Ang Mutya ug ang Gading
SA unang panahon, sa dihang nagsugod pa ang katawhan sa pagbinayloay og kabtangan, adunay kagubot nga miabot ug buot nila ning husayon. Mahitungod kini sa away sa taga baybay ug sa taga bukid.
Usa niana ka adlaw, ang taga baybay misaka ngadto sa bukid tungod kay ganahan siya nga makapuyo upod didto. Gikutasan siya sa pagtungas hangtod nahiabot siya sa usa ka balangay. Sa balangay, adunay taga bukid nga namaligya og mga bunga. Pula ug tam-is kaayong lantawon ning mga bunga ug naibog gayod ang galaway nga taga baybay. Gipangutana niya ang taga bukid kon tagpila ang bunga kay buot niya kining paliton ug kan-on.
“Usa ka gading lamang kini, Amba!” matod pa sa taga bukid. “Usa ka gading kay gipupo ko man lang kini nga haduol sa punoan.”
“Unsa man nang gading?” kahibulong sa taga baybay. “Mga mutya man lamang kining akong dala.”
“Hatagi lang akog usa ka mutya alang sa usa ka bunga.” Ug nagbinayloay sila. “Dayo ka diay dinhi sa amo, Amba?”
“Oo, Abay. Gikan ako sa kabaybayonan. Usa ako ka mananagat. Apan buot ko pong magtukod og balay dinhi sa bukid aron kon kapoyon na ko sa akong pagpanagat, mopuyo ako dinhi nga duol sa mga panganod,” sa taga baybay pa.
“Managsama da kita og pangandoy, Amba,” ingon pod dayon ang taga bukid. “Ang nakalahi lang kay buot nako nga magtukod og balay didto dapit sa baybay kay human sa kapuol og panakag kahoy, buot ko upod nga motimpasaw sa dagat.”
“Kon mao kana imong ampay, Abay, ganahan ka nga magbaylo upod ta og balay?” agni sa taga baybay.
“Ampay ko kana! Sige, Amba, magbaylo kita og balay!” Ug mipuyo ang taga baybay didto sa bukid duol sa mga panganod. Ang taga bukid upod, milugsong ngadto sa baybay kay didto na siya mopuyo sa balay sa iyang bag-ong higala nga anaa sa baybayon.
Pag-abot niya sa balangay sa baybay, gigutom dayon siya tungod sa kalayo sa iyang nabaktas. Miduol siya sa namaligyag isda.
“Tagpila man kanang imong isda, Manang?” pangutana sa taga bukid nga nagtan-aw sa isda nga may pula-pulang himbis ug lab-as kaayo nga gikan pa sa pukot.
“Hatagi lang ako og usa ka mutya aning isda, Dong,” tubag sa lab-asera. “Wala man na gipukot ngadto sa lawod god. Diri ra man lang kana madakpi sa bahiya.”
“Wala baya akoy mutya diri, Manang. Gikan pa ako didto sa bukid. Mga gading lamang kining akong dala.”
“Aw, usa lang ka gading, ug imoha na kining isda.”
“Daghan kaayong salamat, Manang!” Malipayong gibitbit sa taga bukid ang isda ug gisugba dayon ang pinalit pag-abot niya sa balay sa iyang higala, nga karon iyaha na.
Pipila ka adlaw ang minglabay, milugsong ang taga baybay balik sa kabaybayonan dala ang hinakot niyang pinupo nga mga bunga, ug aron sad makaabiabi pod siya sa iyang higala nga sa baybay mipuyo na.
Pag-abot dayon niya sa balangay sa baybay, gisugat dayon siya sa iyang higala nga gadupa-dupa ug andam kaayo nga gakson siya. Nagbinayloay sila og mga katawa ug gipangsugilon nila ang kalisod sa ilang kinabuhi kay lagi dili man sila anad sa isigkabuhat sa usag usa. Kay karon, ang taga baybay magbubunga na, ug ang taga bukid, mangingisda na.
“Ari, papalita kita nianang imong mga bunga, bi!” ingon sa taga bukid. “Gimingaw na man dayon ko sa katam-is sa bunga, uy!” Mikuot dayon ang taga bukid og usa ka mutya ug gitunol sa iyang higala.
“Kulang man ni, Abay,” ingon sa taga baybay. “Layo kaayo kog gilakaw aron lamang maabot dinhi ning mga bunga. Lisod pa gayod kaayo ang pagpamupo kay pamaakon dayon ta sa hulmigas!”
“Unsa ra man nang pinaakan sa hulmigas, Amba, nga dili man
na makadulot intawon sa kubal. Makubalan da unya ka sa sige nimong pangatkat. Tagpila man diay na imong bunga?”
“Duha ka gading lang ni nimo, Abay.”
“Hurot na baya akong gading diri kay gipamalit na nako og pukot. Apan dia na koy mga mutya.”
“Duha ka mutya lang.”
Gihatag sa taga bukid ang iyang duha ka mutya ngadto sa iyang higala nga taga baybay, dayon gidawat niya ang bunga nga pinupo sa iyang higala. Iya kining gipaak. Daw naminhod dayon kana iyang bag-ang, uy!
“Unsa man ni?” Iyang giluwa ang nakitkit na nga bunga. “Hilaw pa man ni, Amba! Duha ka mutya alang sa hilaw? Pagtarong diha, ha!”
“Sala ba diay nako, Abay, nga wala man na siya milusot aning lungag sa akong kay-a.”
“Gihimo na man hinuon nimong isda ning bunga, Amba.”
Milisngag ang ilong sa taga baybay. Ug sa kalagot, mituratoy siya og pauli ngadto sa bukid, ug ang taga bukid mipauli upod balik sa iyang balay sa baybay.
Pipila ka adlaw ang minglabay, sa dihang nahuwas-huwasan na ang taga bukid sa iyang kalagot, mitungas siya sa bukid aron maabiabi iyang higala didto. Nagdala siya og igbabaligya nga mga isda nga gisulod ra pod niya sa bukag nga bitbit.
Pag-abot niya sa balangay sa bukid, gisugat dayon siya sa iyang higala nga taga baybay ug gangisi-ngisi na, nahuwasan na tingali sa kalagot. Iya dayon nga gipakita iyang kuha nga mga isda.
“Tagpila man na imong isda, Abay?” pangutana sa taga baybay. “Duha ka mutya lang ni alang kanimo, Amba,” tubag pod dayon sa taga bukid.
“Hurot na baya sad akong mga mutya. Puyde ra ba ning akong mga gading?”
“Sige, duha ka gading ug imo na ni.”
Nagbinayloay sila, apan adunay nabantayan ang taga baybay ngadto sa isda nga iyang pinalit.
“Nanimaho na man ni, Abay!” ingon sa taga baybay. “Wala ni nimo asini?”
“Ngano gong asinan na nako nga dili pa man na nako kan-on?” “Gihimo na man hinuon nimong bunga ning isda, Abay!” Ug kay wala na kapugong ang taga bukid, iyang gisuntok sa ulo iyang higala. Nabarag ang taga baybay, apan paspas ra pod dayon nga nakabangon ug mibawos upod og suntok. Didto naigo sa apapangig ang taga bukid ug nahapla siya sa lapok. Midumog kaniya ang taga baybay ug mibalos upod og sukmag ang taga bukid. Gikagubtan sila sa katawhan ug gibulag sa ilang panagbugno.
Taudtaod, miabot ang datu aron husayon silang duha.
“Ngano man ning naggubot kamo dinhi sa atong taboan? Nahibalo ba kamo sa balaod dinhi?” isog nga sulti sa datu.
“Halangdong Datu, kaila ikaw kanako,” matod pa sa taga bukid. “Gibaylo nako akong balay niining taga baybay kay buot niya nga mopuyo dinhi sa bukid. Ug ako pod, buot nakong mopuyo didto sa dagat. Dili ako mananagat apan nanlimbasog ako nga makapanakop og isda aron aduna akoy ikabaligya.
Dili tiaw ning pagpanagat. Busa akong gipasakahan ang bili sa dinakpan kong mga isda kay gipatuloan ko man gayod kini og singot, duha ka pilo ako mamupo og bunga.”
“Minahal Nga Datu, kaila na upod ka kanako,” sumpay dayon sa taga baybay. “Tinuod, mingari ako dinhi aron makapuyo duol sa mga panganod. Apan mananagat ako, ug dili magbubunga. Ang kubal ko angay ra sa pagbag-id-bira sa mga pukot, ug dili sa kitkit sa mga hulmigas. Lisod kaayo alang kanako ang pagpamupo og bunga maong gipasakahan nako ang bili kay gipatuloan ko man gayod kini og singot, duha ka pilo kon ako mamukot og isda.”
“Ikaw, Bukidnon, pila may baligya nimo aring bunga kon ikaw ang pabut-on?” pangutana sa datu ngadto sa taga bukid.
“Usa ka gading, apan duha ka mutya. Dili duha ka gading.” “Ikaw, Dagatnon, pila may baligya nimo aring isda kon ikaw ang pabut-on?” pangutana sa datu ngadto sa taga baybay.
“Usa ka mutya lamang kana, apan duha ka gading. Dili mahimo nga duha ka mutya.”
Kalit nga mikaynap ang kahilom. Gitutokan silang duha sa datu nga ang mga kilay nagdungan og isa, halos dili katuo sa nadunggan niya sa duha, ug dayon gibuak ang kahilom sa kalit nga pagbahakhak sa hari. Dugay kaayo nga nahuman og katawa ang datu, hangtod ang uban sa katawhan miduyog na upod sa katawa. Hangtod ang duha ka managhigala nga nagbugno kaganina, miuban usab sa hudyaka.
Pagkahilom nilang tanan, misulti dayon ang datu. “Kini ang akong balaod: Ang palaliton sa baybayon, pagabayran og binaybayon nga salapi, nga mao ang mutya. Ug ang palaliton sa bukid, pagabayran og binukid nga salapi, nga mao ang gading.”
Ug sukad niato nga panahon, nabulag na ang salapi sa mutya ug sa gading, alang sa pangbaybay ug alang sa pangbukid. Wala na upoy away nga nahitabo mahitungod niini. Apan kanilang tanan ang datu da ang nakasabot sa iyang tiaw sa managhigala nga taga bukid ug taga baybay. Ug sa paglabay sa panahon, ang tiaw nga wala mahusay, nahimo nang sukdanan-pambayad sa katawhan sa Balmaya. (KATAPOSAN) *Mutya = pearl **Gading = ivory
Ang pagpabakuna usa ka hamtong nga desisyon sa imong kaugalingon. Dili malalis nga inubanan kinig kahadlok tungod kay lubog ang dalan sa ugma, kon unsay mahitabo human sa pagbakuna.