ang mga kalihokan sa pagsuplay ni Heneral Yamashita sa iyang kasundalohan. Kining makasaysayanong gubat sa koridor sa Ormoc, wala madugay, misangpot gyod sa pagkapukan sa mga sundalong Hapones sa Leyte. Gimati sa mga Kano ang mga Hapones pinaagi sa pagputol sa suplay sa naulahi. Ang paghawan sa navy sa Amerika sa Ormoc Bay ug ang pagkombate sa mga sundalong Pilipino-Amerikano batok sa mga Hapones sa kabaybayonan sa Ormoc ug Albuera miresulta sa wala kapugnging paglandig sa 77th division nga ubos sa mando ni Major General Andrew D. Bruce sa kabaybayonan sa Deposito ( sa Barangay Ipil) ug Albuera.
Sa kataposang lista sa Gubat sa Ormoc Bay, pildero ang Amerikano og tulo ka Destroyers, ( kini ang mga barkong USS Ward, USS Cooper ug USS Mahan), usa ka High- Speed Transport ug duha ka LSM ( o landing ship medium, ampibyos nga barkong iggugubat). Apan, ang Puwersang Pangdagat sa Amerika midominar diha nga gilunod nila ang unom ka Japanese Destroyers ( lakip niini ang barkong Kuwa ug pagkamatay ni Commander Masamichi Yamashita), kawhaan ka gagmayng transport, usa ka submarino, usa ka patrol boat ug tulo ka barkong abay o eskort.
UPAT ka tuig ang minglabay, niadtong Disyembre 1, 2017, kapitoan ug tulo ka tuig human sa WWII, ang R/ V Petrel, usa ka state- of- the- art nga barko alang sa paniksik sa usang tigtukod sa Microsoft nga si Paul Allen, nakadiskobre sa kailadman sa Bahiya sa Ormoc sa mga salin sa kagahapon sa USS Ward.
“Ang pagkakaplag sa USS Cooper nahinabo human madiskobre ang USS Ward Destroyer nga didto usab sa sawog sa Ormoc Bay,” matod ni Robert Kraft, ang direktor sa Subsea Operation, ug ni Paul Meyer, ang piloto sa kahimanan ug tigdukiduki, nga mibutyag sa mga tigbalita sakay sa R/ V Petrel niadtong Disyembre 7, 2017.
Ang mga tripulante sa M/ V Petrel mipaandar sa ilang remotely operated vehicle ( ROV) aron tukion ang ilawom sa dagat ug idokumento ang mga salin sa USS Ward niadtong Disyembre 1, 2017. Ilang gipasundayag ang maong bidyu agig pasidungog sa ika- 76 nga Anibersaryo sa Pearl Harbor ug sa mga kasundalohan sa Amerika sa miaging gubat sa kalibotan. Sa laing bahin, sa wala pa hikit- i ang barkong iggugubat sa mga Amerikano, lima ka barkong iggugubat sa Hapon ( Dreadnought Class) nga gilangkoban sa Fuso ug Yamashiro, ug tulo ka Asashio Class nga Yamagumo, Asagumo, ug Michishio ang nakaplagan usab sa M/ V Petrel didto sa sawog sa Surigao Strait niadtong Nobiyembre 22- 29, 2017.
Sa miaging buwan sa Disyembre 2021 gisaulog ang ikakapitoag- pitong kasumaran sa Battle of Ormoc Bay. Sa maong higayon, gilab- as na usab sa panumdomang Ormocanon ang mga kaagi sa maong gubat. Gilantaw sa katilingbang Ormocanon nga ang pagkakaplag sa mga tipaka sa WWII gikan sa iyang bahiya mahimong kahigayonan sa pagpalambo sa industriya sa turismo sa siyudad.
Apan ang mga Ormocanon dunay importanteng pagtuo. Ang pagkadiskobre sa nangalunod nga mga barkong iggugubat talagsaong higayon alang sa mga Ormocanon.
Kay dinhi ipadayag ang naugkat nga mga tipik sa mitiglom nga kasaysayan sa siyudad balik sa kamad- an, tingali sulod sa museyo. Ug niining paagiha, ang bag- ong henerasyong Ormocanon makasud- ong pa sa kagahapon sa siyudad, mokat- on gikan niining mga tipaka sa Gubat sa Bahiya sa Ormoc ug mahimong mapasigarbohon sa talagsaong sao kasaysayan nga natisok sa dughan sa dakbayan.—