Ang Tradisyon Batok sa Iyang Kaugalingon

“I am reading the logic of the rhetoric, not the text as cultural information”

—Death of A Discipline, Gayatri Chakravorty Spivak

ABUNDA ang Sinugboanong Literatura sa bus-ok nga mga naratibo. Masanagon usab ang nagpadayong tradisyon sa pamalak. Dako sab ang posibilidad nga mohamtong ang maong tradisyon sa natad sa gumalaysay kay abunda pa man ang lawak alang niini. Abunda usab siya sa ngilngig nga mga magsusulat sa nagkalainlaing tingog. Kay nagkalainlain man, anaa gyoy mga makamao, dili makamao ug ang uban pa gani tudloanan pa. Kining managlahing mga klase sa mga magsusulat nagpadayon sa pagtagik ug pagpublikar sa ilang mga sinulat og mga libro. Usahay, kadto pa ganing ngilngig maoy moundang, ug kadtong mga dili kamao maoy hilig kaayo magpauso sa ilang mga obra. Read all of them and burn their books after!

Kon maghisgot tag Tradisyon sa Panulat sa mga Bisaya, dili mawala sa atong hunahuna ang dakong tingog nga gimugna sa henerasyon ni Gremer Chan Reyes. Bus-ok ug matinud-anon ang mga naratibo. Adunay dakong espasyo nga gimugna alang sa umaabot nga mga magbabalak ug gihatagan nila og sensibilidad sa usa ka maisogon nga tingog ang mga maggugumalaysay. Kaniadto pa ilado ang mga Bisaya nga adunay lapad nga imahinasyon. Tungod niini, dili malikayan nga adunay mga hagit sa pagpalambo ug pagpadayon sa maong tradisyon. Sukad pa kaniadto, kanunay na nga nagsunod-sunod sa usa ka Bisayang magsusulat ang hagit kaniya. Mora na bag anino na niya ang mga hagit nga anaa sa iyang luyo. Usa niana ang iyang patriyotismo ug baroganan nga gamiton ang iyang inahan nga dila.

Hangtod karon, wala mausab ang maong hagit. Gani, gidungagan sa modernong panahon ang kabug-aton niini. Modernong Panahon? Unsay igong pasabot niini? Minugna lang ba kini sa mga kritiko aron pagsulay pagbahig sa “kaniadto” ug sa “karon”? O usa ka academic enterprise kansang kahulogan minugna lamang ug ambiguous?

Unsa man gyod angTradisyon ? Unsa man gyod ang Modernong Panahon?

SA akong pagbasa sa mga teksto sa klasikal ug modernong literatura, makaingon ako nga dako ang natabang sa lugar ug sitwasyon sa maong lugar diin nahimutang ang usa ka magsusulat kun magbabalak. Dako nga impluwensya ang priori nga diskusyon kabahin sa kinatibuk-ang tradisyon. Sa kaso sa Sinugboanong Tradisyon sa Literatura, usa siya ka tipik sa kinatibuk-ang tradisyon sa panulat sa arkipelago sa Pilipinas. Sama nga tipik sa gitawag nga World Literature ang French Literary Tradition. Usa pod nga timailhan nga nagmatinud-anon ang usa ka magsusulat kon iyang ilakip sa iyang panulat ang iyang kahimtang sulod sa iyang sibilisasyon. Ug tungod niana, makamugna siya og sinulat nga matawag ta nga repleksiyon o reaksiyon sa mga panghitabo sulod sa iyang yuta; madanihon man o kulismaot. Subay niini, kasagaran sa nahitagik nga mga obra o magnum opus

sa mga klasikal nga magsusulat kaniadto mao ang gitawag nga historical texts. Sa akong paniid, tungod kini sa bugtong rason nga nagmatinud-anon man sila og hubad sa mga panghitabo sa ilang panahon nga ilang nasinati o gipaambit sa ilang mga kaliwatan isip maoy mga eye witness.

Ang tradisyon usa ka romantikong nosyon kon imong

pamation. Apan kon imong analisaron, siya ang bukog ug panit sa usa ka sibilisasyon. Milahutay sa liboan ka katuigan ang empiryong Romano tungod sa ilang paghatag og bili sa ilang tinuohan nga lagmit hisabtan nga tradisyon sa modernong konsepto. O sa legasiya sa panulat sa mga Latin American writer nga naghisgot sa ilang mabulokong kaagi ug kasinatian: kana usa ka tataw nga ehemplo sa usa ka mabungahong tradisyon, sa panulat ug uban pang human passion.

Sa panahom sa ubang kawsanan sa kaalam, usa ka dakong diskurso ang panagtabi kabahin kon unsa man gyod ang tradisyon. (Ambot kon anaa ba na nga klase sa diskusyon sa atong tradisyong mga Bisaya). Nagbarog lamang daw kini ubos sa landong politika o usa ka gimugnang pulong aron alagaran ang tawo. Dili ba diay nga namungingi na man sa politikanhong mga katuyoan ang atong sibilisasyon bisan pa man niadtong una kining gitukod? Nan, morag mahulog lang sad diay nga political need kining tradisyon o kon sabton sa kinatibukan ang pinulongan ug uban pa niining mga kargamento. Mora diay niadtong usa ka higayon sa nasod nga ginganlag Quebec— nasod nga gisakop kaniadto sa Pransiya ug Britaniya. Human makaangkon ang maong nasod sa ilang kagawasan gikan sa pagkaulipon sa duha ka dagkong nasod, nahimong melting pot sa kultura ug tradisyon ang naasoyng nasod. Adunay gitawag niadto nga balaod nga pastagate diin gidili ang pagkaon og pasta sa lugar diin mas abunda ang kultura sa Britanya kay ang pagkaon og pasta gikan man sa kultura sa mga Pranses. Klaro kaayo nga politically motivated, di ba? Ambot kon naa bay laing gipaluyohan o motibasyon pero tataw man god kaayo nga garboso gyod ang mga tradisyon nga minglungtad sa hataas na nga panahon, bisan sa modernong panahon.

Dakong tukionon pa kining mibutho nga mga konsepto sa ninetieth ug twentieth century. Samot na kining konsepto sa dekonstraksiyon nga gisugdan og analisar ni Jaccques Derrida. Ang pagguba sa usa ka butang aron adunay bag-ong butang nga mamugna gikan sa napisa-pisa nga parte. O ba kaha ang paginsulto sa pinulongan pinaagi sa pagguba niini aron kuno tarongon. Unsaaa? Kuyaw pod baya kon imong sabton, kay imbes nga moabot na ka sa punto sa pagsabot, motuwad man hinuon ang kahulogan ngadto sa argumento diin una kining giduso. Morag mino ba. Nan, kawang ang pagsabot sa depinasyon kon sa awahing bahin, wala man diay maestablisar ang konkretong kahulogan. Masabtan ba kini sa yanong magbabasa? Lagmit dili. Ambot lang.

Mao nang misulay og pangitag paagi ang tagsulat niining maong teksto sa pamulong nga puydeng sabton malinghod o matadhan man ang magbabasa. Apan pulong pa sa tagsulat, mahanaw man god ang intelihenteng atmospera sa usa ka sinulat kon hunahunaon nga ang magbabasa dili makasabot kaniya, in the first place. Dako og pagtuo ang tagsulat nga utokan ang iyang magbabasa busa usa ka dakong insulto kon magpakaaroningnon siya aron lang tawon masabtan. Sa henerasyon baya karon, masayon na kaayo ang pagaccess sa mga himan sa kaalam. Sa lugar sa Sinugboanong diskurso, ang kulang mao ang argumento nga bus-ok og unod. Abilidad na lamang sa mga magsusulat ang kinahanglan pang bairon aron sa maong pagpatunhay.

Tuldok.

Dili ba diay nga namungingi na man sa politikanhong mga katuyoan ang atong sibilisasyon bisan pa man niadtong una kining gitukod? Nan, morag mahulog lang sad diay nga political need kining tradisyon o kon sabton sa kinatibukan ang pinulongan ug uban pa niining mga kargamento.

(KATAPOSAN)