Ang Gugma Isip Linugdangan Sa Tanan
MALISOD nang iphon pila ka awit ang natagik gumikan sa gugma. Dili na usab maisip pila ka balak ang natagik aron ipadayag ang nag-uros-uros nga pagbati. Sa atong kabatan-on, pila ba ka nobelang romansa ang atong nabasa kay lagi haduol sa atong pagbati ug edad ang maong mga kasugiran? Pila na ba ka drama sa radyo o kaha telenobela ang atong gigahinan og panahon aron sundan ang kaasoyan sa usa ka gugma sa lainlain niining dagway? Ug ambot pila ka gingharian ang natukod o nabungkag gumikan sa gahom sa gugma.
Gayod, ang gugma tinuod sama sa kabungtoran. Wala tuoy mahikap nga dagway ang gugma apan kini adunay lainlaing manipestasyon sa iyang pagka tinuod. Daw amaw ang tawong nahigugma sa panan-aw sa uban. Apan alang niadtong nahitungdan, nahisama siya sa usa ka hubog nga lalim kaayo ang lunop sa pagbati nga misanap sa dughan.
Nahimo na gayong kabahin sa kasaysayan sa tawo ang kasaysayan sa gugma. Daw kuyog na kining anino nga nagsunodsunod sa tawo sa lainlaing hugna sa buhilaman. Anaa, nagbarog nga mapagarbohon ang mga estruktura isip kulturanhong mga simbolo sa gugma. Kahinganlan dinhi ang Taj Mahal nga pinatukod ni Emperador Shah Jahan aron himoong mawsuleyo sa iyang paboritong asawa nga si Mumtaz Mahal nga namatay atol sa pagpanganak— ang Hanging Gardens sa Babilonya nga pinahimo ni Hari Nebuchadnezzar aron paglingaw sa iyang asawa nga si Rayna Amytis kinsa gimingaw kaayo sa malunhawng kabungtoran sa iyang yutang natawhan— ang Coral Castle sa Amerika nga eskultura nga minugna sa usa ka emigranteng Latvian nga giingong binugtong niining gimugna tungod ug alang sa handomanan sa iyang kanhing hinigugma— ang Boldt Castle sa New York nga minugna sa usa ka Aleman nga emigrante alang gihapon sa iyang hinigugma kinsa wala na makakita niini tungod sa hinanaling kamatayon— ug daghan pa kaayo, kining tanan sa ngalan sa gugma. Ah, gugma! Hubga ako sa imong katam-is! moingon ang mga romantiko.
Klasikal nga ehemplo sa gugma mao ang kasugiran nila ni Anthony ug Cleopatra, nila ni Romeo ug Juliet, nila ni Tristan ug Iseult, nila ni Florentino ug Fermina, ug daghan pa kaayo diha sa katitikan sa kalibotan. Ug nganong dili mamatay kining maong mga sugilanon? Tungod kay naghisgot kini sa usa ka misteryosong sa himaya sa kinabuhi nga malisod uyamot tugkaron— ang gugma.
Ato mang angkonon o dili, labing dako sa atong kalihokan ning kinabuhi may kalabotan sa gugma. Usa kini ka ursa sa pagbati nga daw balatian nga malisod kon dili patughan. Ginaingon nga mapugngan pa ang baha, nungka ang guma. Ang tawo nga mobati og gugma walay laing makitang nawong kondili ang gihigugma, walay laing lami ikasulti kondili ang hinigugma, ug labaw sa kasagaran, ang tanan ning kinabuhia gitan-aw niya sa ngalan sa gugma ug sa gihigugma. Ang kahulogan sa kalipay nahiusa diha sa kahulogan sa gihigugma.
Sa gugma, mosidlak ang mangitngit nga kinabuhi, ang atong mga kita nga samag gapnod nga nag-utaw-utaw sa pag-inusara makakita og gabayan aron tubagon ang mga hagit sa kinabuhi nga may kauban o kapikas. Sa walay kahasol, pug-on nato ang atong paningkamot aron mahatag ang kalipay o ikalipay sa hinigugma. Ug kon anaa pa sa akto sa paghalad, himoon ang tanan aron makuha ang pag-uyon aron katumpangan ang pagbati nga gihalad.
Apan dili sab baya tanan nagmalipayon sa gugma. Adunay pipila nga dili palaran niining maong arena ug matawag nga usaranhon lang nga gisagubang ang kinabuhi. Apan dili sab kini igsapayan. Ang paghigugma sa kaugalingon, ang paghatag og tibuok nga atensiyon sa kaugalingon o kaha sa ubang butang igo nang rason nga magmalipayon. May mga tawo nga mipili sab niining maong dalan. May mga tawo nga nahimo nilang hinigugma ang nasod ug gipakamatyan kining pagbati.
Dili ta masukod ang gugma diha sa kadaghan sa gihatag nga bulak, sa mahalon nga mga gasa, sa halayo nga mga dapit nga gisuroyan, sa mahalong mga pagkaon nga gisaw-an. Kini masukod lang diha sa imong halawom nga pagtugkad sa kaugalingon kon sa wanang sa imong dughan kini gingharian ba sa kalipay ug kalimbatianon. Dili sab ni masukod sa kahangkob sa mga halok, sa kahugot sa pagkuptanay sa kamot, sa pagbayloay og pulong sa paghigugma ug pagpangga, o sa tinutokay sa mga taknang mahilom aron saw-an ang linagubo sa dughan. Masukod kini diha sa pagdawat sa mga bagad, sa paghakop sa tanang mangil-ad ug sa paghimo sa hinigugma nga hingpit bisan sa mga pagkulang.
Ang gugmang wagas dili man tingali angayng pangitaon sama sa pagpangita sa nalubong nga tesoro. Usahay moabot kini sa tawo nga dili damhon. Usahay magtakoban kini sa suod nga higala, usahay sa katapad sa bus, usahay sa kauban sa buhat, usahay sa kauban sa usa ka kalihokan, usahay sa silingan, ug usahay gani sa kalantugi.
Apan unsa man ang sinugdanan sa wala damhang panagtagbo, ang mahinungdanon nga ang pagbati saw-an sa kamatinud-anon ug kabuotan. Kay kon kini wala diha sa relasyon, ang gugma bakak ug di malungtaron.
Apan adunay mangutana, tinuod pa ba ang gugma niining panahon sa mga makinarya? Aduna gihapon baya. Samtang ang tawo magpabiling tawo, ang gugma mao ang langit sa yuta nga takos sa atong pag-amuma.
Maayong pagsaulog niining Adlaw sa Kasingkasing! —
MATAG Pebrero 14, kadaghanan sa katawhan sa tibuok kalibotan magsaulog sa gitawag sa Iningles og Valentine’s Day— o ang giingon nga adlaw alang sa mga managhigugmaay. Samtang sa pagkakaron, kini nga pagsaulog ingon sa usa lang ka sekular ( o walay relihiyosong kahulogan) nga okasyon. Sa pagkatinuod, usa kini ka relihiyosong pangilin sa simbahang Katoliko Romano nga matod pa gideklarar ni Santo Papa Gelasius niadtong tuig 496 isip pagpasidungog sa martir nga si San Valentino ( o Saint Valentine sa Iningles). Apan sumala sa deklarasyon sa Santo Papa, “Diyos ra ang nasayod” sa martir ug sa iyang mga binuhatan sanglit gamay ra man ang kasayoran bahin sa pari nga si Valentino.
Ang Sugid sa Duha ka Valentino
DUNAY nagkalainlaing sugid kon kinsa si San Valentino ug giunsa niya pagkahimong martir. Ang usa nga sugid, ug labing gidungog, nag- ingon nga si San Valentino usa ka batan- ong pari sa Roma niadtong ikatulong siglo panahon sa paghari ni Emperador Claudius II. Matod pa, si Claudius nagtuo nga mas maayo nga mga sundalo kadtong mga ulitawo busa nagpakanaog siyag balaod nga nagdili sa pagminyo sa mga batan- ong lalaki aron sa ilang pagsundalo dili sila malinga sa mga problema sa pamilya o panagtiayon. Apan ang batan- ong pari nga si Valentino mibarog nga dili makataronganon ang maong balaod, ug iya kining gisupak pinaagi sa padayong sekreto nga pagkasal sa mga batan- ong managhigugmaay. Nasayran ni Emperador Claudius ang pagsupak nga gihimo sa pari ug gipadakop ug
gipabilanggo kini. Samtang nabilanggo, naningkamot si Valentino nga kabigon ang emperador nga mahimong Kristiyano. Taliwala sa pagdumili sa pari nga isalikway ang iyang Kristiyanong tinuohan, gisilotan siya sa kamatayon pinaagi sa paglunggo sa ulo. Samtang dinha sa bilanggoan, kanunay tigbisitahan kaniya ang buta nga anak- babaye ( nga ginganlan og Julia) sa magbalantay sa bilanggoan. Naagni kini ni Valentino nga modawat sa tinuohang Kristiyano ug, tungod niini, milagro nga nakakita kini. Sa dihang nag- angat na ang pagpatay kaniya, si Valentino naghimog sulat ngadto kang Julia ug gipirmahan kini og “gikan sa imong Valentino.” Pebrero 14 sa tuig 270 dihang gipatay ang maong pari.
Dunay laing sugid nga nag- ingon nga si San Valentino mao ang obispo sa Terni, kinsa gipapatay usab ni Emperador Claudius II sa duol lang sa Roma. Apan naay mga nagtuo nga kining obispo nga Valentino ug ang giingong pari nga sama og ngalan, usa ug sama ra nga tawo.
Ang Pangilin ug ang Magbabalak
MATOD pa, walay nahitabong romantikong mga pagsaulog sa pangilin ni San Valentino hangtod sa ulahing bahin sa katuigang 1300. Ang paghilambigit sa maong pangilin ug sa panaghigugmaay giingon nga resulta sa usa ka balak nga gitagik sa Ingles nga magbabalak nga si Geoffrey Chaucer niadtong tuig 1380. Ang balak, nga giulohan og “Parliament of
Fouls” ( Parlamento sa Kalanggaman), naghisgot sa Pebrero 14 isip adlaw kanus- a ang mga langgam ( ug ang mga tawo pod) mangita og ilang tagsa- tagsang kapikas. Didto matod pa nagsugod nga ang Pebrero 14 gisaulog isip adlaw sa mga managhigugmaay— usa ka kasaulogan nga gihimong opisyal ni Hari Henry VII sa Inglatera pinaagi sa usa ka kamandoan niadtong tuig 1537.
Paganong Tinubdan
SAMTANG ang Pebrero 14 nga pangilin nagdala sa ngalan sa usa ka Kristiyanong martir nga santo, adunay mga nagtuo nga duna kiniy paganong sinugdanan— ang karaang Romano nga kasaulogan nga gitawag og Lupercalia nga gisaulog matag Pebrero 15.
Ang maong kasaulogan gituohan nga dinha na niadto pang unom ka siglo sa wala pa matawo si Kristo. Sumala pa sa karaang tinuohan sa mga Romano, ang Lupercalia nalambigit sa kasaysayan sa magkaluhang Romulus ug Remus nga maoy giilang nagpundar sa Roma. Ang duha, nga mga pag- umangkon ni Hari Amulius, gipalabay sa hari ngadto sa Suba sa Tiber isip silot sa pagpakasala sa ilang inahan. Apan ang usa ka ulipon naluoy sa magkaluha ug gisulod sila sa usa ka basket una gipaanod sa suba. Ang basket nga gisudlan sa magsoon nasangit sa sanga sa usa ka kahoy sa daplin sa suba. Didto sila nakaplagan ug giluwas sa usa ka inahang lobo, kinsa mipadako kanila sa usa ka langob sa tiilan sa Bungtod sa Palatino ( Palatine Hill) diin naugbok ang Roma.
Sa ngadto- ngadto, gisagop ang magsoon sa usa ka magbalantay sa mga karnero. Human mapatay ang ilang
Hangtod karon, naa pay pipila ka valentines card nga akong pinadala nga gihiposan pa gihapon sa akong asawa. Nindot kaayo ang maong mga card, nga naay matahom nga mga dibuho sa mga kasingkasing ug kabulakan, gawas pa sa matam-is nga mga pulong sa gugma nga hawod kaayo pagkabalay.
uyoan nga maoy nagsugo nga ilabay sila aron mamatay, natultolan nila ang langob nga pinuy- anan sa lobo nga miamuma kanila. Ginganlan nila ang langob nga Lupercal.
Gituohan nga ang Lupercalia gihimo aron pagpasidungog sa inahang lobo ug pagpahimuot kang Lupercus, ang Romanong diyos sa pagka masanayon ( fertility). Ang kasaulogan gisugdan pinaagi sa pag- ihaw isip halad sa usa o kapin nga mga kanding laki ug usa ka iro.
Pagkahuman na sa ritwal sa paghalad ug sa kombera, ang panit sa bag- ong giihaw nga mga kanding himoong mga lapdos. Ang mga lalaki managhukas dayon nga magdagandagan ug lapdosan ang bisan kinsang babaye nga ilang maabtan.
Panahon sa Lupercalia, pasulagma nga magkuha ang mga lalaki og ngalan sa babaye gikan sa usa ka banga aron ilang ikapares. Sagad ikaipon nila kini hangtod sa sunod tuig nga kasaulogan. Daghan ang magkahigugmaay ug magdayon og minyo.
Niadtong ulahing bahin sa ikalimang siglo, gidid- an ni Santo Papa Gelasius I ang pagsaulog sa Lupercalia, ug sa samang higayon gideklarar ang pangilin ni San Valentino matag Pebrero 14 ( tingali aron sapawan ug mapanas ang Romanong kasaulogan).
Ang mga Simbolo sa Valentine’s Day
NIADTONG panahon nga wala pay internet ug email, uso kaayo ang pagpadala og valentines card inigka- Pebrero
14. Hangtod karon, naa pay pipila ka valentines card nga akong pinadala nga gihiposan pa gihapon sa akong asawa. Nindot kaayo ang maong mga card, nga naay matahom nga mga dibuho sa mga kasingkasing ug kabulakan, gawas pa sa matam- is nga mga pulong sa gugma nga hawod kaayo pagkabalay. Okey sab tong ingon adto nga card kay makapahayag ra ka sa imong pagbati bisan kon dili ka kaantigo motagik og balak.
Basta Valentine’s Day, dili gyod mawala ang mga dibuho sa pulang kasingkasing. Sagad kini makita dinha sa mga valentines card ug usahay naay valentines card nga porma mismo og kasingkasing. Dili gyod nako makalimtan nga dinha toy higayon nga ang mga sanga sa punoan sa buongon sa among silingan naingon og namunga og mga kasingkasing kay gipangbitayan man og mga pulang kartolina nga gigunting sa pormang kasingkasing. Matod pa, ang kasingkasing ( o ang dibuho niini) giisip nga simbolo sa paghigugma sanglit gituohan man nga ang kasingkasing maoy sentro sa mga emosyon o pagbati.
Medyo dili kaayo lisod tugkaron ang kahulogan sa mga valentines card, ug mga dibuho sa kasingkasing (lakip na kanang kasingkasing nga gituhog sa gapasan sa pana) isip mga simbolo sa paghigugmaay panahon sa Valentine’s Day. Bisan kanang mga pinungpong nga bulak isip regalo sa maong adlaw dali ra pod sabton.
Apan, kon atong hinumdoman nga ang Valentine’s Day usa ka pangilin sa paghandom ug pagpasidungog sa usa ka Kristiyanong martir ug santo nga giila isip “Patron sa mga Managhigugmaay”, morag mokunot ang atong agtang nganong usa sa labing inilang mga simbolo niini mao man ang hulagway sa usa ka bata (sagad naay mga pako) nga gadala og pana. Una sa tanan, ang maong bata dili intawon usa ka anghel kon dili ginganlan og Kupido. Ug kinsa si Kupido?
Si Kupido usa sa mga diyos-diyos sa paganismong Romano kaniadto. Giila siya nga anak sa Diyosa sa Gugma nga si Venus ug sa Diyos sa Gubat nga si Mars. Siya ang Diyos sa Kaibog, Erotikong Gugma ug Pagpangga. Giingon nga bisan si kinsa nga maigo sa iyang pana matakboyan sa dili mapugngan nga kaibog o, sa pagkakarong pagsabot, sa gugmang nag-uros-uros. Mao tingali nha nahimo siyang simbolo nga nalambigit sa pangilin sa panaghigugmaay.
Pero morag naa gyoy bikil nga ang usa ka diyos-diyos sa mga pagano nahimong simbolo alang sa usa ka Kristiyanong pangilin, no? Ay, basta god, uy.—