Mag-Maretes una ko karon!
Dinhi tingali managlahi ang kabos ug adunahan. Ang mga pobre sa bahandi, kasagaran kabos og panabot, makaingon nga ang abilidad sa paggamit sa lengguwahe, labi na ang lengguwaheng Iningles, natural nga resulta sa edukasyon sa tawo apan ang bahandianon ug
NGANO bang nauso nis Maretes? “Mare, mao niy latest,” ba. Pastilan sab bitaw ning nag-imbento aning Maretes, Pinoy gyod. Pero maayo na lang ning Maretes karon kay sa “hitachi” sa una – hilabtanon, tabian, chismosa – kay medyo class-class ra gamay paminawon ang Maretes bisan kon mao rang estoryaha gyod. Hatod-hatod og estorya ba, dala dugang, dala kulang, dala intriga, dala hambog sab. He-he-he.
Hinuon, dili kapasagdan ang estoryang magdagan nga dili maitos, uy. Kining lipat-lipat gamit lamang ang pulong dili bag-o sa politika apan mas nindot karon tungod aning social media. Kining trokis ni kanhi Komisyoner Rowena Amelia V. Guanzon, sa Commission on Elections (COMELEC) ug ni Robin Padilla maoy nindot subayon. Taymsa, gituyo nako nang kompleto ang ngalan ni kanhi Komisyoner Guanzon kay aron maklaro nga sangay mi, ha. Maayo na lang nga ang mga Maretes moingon nga basta Amelia guwapa na, brayt pa. Haha-ha.
Di ba nakugang ang nasod dihang giyagyag ni Sangay nga angayng nadesisyonan na ang kaso sa diskuwalipikasyon ni Bongbong Marcos isip kandidato pagka presidente sa Pilipinas kaniadto pang Enero 17 ining tuiga? Tungod kay wala magpagawas sa maong desisyon si Komisyoner Aimee Ferolino, napugos si Sangay nga ipagawas ang iyang desisyon nga diskuwalipikado si Bongbong kay gawas nga milapas na si Komisyoner Ferolino sa deadline ug moretirohay nas Sangay sa panerbisyo sa COMELEC, alang kaniya angay masayod ang nasod nga sa iyang panabot diskuwalipikado gyod si Bongbong Marcos (BBM) ug dili kini angay tugtan mokandidato pagka presidente. Dakong krimen ang dili pagbayad og buhis ug mas labawng dako ang iyang kaso kay nabutang kinig moral turpitude (walay moralidad), usa ka dakong rason nganong ang tawo dili tugtan nga makatrabaho sa gobyerno. Ingon man gog tinuyo nga wala si BBM magbayad og buhis sulod sa upat ka tuig kaniadtong gobernador pa siya sa Ilocos Norte ug namakak pa gyod nga wala siyay krimen nga nahimo dihang mipasa kini sa iyang kandidatura sa COMELEC. Convicted kibali si BBM sa kasong tax evasion kay diha may mipasaka kaniya og kaso mahitungod niini.
Ingon dayon si Robin Padilla, Binisay-on ta lang, “Katawanan sab ning miretiro na nga opisyal sa COMELEC, nga milapas sa mismong balaod sa Korte, ug nag-eskandalo sa gawas sa (iyang opisina) sa COMELEC, ug gidaot ang iyang gisilbihan sa pipila ka tuig. Mao ni ang ehemplo sa grandstanding.” Tubag sab ni Sangay, “Dili ko mobotar anang Robin Padilla. Maluoy mos Pilipinas.” Kini sumala sa News TV 5. Dugang pa ni Sangay sa twitter, “Nganong kahibalo siya sa balaod sa Korte. Abogado ba siya? Basin Abogago.” Dinhi sa twitter naglami ang trokis.
Primero, gawas nga dili Korte ang COMELEC, ordinaryong opisina lang sa gobyerno, ambot og parehas ang panabot ni Robin ug ni Sangay sa balaod sa Korte. Kanang kang Sangay klaro iyang pasabot ang Rules of Court, nga mga abogado ray
nakahibalo gyod. Kay ordinaryong opisina lang sa gobyerno, kon unsay ilang nasabotan sa ilang opisina mao nay angay nilang tumanon. Nah, kay nasabotan nga 15 ra ka adlaw ang kaso unta sa ilang kamot, angay nang mahatagan og desisyon. Mao nay reklamo ni Komisyoner Guanzon kay gawas nga lapas na kaayo sa ilang gisabotan nga utlanan, gadali siya kay moretirohay na siya ug gusto niya nga makabotar pa siya ana nga kaso. Wala mokihol si Komisyoner Aimee Ferolino nga maoy gitawag nga ponente, kanang maoy mopagawas sa hinugpong desisyon. Naah, unsa diay iyang bikil ni Komisyoner Ferolino? Ingon niya, na-COVID kuno ang duha niya ka staff nga moy gitahasan nga motabang niya sa paghimo og desisyon. Inat ang kilay ni Sangay ba. Mao tong migawas siya sa iyang opisina aron mapugos na untang mopagawas sa iyang desisyon si Komisyoner Ferolino. Wa gyod, uy.
Mao tong migawas ang tsismis sa yawyaw ni Robin.
Matod pa sab dayon sa usa ka netizen, “Dili man tingali kinahanglan nga abogado gyod aron masabtan ang simpleng balaod, ba? Naa man ganiy uban diha abogado na, ginatuyo pag piko ang balaod.” Ayay, tinuod apan simang na gamay sa gihisgotan, sa?
Naay mitubag: “Basin ang proseso dili masabtan hangtod wala ka magtrabaho didto. Kon masabtan man lang diay na nga dili na kinahanglan tun-an, nganong kinahanglan pa ang lisensiya sa abogado kon puyde ra seminar-seminar lang?
Basin masabtan ra nimo apan taphaw ra.” Bitaw sab, puydeng kasabot ta apan ang abogado ray kamao unsaog gamit ang nasabtan tingali.
“Unya ikaw, kasabot ka?” tubag sab sa gitubag. Mao gyod ni nganong daghang away. Naay moliko. Naay mopatul-id og balik apan manghasmag ang gitul-id, wa gani tingali kasabot sa gisulti sa nagtul-id.
Sumapayan pas laing netizen: “Puydeng dili abogado si Robin, apan paminaw nako dili sab siya angayng tawgog abogago.” Huh, gitawag ba diay siyag abogago?
Naa sab dayoy misumpay, “Makaluya ka, Ma’m (Rowena Guanzon). Abogada kang walay edukasyon. Sorry apan ang imong sinultihan dili haom sa imong pagka abogado. Kon tinuod kang dunay naeskuylahan, Ma’m, ug mas brayt kas uban, unta nakat-on kag paubos. Bisan si Robin dili kalipikado sa mata sa uban, apan sa atong balaod, kalipikado siya.”
Nah, mas labawng layo na ang simang gikan sa isyu ba? Gawas pa sab, napriso sab si Robin. Suwerte siya kay walay mipasakag kasong diskuwalipikasyon batok kaniya kay sama ni Bongbong, convicted criminal siya og usa ka krimen batok sa katilingban. Maong dili gyod maingon nga kalipikado siya ubos sa atong balaod. Wa pa nay klaro. Wala lay mikuwestiyon kon kalipikado ba gyod siya o dili.
Naa pod dayoy misumpay, “Kuyaw sab na ba, law-breaker mahimong lawmaker.” Ayy, kon modaog pastilan gyod tuod.
He-he-he.
Sa dihang miingon sab si Sangay nga “mas maayo pas
Manny Pacquiao kay wala siya nagpakaaron ingnong brayt, wala siya gapamakak, ug matinud-anon siya sa iyang mga gipamulong”, diha dayoy mitubag, “Nangita ra kag molaban nimo, Ma’m. Di na sab ko motuo anang Manny nga kamao magpresidente, uy. Maayo lang na siyas boksing.” Ah, di sab kaabot si Manny dihang lugara kon kinumo ray iyang abilidad, uy. Wala pa lay boksingero nga nakaabot anang iyang naabtan maong di ta kaseguro kon kamao ba gyod. Si Erap bitaw, artista ra man to apan maayo man kuno nga mayor, senador, bise presidente, ug presidente. Kinsay nasayod tuod?
Diha pay misumpay, “Maayo tingali nas Pacquiao kay wala siya magpabelib nga smartest siya apan mora man na siya gakandidato pagka santo.” Ayy, di na sab ni tinuod kay mga Katoliko ray gatuog santos ug dili na Katoliko si Manny.
Naa dayoy mitubag, “Ayy, kinsa diay dili bakakon? Tanga na lang ang gatuo nga walay bakakon.” Luoya nga komento, sa? Morag wala na gyoy paglaom, lugar.
Dihay midugang, “Tanan (sa mga politiko kinta) bakakon apan dili tanan gagamit og troll farm para isabwag ilang bakak ug dili sab tanan kawatan.”
Arang-arang na ni karon nga naa nay social media kay makita nato ang dagan sa panabot ug sentimento sa tawo ug kitang wa pay gidapigan makaaninaw sab ta ba. Tinuod man walay perpektong tawo nga politiko apan kitang bumotaray angay na sab mogamit sa atong timbangan sa katarongan kon angay bang botaran ang usa ka kandidato o dili. Dinhi importante hisgotan ang bakak ug bakakon kay lisod sab kon pilde ang usa ka maayohon unta nga kandidato tungod lang kay nailad ta.
Matod pa laging George Orwell, sa iyang gumalaysay nga napatik adtong 1946, ang lengguwahe sa politika kinahanglan walay klaro kay ang intensiyon mao man ang pagtago sa kamatuoran. Sa akong paminaw, sakto siya, kay ang atong politika karon dili politika sa mga politikong nakasabot kon unsay kinahanglang buhaton aron han-ay, hapsay, ug hamugaway ang nasod, apan politika sa ilog sa gahom ug unsa pay matiti kon naa nay gahom. Kana maoy usa ka kamatuoran nga gitago sa mga politiko. Nindot sab atong pamati anang gamhanan ta, uy! He-he-he.
Usahay tinuod nang gatago ang tawo sa mga pulong. Pananglit, si kanhi Presidente Donald Trump nangampanya kaniadtong 2020 ubos sa programang MAGA— Make Amerika Great Again— ug daghang Amerikanong naglisod sa ilang panginabuhi ug naglibog nganong naglisod sila nga naa man unta silas Amerika, ang mingkuyog kaniya, mibotar kaniya, ug nagtuo nga sakto sila sa ilang pagtuo nga gitikasan si Donald
Trump sa ilang mga boto kaniadtong Nobiyembre 2020 nga eleksiyon. Mao pod niy nahitabo baya kang Leni Robredo ug Bongbong Marcos niadtong nagbangga sila pagka bise presidente. Bisan nag-usab og ihap ang COMELEC, daog gyod si Leni Robredo.
Mao sab ni akong tan-aw nganong Unity ang slogan ni Bongbong Marcos (BBM) ug Sarah Duterte kay gawas nga sila ang tropa nga makapahiusa sa Pilipinas, mora sab nig dumbol kang Leni nga wala gyod nakighiusa kang Presidente Duterte (PRRD). Alang nako, isip slogan, sama sa MAGA ni Trump, wala nay pulos ang unity isip panaad sa tawo karong eleksiyon. Dili nga bakakon silang Inday Sara ug BBM apan tungod kay daghang klase sa panaghiusa nga mahimo. Tan-aw bitaw nato hiusa ubos kang PRRD ang iyang gabinete apan nganong milusot man ang dakong “negosyo” ni Secretary Francisco Duque, sa Department of Health (DOH), PhilHealth ug Pharmally? Naa dapat lawom pa nga panabot ug saad ubos sa pulong nga unity.
Dili ko angay pasagdan ang mga slogan sa panahon sa kampanya. Mao nay leksiyon nga nakuha sa mga Amerikano gikan niadtong eleksiyon sa 2020. Ngano tuod walay nagkuwestiyon kang Donald Trump unsa gyod iyang mensahe anang MAGA? Nganong “Make America Great Again” tuod? Nalugmok na diay ang Amerika ug mikamang sa lapok nga ipabantogan man niyag balik? Kanus-a pa diay wala mabantogan ang yutang Amerikanhon, niadto rang iyang administrasyon o dugay na? Ngano sab walay mihagit niya tuod niadtong iyang MAGA nga sentimento ug gipayagyag sa iya ang mga ebidensiya nganong kinahanglan nga ipabantogan og balik ang Amerika? Ngano pod kaha tuod dili KAGA— Keep Amerika Great Always— iyang gikampanya, no? Puydeng pataka lang gyod siyag himo-himo og iyang campaign slogan ingnon ta, apan puyde sang diha siyay gisugo pagtuon unsay mas epektibo nga slogan sa tawo. Paminaw nako, ang napilian nila mao ang MAGA kay mas makapaiigting og kaikag ang MAGA kaysa KAGA bisan kon mas tinuod ang KAGA unta kay sa MAGA. Bisan gani kitang mga lumalaban lang sa Amerika mas dunay butad ang MAGA, no? Paminawa gani sa imong dughan asay makapakitiw sa imong ginhawa: Make Amerika Great Again o Keep Amerika Great Always? Mora man god og kitang tanan duna pay ambisyon nga mabayani, o makatabang man lang og himo sa usa ka maayong ugma.
Nahimo dayong tsismis nga si Donald Trump ray makaluwas sa Amerika kay siya ray kahadlokan sa China, siya ray dili politiko, ug siya ray gatug-an og tinuod. Kana kuno tanan mikaylap tungod sa mga Maretes.
Ang drama sa politika ug lengguwahe dugay nang namatikdan sa atong mga kaubang lantip manghunahuna ug mga banggiitang magsusulat. Miingon na si George Orwell sa iyang usa ka gumalaysay kaniadtong 1946 (Politics and the English Language) nga daghang gatuo nga ang Iningles nga lengguwahe natural nga resulta sa pag-uswag sa katilingban apan walay gatuo nga ang lengguwahe magamit isip usa ka instrumento nga mapahaom sa gusto sa tawo. Dinhi tingali managlahi ang kabos ug adunahan. Ang mga pobre sa bahandi, kasagaran kabos og panabot, makaingon nga ang abilidad sa paggamit sa lengguwahe, labi na ang lengguwaheng Iningles, natural nga resulta sa edukasyon sa tawo apan ang bahandianon ug lawom nag panabot sa dagan sa katilingban dugay rang migamit sa lengguwahe, labi na ang lengguwaheng Iningles, isip instrumento sa ila pang dugang kauswagan. Dinhi man tingali nagsugod ang politiko nga nagtuong Iningles ra ug laway ang puhunan sa pamolitika, no? Aw, hinuon karon laway nag kuwarta, dala hurab pa kon magkalisod.—