Pag-ihap sa Katuigan!

MAKATUKIKI tingali kog katawa maghinumdom nga kon wala mag-2022, wala ko kaadtog banko nga gataptap sa akong nawong ug gapangayog kuwarta. Hinuon, dili tinuyo nga makaadto kos banko niadtong miaging adlaw apan dugay nang nawala akong ATM card sa usa ka banko ug wala ko kahibalog gikawat ba o nawani ko lang. Nakakatawa ko pagsulod nako kay nauntol ko kay gawas nga pipila ray naa sa sulod, nagtaptap baya tanan, ang uban itom pa gyod ang taptap. Tuig 2019 pa ko kataposang nakasulod sa banko ba. Kon wala pa nga naanad na ta nga CoViD ang hinungdan sa taptap, makuyawan gyod ta ba? Ha-ha-ha. Diring dapita hugaw kog utok apan kinsay nagdahom nga ordinaryo na lang ang taptap sa nawong inigsulod og banko? Kadto pa sab ko nga unom na ang security guard sa ganghaan sa banko, upat nag-uniporme ang duha wala, duha sa gawas, upat sa sulod. Maayo gani kay makasabot ra pod ta nga gapahiyom sila, no?

Kon wala sab mag2022, wa ko mauntol anang “positive akong uyab, Ma!” Ha-ha-ha. Niadtong usang adlaw sab nanawag sa among video chat ang akong kamanghorang anak ug luya kaayong nagtaho nga pasitib lagi iyang uyab.

“Unya, ikaw?” Mao gilayon akong tubag.

“Maayo ra man pero schedule na kong ipa- swab kay close contact man.”

“Na, hala, pag- sunbathing gyod, di na moinom og bugnaw nga tubig, ug pag- social distancing gyod kay aron di madugangan ang kagaw sa imong lawas, kon naa na man ugaling,” dugang pa nakong litaniya.

“Ayaw na belar-belar, Nak,” matod pa sab sa iyang amahan nga naminaw namo.

Samtang gasukit-sukit pa mi sa iyang kahimtang, misulod sa among video chat ang iyang magulang ug nangutana unsay balita.

“Positive kuno ang uyab sa imong manghod,” matod ko pa. Nauknol siya, miinat sab akong kilay kay nganong nauknol.

“Taym sa, klaroha na. Unsang pasitiba?” Kami na say nauknol ug, human sa pipila ka gutling kahilom, nagkadungan ra sab og katawa.

“Hugaw kag utok, Mano,” matod pas manghod.

“Karon pa ko nga mas hinlo nag utok sa imo, Mano, ang inyong amahan.” Ha-ha-ha.

Mao na niy bag-ong panghandom sa mga tuig, pinaagi sa mga tambag. Sa tuig 2019, grabe ang hinarbatay sa tawo ug daghan na ang nahutdan og pasensiya sa isigkaingon ug isigkanasod. Mao tong ang kasagarang tambag kay dili makigsandurot anang mga “negative” mga tawo kay gawas nga makasungot paminawon, makatakod sab ilang negatibong panlantaw sa atong kinabuhi ug kitay malugmok. Mibuto pa bitaw ang CoViD pagka-Disyembre, aww… misamot ang hinarbatay ba kay didto milutaw atong kahadlok, kalibog, ug kahangol.

Sa 2020, samtang gakisi-kisi ta nganong naingon ang kalibotan, ang mensahe kay puyo kamo, hilom, ug likayi ang mga “positive” nga tawo kay kuyaw matakdan ka. Ha-haha. Ayaw sab pamakak kon “positive” ka kay makaamong ka. Gubot lang gihapon kay ilog baya sa ayuda ug daghan naglibog sa gikamatyan sa mga tawo. Dinhi sab nato mahibaw-i nga wala diay tay gahom batok sa mga dili makita sa atong palibot— mga dili makita nga kagaw ug mga tawo nga posibleng naghimo nila. Paita.

Sa 2021, ang mensahe kay ayaw mog tuo anang positive kay negative na sila, PhilHealth ray rason sa ka- positive apan pabakuna mo, yawat na lang di gyod ninyo magasto inyong PhilHealth. He-he-he. Ang dugang mensahe kuno kay puyde nang dili mag- lockdown kay nahurot na sa Pharmally ang

Daghan pa gyod kanato ang wala na gabasa ug mas labawng dili kamao moaninaw sa gibasa. Naa say mga tawo nga kahibawo untas matuod di pod motingog kay mahadlok, naay di mahadlok, mabayran sab. Kon di mahadlok ug di mabayran, politikahon sab, hadlokon ang banay nga di tagaag ayuda.

kuwarta sa Department of Health.

Karong 2022, unsa kaha ang mga mensahe nato sa matag usa aron di ra ta kaayo mabug-atan sa pakigbisog batok sa mga hitabo sa kalibotan, sa? Sa hinapos sa 2021 abuso baya sa Pharmally pinaagi sa Department of Health ang gikagubtan, apan karon, samtang gasulat ko niini, mingaw pa man.

Maayo gani lagi kay makakatawa pa ta sa dagan sa kinabuhi. Dihay miingon nga sa 2019 iyarok pa ang alkohol sa baba, pagka-2020, ibubo na lang sa kamot ug ipanghaplas. Diha pa gyoy miingon nga dili siya katuo nga mas daghan na karon ang alkohol iyang ipanghugas kaysa iyang imnon. Haha-ha.

Nindot sab hinuon ning nahitabo sa kalibotan tungod ining CoVid. Una, nakita nato nga dunay mga gamhanan nga gapatuyok sa kalibotan. Kon wala pa unta sila, wala sab tingaliy nakasuroy ang mga kagaw sa CoVid ug wala manganak, gikan sa alpha, karon omicron na. Ikaduha, nahibal-an nato nga talawan ang tawo. Talawan kay wala may hibangkaagan. Ikatulo, hangol gyod ang tawo. Mao nang tungod sa kahangol, ang mga desisyon nga makaayo unta sa kadaghanan mahimong desisyon nga makabentaha sa uban. Maong mahadlok tang mobalik gyod ang tawo sa kinaraang pamaagi sa pagpuyo sa kinabuhi, kadtong simple, makiangayon, ug manggihatagon. Kinsa ba, pananglit, sa atong katilingban sa una ang nagkinahanglan gyod og refrigerator? Kon naghinobra man god ang ato sa una, ipanghatag man sa silingan ba. Karon, gawas nga halos tanan aduna nay refrigerator, wala na say gapanghatag sa ilang sobra ba. Ha-ha-ha.

Mao ning gitawag og ebolusyon.

Klaro na nga gyod hinuon nga dunay ebolusyon. Ang kagaw sa CoViD lang daan, grabe og ebolusyon sukad sa

2019. Makita kini sa mga ngalan sa gitawag og CoViD variants. Gikan sa alpha nga porma, miabot man gyod sa omicron pagtapos sa 2021. Makakatawa lagi ko maghunahuna nga bisan kuno washing machine nag-ebolusyon na. Kon magbutag kag sinina nga panglakaw, di daw modagan, moingon pag “pagpuyo.” Ha-ha-ha.

Matod pa ni Dr. Yuval Harare, angay tang kasabot sa ebolusyon kay sa ingon makasabot sab tas atong karon ug ugma.

Nindot ang konsepto ni Dr. Harare mahitungod sa ebolusyon. Sa una kuno, sa wa pa tong dakong buto sa kapunawpunawan, ang gitawag ug big bang, ug hangtod nahuman kini, ang panahon ( time), lugar ( space), ug enerhiya nakamugna sa mga atom, mga tipaka sa enerhiyang mabutang tang mikubol dihang misugod og bugnaw ang kalibotan. Ang pagtuon niining mga butanga diha sa siyensiya sa physics. Dihang ang mga atom nakidumog nas ubang mga atom ug mimugna sa mga dagko-dagkong tipaka nga gitawag og molekyuls, diha namugna ang siyensiya sa chemistry. Sa dihang nagbangga-bangga na ang mga molekyuls, nakahimo na kinig mga organismong buhi ug kamao na mabuhi sa iyang kaugalingong paningkamot. Diring dapita nabuhi sab ang siyensiya sa biology. Kini nga ebolusyon midagan og minilyon ka tuig.

Sa panabot ni Dr. Harare, bisan ang tawo miagi og ebolusyon, ug dili tinuod nga nag-inusara kini nga membro sa pamilya sa ingon nga linalang. Gawas nga ig-agaw nato ang mga gorilla, orangutang, ug chimpanzee, diha pa gyoy mga tawo nga nag-una kanato sama sa mga Neandertals ug mga Homo erectus, hangtod nga migawas kita, mga Homo sapiens, ang karon nga porma sa tawo. Ang pakigsandurot, pakiguban, ug pakigbugno sa tawo sa iyang isigkaingon, miresulta og lainlaing kultura ug diha sa pagmugna sa kultura mitunga ang kasaysayan. Nindot, no? Gasugod nig tuliyok sa akong utok kini nga mga hunahunaa ug paingon na kos pag-uyon. Paminaw, nako diha sa paglabay sa katuigan gisulat sa Diyos ang atong kasaysayan dili lamang sa atong alimpatakan apan usab sa atong kaunoran ug kalag. Paminaw nako, mao niy rason ngano nga bisan wala nato tun-i ang usa ka butang, kasabot ta niini. Hinuon, matod pa ni Dr. Harare, ang relihiyon namugna usab sa kultura apan usa lamang kini ka pamaagi sa pagsabot sa dagan sa pamatasan sa tawo. Ang relihiyon kuno, matod pang Dr. Harare, dili kinahanglan nga base sa pagtuo og Ginoo. Ang importante lang nga duna kay gituohan ug kana nga pagtuo maoy nagporma sa imong mga pamaagi sa pagpuyo sa imong kinabuhi. Kini nga mga konsepto maoy hinungdan sa daghang gera sa kalibotan. Kahinumdom mong Hitler ug ang iyang pagtuo nga daotan og dugo ang mga Hudeyo maong kinahanglan wad-on sa kalibotan?

Morag sakto man sab si Dr. Harare, no?

Sa akong tan-aw, ang nagkalainlain nga pagtuo kon unsay sakto maoy rason nganong gipaanhi sa Diyos Amahan si Kristo, iyang anak. Sa panahon baya nga natawo si Kristo, ang mga tawo pataka rag tuo-tuo. Sa wala pa mianhi si Kristo aron pagtudlo sa tawo sa saktong dalan, bisan ang mga Israelitas nga gitudloan na ni Moses nga tinuod ang Diyos ni Abraham, naghimo pa gyod og bulawan nga debulto sa nati nga baka. Kini ilang gidayan-dayanan ug gisimba. Puwerteng sukoa ni Moses. Diha pa toy sa panahon ni Lot, sa Sodom ug Gomorrah, diin gamay ra ang nakasabot sa gituohan ni

Lot, ug tungod kay lisod ang pagsubay sa maong pagtuo sa makahimuot sa Diyos Amahan, maong wa say mituo niya, maong nawala sa mapa ang maong mga siyudad.

Dugay pa una kita nakakitag kahayag. Naplastar-plastar na unta human miabot si Kristo, nah, naunsa ba nga ang mga Kristiyano mamugos man sab nga tunlon gyod si Kristo sa mga pagano?

Nagkayamukat ang mga katilingban ug siyudad sab human niadto kay kon kinsay hari-hari, siyay korek ug iyang pananaw sa kinabuhi maoy matuman bahala na kon daghan ang mamatay tungod sa iyang kakorek. Di ba taudtaod nang ingon ana atong mga katilingban karon, maong napatik na sab sa mga kalag, kaunoran, ug alimpatakan kabatan-onan maong libog na sab, talawan, ug gahi na sab silag ulo karon? Ingnang mag- social distancing, tua sigeng tapok-tapok, makigbesobeso pa! Ha-ha-ha. Lisod balion ang napatik nas kasaysayan.

Nah, kinahanglan sang aninawon nato atong kasaysayan. Problema lang karon kay lisod na kaayo itudlo ang kasaysayan kay gawas nga daghan ang nagtuo nga wala kiniy pulos alang sa atong karon ug ugma, kinsay nasayod sa tinuod nga nasabwagan na man tanan og fake news ug ang mga hulagway na- photoshop na? Daghan pa gyod kanato ang wala na gabasa ug mas labawng dili kamao moaninaw sa gibasa. Naa say mga tawo nga kahibawo untas matuod di pod motingog kay mahadlok, naay di mahadlok, mabayran sab. Kon di mahadlok ug di mabayran, politikahon sab, hadlokon ang banay nga di tagaag ayuda. Unsaon na man lang ni? Ha-ha-ha.

Maluoy pod baya kos gobyerno. Karong bag-o, ang Department of Interior and Local Government, mipagawas og mando nga angay ang mga lungsod ug probinsiya magsulat sa kasaysayan sa ilang katilingban. Duh, kami ug akong mga higala nakakita na nga importante ang pagbaliklantaw sa atong kagahapon dala pangaliya ug pasalamat. Nagsugod mi kaadtong tuig 2011, ika- 50 ka tuig human mi nalungsod. Haay, kutob ras 2019, uy. Mao ni among mga hulagway diri atol sa maong Gakit Festival didto sa suba sa Pulangi sa tuig 2019. Ambot og CoVid bay hinungdan gyod nganong naundang kini nga makasaysayanong paningkamot o politika?

Makita tingali nato ang tubag sa umaabot pang katuigan. Maayong bag- ong tuig kanatong tanan ug hinaot masabtan nato karong tuiga ang kasaysayan nga napatik sa atong lawas ug kalag. Kana nga pagsabot maoy nakabentaha kanato sa atong mga ig- agaw. —