Ang Di Malimtang Panaghimamat Sa Akong Idolo Ug Pagsil-ip Sa Iyang Mga Obra
WA ko magdahom nga mahimong halandomon ang Nobiyembre 13, 2013. Mibutho sa pagduaw sa kabos kong pinuy-anan ni Nyor Arcadio “Dodong” Jumamoy— ang usa sa akong mga idolo nga premyadong magbabalak ug magsusugilanon. Kinsa goy makatuo nga mokalit lang siya sa pagbisita sa among lugar kuyog ang iyang umagad nga si Pastor Allan Libres nga anaa man diay nagpuyo sa Poblacion 2, Mabini, Bohol.
Hangtod karon, nahimong tipik na sa akong handomanan ang maong panagbagat namo ni Nyor Dodong. Dugay na kadto apan lab-as pa gihapon sa akong panumdoman. Mahinangpong panagkita. Morag dugay na kaming nagkasuod. Mainiton ang pagkomostahay. Naghanduwas ang iyang mananakod nga pahiyom nga ginuntan og ngisi dayong katawa. Dili ka mataha kaniya tungod sa iyang pagka maabiabihon. Dupot kaming nagkahinabi bisan sa una pa lang namong panagkita. Nahikling ang akong pagka maulawon ug matahaon dihang nadungog ko ang iyang mahawot, tibuok, tin-aw, lunsay ug madanihong tingog. Kinsay dili ibayaw sa kalipay kon ikahimamat mo ang imong gikahinamang idolo.
Misamot ang akong pagdayeg sa akong idolo dihang mikatay na ang among panagkabildo. Ang iyang tingog may nagtangag kanunayg mensahe. Di lang makadasig kondili makakaw-it gayod og atensiyon. Sa akong kahiladman, nakabungat ko, wow! Pang-anawnser nga tingog. Ug wa gyod diay ako masayop kay sa lanat sa among panagestorya, usa gayod diay siya ka anawnser. May programa siya sa radyo sa Surigao City. Dugay na diay siyang nagserbisyo sa kahanginan pinaagi sa paghatag og kinabuhi sa mga balak nga ipadala sa mga suking mga magtatampo sa iyang programa. Basahon niya kini nga hinanigan sa pagbati kay gani ang maminaw, makahilak man kon tugob sa drama ang mga garay nga may kasugiran.
Daghan gayod siyag magdadayeg. Ako gani nga wa pa makadungog sa iyang programa, nakadayeg kaniya. Unsa pa kaha ang regular niyang mga magtatampo ug tigpamimaw sa programa? Ayaw lang ipanabi sa uban, ha! Gihinay niya kini pagsulti, kusog ang tentasyon sa akong programa sa radyo. Adunay motawag kanako. Di makapugong nga mopahayag di lang sa ilang pagdayeg lakip na ang ilang pagbati. Makapasina, di ba? Aw, ikaw na lang ang tugahan og nindot nga boses!
Kay pareho mag bulok ang among mga himbis, bisag kuyabog pa ako, nahitakli ang among panaghisgot bahin sa dagang. Punturawo ang iyang mga bungat. Way pisik ug aslay ang iyang sinultihan. Kon unsa ang akong pagdayeg sa iyang mga sinulat, misamot ang akong pagdayeg kaniya sa iyang sinultihan. Way laay ang mga gutling dihang nagkahinabi kami. Maundanon ang bungat sa iyang sinultihan. Bulawanon ang mga pulong nga mogawas sa iyang mga ngabil. Makapadasig. Nasilsil sa akong alimpatakan ang maundanong paambit sa akong idolo.
Sa pagpadayon sa among panag-estoryahay, gipabasa niya kanako ang iyang balak nga diha gi-inbox sa iyang tangkilepono nga nag-ulohan og “Langit ug Yuta”. Una akong nakabasa niini sa wa pa kini mapatik sa Bisaya niadtong Marso 26, 2014. Puwerteng nindotang balaka! Mubo lang apan naghiting-hiting sa imahen. Midumbol sa malamaton kong imahinasyon ang matag pulong nga mihubit sa malalangong obra. Talagsaong pangamot ang gipakita ni Nyor Dodong sa pagsulat niining balaka. Pipila ka pulong ang iyang gigamit apan makapatulo na kinis laway. Makapabelib gayod, di ba? Nakahinumdom na hinuon ako sa duha ka linya nga balak ni Ezra
Pound nga nag-ulohag “In The Station of the Metro”.
Haiku ang tirada niya niining balaka. Morag naghubit kini pinasikad sa Bibliya kay matuhog na dayon bisan lamang sa iyang taytol nga “Langit ug Yuta”. Sa mao niyang balak, kon yano-yano lang pag-imagine, masuta dayon nga ang unang gilalang sa Ginoo kaniadto, managsuod ra diay kay giduwa-duwaan god sa isda ug aninipot ang Bulan. Handurawon na lang sab kon magkahimamatay ba ang kuwaknit ug Bulan didtos ilawom sa tubig dihas unang estansa sa mao niyang balak. Di lang kay tabunokon ug malalangon ang imahinasyon ni Nyor Dodong, lahing pangamot usab ang iyang gipakitang labok.
Laing balak niya ang gihukad gikan sa Bibliya mao ang “Laylay Sa Malinawong Kalag” nga gilangkob lamang sa 31 ka pulong ug naghisgot kini sa paglalang dihas unang linya ug nagtapos sa kamatayon sa kataposang linya. Siya ang sinugdan…/ Way samang KALINAW… Napatik kini sa Bisaya niadtong Nobiyembre 9, 2016.
Kining balaka naluwan sa antolohiyang “Lunhawng Hangin” nga gihikay ug gipatik sa Bathalad-Cebu. Nag-ulohan ang gihisgotan kong balak og “Ug Nagbakho Ang Balak”. Nakahir kog maayo niining balaka kay sa entrada pa lang, nagkanayon: “Ang balak / Mibalak / Miawit / Mihilak. Ang giingong bakho sa paghilak, giawit pinaagi sa gihan-ayng rima sa matag linya. Tamdan ta ang mosunod nga mga linya: “Ang dughan natay-og / Sa bakho giuyog / Kay garay gimino / Gibanlas sa tigmo. Lawom og dulot ang gipatidlom nga pagpaanod sa pagbati. Tiaw bay gimino ang garay ug gibanlas pas tigmo. Asa ka manginhas nianang pagpangamot sa garay. Samtang gibalik-balik kog basa kining balaka, naganoy hinuon akong wa mohilak nga nagbakho nunot ning maong balak kay naanod man akong morag nag-awit sa pinagaray nga mga rima nga sayon pahaoman og nota sa musika.
Lahing klaseng magbabalak gyod nis Nyor Dodong. May duha pa siya ka balak nga nakasakay ning naasoyng antolohiya, “Diin Ug Kanus-a Busog Ang Kalag” ug “Ang Karon Kanunayng Lab-as Ugma”.
Apan kuydawo! Kon unsa man kaseryoso ang mga balak ni Nyor Dodong, aduna usab siyay balak nga may pagka pilyo. Tamdan ang tulo ka kataposang linya sa iyang balak nga nag-ulohag “Magkuno Og Haligi” nga napatik sa Bisaya niadtong Hulyo 14, 2017: “Bisan halhag nag / atop… apan magkuno / mag haligi! Haskang nakatukiki kog maayo ning maong mga linya kay aduna pa diay siyay haliging magkuno parehas kang Nyor Marcelo ug Nyor Narcing. Sus, porbida! Kining magbabalak makaimbento pa gayod og milagro.
Tugoti kong makakutlog linya sa matulun-anon niyang mga balak. Sama niini: Usa ka tunob nag-inusara / tapad sa nahulpa lingin nga hulma / bisan hinay apan hangkob kanunay / ngadto sa way kinutoban nga utlanan. Kinutlo kini sa balak nga nag-ulohag “Mga Tunob Sa Pagtuo” nga napatik sa Bisaya niadtong Disyembre 1, 2001. Ania pay laing sinulat si Nyor Dodong nga maayo na lang hapyod sa pagtambag ug pahimangno: Ang dalang mahinlo sa sulad mosangko / Panaw nga hagip-ot may ganting makab-ot / Kalipay nga hingpit luyo sa kasakit / Dawata antosa kay pangako sa langit. Gikan kini sa balak nga gitaytolag “Ang Taknaan, Ang Tawo ug ang Kinabuhi” nga napatik sa Bisaya niadtong Hulyo 28, 2004. Iapil kog lakbit kining mga linya sa balak nga nag-ulohag “Kalinaw” nga napatik sa Bisaya niadtong Nobiyembre 6, 2013 nga nagkanayon: Unya; / wa ko damha pagtuy-od ko sa kamot / Nakita ko ang imong kasulaw / Didto sa mga matas makililimos / Nangindahay og mga kaluoy…
May mga balak siyang mananaog sa bangga samas “Ang Kahoy Sa Bansagon” nga nakapunggit sa Ikatulong Ganti sa sinulatay sa Bathalad-Mindanao didtos Don Carlos, Bukidnon sa 1997 ug napatik kini sa Bisaya niadtong Pebrero 2, 2002. Nakasignit sa Unang Ganti ang balak niya nga gitaytolan og “Akoy Hawod Sa Lumbag Langoy” niadtong 1998 sa Bathalad-Mindanao.
Ug daghan pang nangapatik niyang mga balak samas “Uwatong Kamot”, “Anino Sa Kangitngit”, “Haiku Pilipino”, “Klaymeyt Tsens”, “Tanang Kabug-at Ning Lawas Gisandig Ko Sa Usa Ka Pulong”, “Tangka”, ug uban pa.
Ug sa paghisgot sa iyang panugilanon, may mga sinulat siya nga nakagordog mananaog sa bangga sa sinulatay. Ang iyang sugilanon nga nag-ulohag “Mga Mata Sa Diyandi” nakasignit sa Ikatulong
Ganti sa Bathalad-Mindanao niadtong 1998. Nakapunggit nga Pinasidunggang Mananaog sa Bathalad-Cebu ang iyang sugilanong gitaytolag “Ginoo, Ayaw Sila Pasagdi”. Ang iyang sugilanon nga nag-ulohan og “Eksodu” nakadaog sa Ikatulong Ganti sa BathaladMindanao ug kini napatik sa Bisaya niadtong Abril 2, 2014. Daghan na usab siyag sinulat nga sugilanon nga napatik sa Bisaya sama sa “Ang Mga Tabon” niadtong Hulyo 20, 2016 ug “Banagbanag” nga migula sa Marso 8, 2017, ug uban pa.
Nahimo siyang literary editor sa mantalaang Super Banat nga gisirkular sa Caraga Region. Natawo siya niadtong Disyembre 25, 1936 didtos Ubohan Inabanga, Bohol sa mga ginikanang Pedro T. Jumamoy ug Norberta P. Janiola. Naminyo siya kang Gloria Buyser Guzman ug may upat sila ka salingsing: Janelito, Dante, Arcadio Jr., ug Mary Grace. Sa iyang pagpanulat, migamit sad siya sa mga dagangalan nga Diox Jumaniola ug Arcade de Juma. —
Samtang gibalik-balik kog basa kining balaka, naganoy hinuon akong wa mohilak nga nagbakho nunot ning maong balak kay naanod man akong morag nag-awit sa pinagaray nga mga rima nga sayon pahaoman og nota sa musika.