Ang Bagani sa mga Tagna
27. Ang Langitnong Kulumbusaw
MAORAG giagian og kusog nga bagyo ang Lasang sa Mantukobay sa dihang ang lawas ni Robert Makaindan gibut-an na sa salin nga mulin-ulin sa karaang mantukobay. Kalit nga nahimong mingaw ang lasang kay nag-iyahay man sa pagtago ang mga binuhat sa maong lasang. Matag karon ug unya maniid ang uban kon hain na dapit mipadulong ang busaw nga gikahadlokan nilang tanan. Walay kasayoran si Robert Makaindan nga niadtong mga tungora, siya ang buhi nga pamatuod nga ang maong lasang mao ang Lasang sa Mantukobay.
Timaan nga dakong kagubot ang gidala ni Robert Makaindan tungod kay nanggawas man gani ang nanggungis na nga mga mantukobay sab sa maong lasang. Sa ilang pakigsangka kang Robert Makaindan, nangalukat man gani ang dagkong mga bato. Nangaibot ug nangatuali apil ang dagkong mga balete. Nangabali ug nangapungil ang dagkong mga lawaan ug mga apitong. Ug nangaabhak pa gani ang kilid sa ubang mga bungtod. Sukad masukad, mao pa kadto ang panahon nga adunay ingon niadto kabangis nga mga panagsangka sa Lasang sa Mantukobay.
Usa sa mga nanggungis nga mantukobay nga nakigsangka kang Robert Makaindan mao ang usa ka dakong baksan. Timaan sa kadako niadtong bitina tungod kay ang lawas niadto igo-igo lang gyod nga magakos sa pito ka tawo. Timaan sab nga nanggungis na kadtong bitina tungod kay baga na man kaayo ang mga lumot sa panit niya. Gitaptan na man gani og yuta ang iyang panit mao nga gituboan na kini og mga sagbot, gawod ug uban pang tanom.
Walay duhaduha nga gilamoy dayon sa maong halas si Robert Makaindan sa dihang milabay ang ulitawo ilawom sa landong sa usa ka dakong balete. Apan wala pa dangtig tulo ka pagginhawa sa dihang kalit ra nga nagkisi-kisi ang dakong baksan. Sa kakusog sa pagkisi-kisi niadto, nangabali-bali ang dagkong sanga sa balete. Nanglupad ang mga bato nga naigo sa labyog-labyog sa ikog niadtong bitina. Mihunong lang sa pagkisi-kisi ang bitin sa dihang milagpot na gikan sa iyang baba ang ulitawo nga nahumod na sa nagsagol nga laway ug asido gikan sa tiyan sa bitin.
Nagdali unta sa pag-ikyas ang dakong baksan. Apan maorag kilat ang kapaspas sa lihok sa mantukobay nga si Robert Makaindan. Pila ra ka pagpamilok, mikirig-kirig na ang dakong baksan kay nabuslot na ang lawas niya. Samtang maorag walay ugam nga gilamoy sa ulitawo ang apdo, kasingkasing ug atay sa baksan. Human kadto, mihiyos ang lawas sa dakong baksan sa dihang gisuyop na sa tulo ka bato nga gamit sa ritwal sa pagtukob ang enerhiya gikan sa lawas sa maong baksan.
Dili katuohan nga mahurot og lamoy ni Robert Makaindan ang dakong baksan. Kahibulongan sab nga walay pagkabalhin sa iyang lawas. Ang kabag-ohan lamang kaniya tungod kay maorag labaw pa nga misamot ang iyang kahigwaos nga motukob. Maora bag wala siyay katagbawan. Apan walay kasayoran ang ulitawo bahin niadtong mga butanga. Tungod kay ang iyang mulinulin nga nagpabilin sa tulo ka batong gamit sa ritwal sa pagtukob, luya man kaayo.
Human masuyop sa tulo ka batong gamit sa ritwal sa
pagtukob ang tanang enerhiya sa dakong baksan, milakaw na sab si Robert Makaindan. Pila ra ka pagpamilok didto na siya sa layo. Maorag kilat ang kapaspas sa iyang mga lihok. Ug tanan nga maagian niyang tukbonon dili gyod makaikyas. Hangtod nga iyang gikaagbat ang usa ka dakong baboy ihalas nga pito ka buok ang mata.
Ngilngig kaayo ang panagway sa baboy-ihalas nga pito ang mata. Ingon kadako sa toro nga kabaw ang maong baboy-ihalas. Hait ang mga bangkil sa maong baboy-ihalas ug ang iyang mga balhibo tuskig ug talinis maorag mga dagom. Pula sab kaayo ang mga mata niadtong baboya timaan nga bangis kadto nga busaw ug nagpakaaron ingnon lamang nga baboy-ihalas. Layo pa sa dihang nasimhotan na niya sa hangin ang taliabot nga si Robert Makaindan. Walay duhaduha kini nga nanukad ug misutoy og tagbo sa ulitawo.
Sa pikas nga bahin, midagan sab sa pagtagbo si
Robert Makaindan. Maora silag mortal nga magkaaway nga naglungutlungot nga mapatay ang usag usa. Sa una nilang sangka, parehas sila nga nangalagpot. Maora silag gipangpakong nga mga bato. Human nilag bangon, ming-asdang na sab sila batok sa usag usa. Ug sa ilang panagsangka, nangalukat gyod ang tanang malukat sa palibot. Bisan tuod kon si Robert Makaindan gigamhan man sa karaang mantukobay, ang busaw nga baboy-ihalas dili sab alang-alang nga busaw. Gahi ug hunit ang mga panit niya mao nga dili sab madali-dali og kabuslot ang lawas niadtong baboya.
Apan samtang nagkadugay ang ilang panagsangka, mianam sab og kaluya ang baboy-ihalas. Samtang sa laing bahin, maorag walay pagkunhod ang kusog ni Robert Makaindan. Mao kadto nga miabot ra gyod ang higayon nga nakuot sa ulitawo ang atay ug kasingkasing sa busaw nga baboy-ihalas. Ug tungod niadto, wala mapukan gyod ang baboy-ihalas. Sa kapin sa usa ka adlaw nila nga panagsangka, mokabat og lima ka kilometro kuwadrado ang kaluag sa ilang natuyokan nga maorag giagian og buhawi.
Sa sunod nga pagbutho ni Robert Makaindan, nakita siya nga naghangad sa usa ka dako ug labong kaayo nga kahoy nga anaa sa tunga-tunga sa usa ka luag nga lamaklamak. Nagkatag sa punoan niadtong kahoya ang daghang bukog. Lainlaing mga kalabera kadto sa lainlaing mga mananap. Mao pay iyang pag-abot sa dihang maorag nanggimok ang palibot. Alang sa mga nasayod, kadtong kahoya ginganlan nilag kahoy sa kamatayon. Usa kadto ka kahoy nga busaw.
Pipila ka gutlo sukad manggimok ang palibot, mikamang gikan sa ilawom ang daghang gamot. Nangabawog sab ang daghang sanga. Ug tanan sila ang
Ang Lasang sa Mantukobay nagpakita sa iyang kagamhanan. Mao ni ang dapit diin ang pagtukob usa ka natural nga pamatasan…
rumbo mao ang nahimutangan sa ulitawo nga daw wala manumbaling sa mga nagakahitabo sa palibot. Wala gani kini maglihok-lihok bisan kon milikos na kaniya ang mga gamot. Apan sa dihang miaksiyon nag tugsok ang mga sanga sa iyang mga mata, baba, mga dunggan ug ilong, kalit ra nga migawas ang tulo ka bato nga gamit sa ritwal sa pagtukob. Sunod niadto maorag tubig nga miawas ang tanang enerhiya sa dakong kahoy ug walay ugam nga gisuyop sa tulo ka bato. Maorag iring-sungkaban nga nasapnan ang mga gamot ug mga sanga nga maorag mikaratil og pahilayo.
Maorag gikuraw ang lamak-lamak sa palibot sa dihang maorag mga halas nga naglambiday ang mga gamot. Nadungog sab ang linagiit ug linagaak sa mga sanga nga nangabali-bali. Kon aduna lang tingaliy tiil ang maong kahoy, malagmit misutoy na kinig dagan pahilayo. Wala gyod magdahom ang giilang kahoy sa kamatayon nga moabot ang adlaw nga masabtan niya kon unsay gibati sa mga mananap nga gisuyopan niyag kinabuhi.
Paglabay sa kadugayon sa pagpabukal og usa ka takuri nga kape, nadungog ang kusog kaayo nga lagaak sa dihang miliki ang tibuok lawas sa kahoy. Wala madugay human kadto, nauga ang mga dahon ug gagmayng mga sanga. Hangtod kadto nga nauga apil ang tibuok lawas sa maong kahoy. Sa dihang mahuman nag suyop ang tulo ka bato nga gamit sa ritwal sa pagtukob, nadunot na ang tibuok lawas sa kahoy. Sa kahumok sa nabilin nga lawas sa maong kahoy, nag-anam kinig kahilis sa huyop sa hangin.
“Ang karaang mantukobay?” mao kadto ang pulong sa usa ka alagasi nga naglantaw gikan sa usa ka langob sa kilid sa usa ka bungtod nga nagdungaw sa maong lamak-lamak. Kining alagasi usa ni ka higante nga itomon ug balhiboon kaayo.
“Sa pagbalik sa karaang mantukobay, ang dugo nga mobanaw mamahimong suba ug ang mga kalabera nga matigom mamahimong bungtod,” pulong pag-usab sa
alagasi. Walay kasayoran ang tanan nga kadtong maong
alagasi ang tigbantay sa bilanggoan sa nga ginganlag
Lasang sa Mantukobay.
“Aw, basta ang ako rang tahas mao ang pagbantaybantay. Wala man ko ingna nga manginlabot sa ilang tinukbanay.” Mingisi ang alagasi. Miyanghag ang iyang iro nga maorag natingala kon unsay gipanulti sa iyang amo. Gasinaw nga puti ang balhibo sa maong iro samtang pula kaayo ang mga mata.
“Ayaw nag palag diha,” nagngisi nga pulong sa alagasi dungan ang pag-itsa ngadto sa iro og sinugbang paa sa baboy-ihalas. Malipayon nga gitangag sa iro ang iyang pagkaon ngadto sa iyang suok sa langob.
Sa laing bahin, milakaw dayon si Robert Makaindan human niyag tukob sa dakong kahoy nga ginganlag kahoy sa kamatayon. Mangita na sab siya og iyang matukob. Ug niadtong tungora, bisan ang mga langgam nangahilom. Wala gani maningog bisan ang mga gangis. Walay kasayoran ang kadaghanan nga bisan kon asa pa sila manago, dili sila makaikyas kon sila gyod ang tuyo sa karaang mantukobay. Tungod kay bisan og unsaon nilag tago, mabatian man sa karaang mantukobay kon asa sila. Tungod kay dili man malilong sa mantukobay ang ilang mga enerhiya ilabi na ang kahumot sa kinaham nga mga atay ug kasingkasing. Nakaikyas lamang ang kadaghanan tungod kay palabihon man sa karaang mantukobay ang atay ug kasingkasing sa nanigulang na sab nga mga mantukobay.
Sa ikatulo ka adlaw niya nga pagpanukob sa Lasang sa Mantukobay, nakaabot siya sa lugar diin nagtubo ang dakong kulumbusaw. Mao pay pagsidlak sa Adlaw niadtong tungora. Maoy naabtan didto ni Robert Makaindan ang halos makalipong nga kahumot nga mikuyanap sa tibuok palibot. Tungod sa iyang kahadlok, walay bahar-bahar nga giyagyag sa kulumbusaw ang kahumot nga mokontrol sa tanang kahigwaos. Gipasidan-an na siya sa iyang silingan nga usa ka magahiyup bahin sa gikalisangang mantukobay nga hinungdan sa kagubot sa tibuok Lasang sa Mantukobay. Mao nga daan na siyang nanagana kon masuroyan siya sa maong busaw.
“Binakal!” singgit sa kulumbusaw sa iyang hunahuna. Wala gyod siya magdahom nga mahitabo ang iyang gikahadlokan. Duol na ra ba unta nga makalingkawas siya sa iyang lawas nga usa ka tanom.
Walay laing nahimo ang kulumbusaw kondili ang pagyagyag sa kahumot nga unta mosalir sa pagkontrol sa hunahuna sa karaang mantukobay. Timaan nga naneguro gyod siya kay baga na man kaayo ang aso nga maoy nagtaban sa kahumot nga moliot gyod sa pagpanuksok sa ilong. Sa iyang kakulba, gipiyong na lang sa kulumbusaw
ang iyang mga mata.
Sa laing bahin, misunop sa galamhan ni Robert Makaindan ang kahumot nga giyagyag sa kulumbusaw.
Apan dili sama sa kasagaran, maorag walay nahitabo kaniya. Kadto tungod kay ang iyang kahigwaos nga motukob mao may kinaiyahan gyod sa karaang mantukobay. Maong dili mosalir kaniya ang gahom nga sama niadto. Gawas pa, dali ra alang kaniya nga tukbon bisan kadtong makalipong nga kahumot kay kadto usa man lamang ka porma sab sa enerhiya. Mao nga hagbay rang gisugdan sa pagsuyop sa nagsinug-ang nga tulo ka batong gamit sa ritwal sa pagtukob ang kahumot nga giyagyag sa kulumbusaw. Ug kadto nahitabo samtang nagpahiduol si Robert Makaindan sa dakong baba sa kulumbusaw.
Apan sa dihang mga usa ka dupa na lamang siya gikan baba sa kulumbusaw, kalit nga mihunong si Robert Makaindan. Niadtong tungora, kalit sab nga mingbuka ang mga mata sa kulumbusaw. Ug sa wala nila tuyoa, dungan nga minggawas sa ilang mga agtang ang managlahi og kolor nga enerhiya. Gisuyop sa kulumbusaw ang enerhiya nga maorag itom nga aso nga nanggawas sa agtang ni Robert Makaindan. Samtang gisuyop sab sa tulo ka batong gamit sa ritwal sa pagtukob ang enerhiya nga maorag kolor gatas nga aso nga migawas sa agtang sa kulumbusaw.
“Hmmmm,” dungan nilang pulong ug dayong piyong. Nagtindog ang kulumbusaw luyo sa iyang lawas nga tanom. Samtang si Robert Makaindan nagtindog luyo sa nagsinug-ang nga tulo ka batong gamit sa ritwal sa pagtukob nga nanglutaw sa hangin. Ang kakulba ug kahadlok nga nabati ganina sa kulumbusaw napulihan og kulbahinam. Kadto tungod kay nabati niya ang puro nga enerhiya nga gikan sa mantukobay. Ug nasayod siya nga pinaagi niadto, mahingpit na gyod ang iyang pagka busaw.
Sa pikas nga bahin, walay hunong sab sa pagsuyop sa maorag gatas nga enerhiya ang tulo ka batong gamit sa ritwal sa pagtukob. Hinay-hinay nga minghanap ang kapula ug kaitom sa maong mga bato. Inanay nga maorag gitina sa kolor gatas nga aso ang maong mga bato. Ug samtang kadto nagakahitabo, hinay-hinay nga mituyok ang hangin sa ilang palibot. Wala madugay naumol ang usa ka alimpulos. Maorag gitabilan sila sa maong alimpulos. Maong lisod para sa mga makalantaw nga mahibaw-an kon unsay nagakahitabo sulod niadtong alimpulos.
Walay kasayoran ang kulumbusaw nga niadtong tungora, nagkaanam nag kabalhin ang iyang panagway. Ang nangunot na niyang mga panit hinay-hinay nga nanghuot samtang hinay-hinay sab nga nangahul-os ang daan niyang mga panit. Maora siyag halas nga naghul-os. Mihamis ang iyang pamanit. Miitom sab og balik ang iyang mga buhok samtang nag-anam og kabatan-on ang iyang panagway.
Mipadayon kadto hangtod nga siya nahimong sama sa usa ka bata nga pito ka tuig ang panuigon. Nahitabo kadto dungan sa inanay sab nga pagkahilis sa lawas nga tanom sa kulumbusaw. Niadtong tungora sab, dungan nga mihunong ang paggula sa enerhiya gikan kang Robert Makaindan ug sa kulumbusaw.
Sa laing bahin, migula gikan sa tulo ka bato ang tulo ka bidlisiw sa kahayag nga dayong naghiusa. Misulod dayon kadtong maong kahayag sa agtang ni Robert Makaindan. Mituyok dayon kadtong maong kahayag ug sa dihang nahitabo kadto, nanggawas gikan sa tibuok lawas ni Robert Makaindan ang daghang gagmay nga bidlisiw sa kahayag. Ug tanan kadto midugok sa nagtuyok nga bidlisiw sa kahayag. Walay hunong ang pagtuyok niadto samtang padayon sab nga nanggawas ang gagmayng bidlisiw sa kahayag. Kadto milungtad hangtod nga wala nay ni usa ka bidlisiw nga migula gikan sa lawas ni Robert Makaindan.
Walay kasayoran si Robert Makaindan nga sa dihang nabungkag ang balay sa iyang galamhan dungan sa pagkabungkag sa iyang mulin-ulin, mitapot sa iyang mga unod ug mga bukog ang tanang bahin sa iyang mulin-ulin.
Kadto tungod kay bisan pag nahanaw na ang iyang pito ka kalag, ang iyang lawas buhi pa man gihapon kay gisudlan man kini sa mulin-ulin sa karaang mantukobay nga nagpuyo sa tulo ka batong gamit sa ritwal sa pagtukob. Ug kadtong mga lugas sa kahayag nga gikan sa nabungkag niya nga mulin-ulin, nagkatigom pag-usab sa dihang napukaw ang salin sa iyang mulin-ulin nga nahikatulog sa tulo ka batong gamit sa ritwal sa pagtukob. Nakabaton kadto og kusog sa dihang nakasuyop kini sa puro nga enerhiya nga espiritwal nga gikan kulumbusaw.
Wala madugay sa dihang nagkatigom na ang tanang lugas gikan sa nabungkag nga mulin-ulin ni Robert Makaindan, mihunong ang pagtuyok sa bidlisiw sa kahayag. Human kadto, misulod sa agtang niya ang tulo ka bato nga nahimong mga puntik sa kahayag. Dungan niadto, napatikan og tulo ka nagsinug-ang nga kolor itom nga puntik ang iyang agtang. Samtang sulod sa iyang nabungkag nga galamhan, gihigop sa nagsinug-ang nga tulo ka bato ang nagkatag nga mga bahin sa nabungkag nga balay sa galamhan sa ulitawo. Human kadto, gialirongan nila ang natibuok na nga bidlisiw sa kahayag. Dungan dayon ang inanay nga pagbubo nila og enerhiya sa maong natibuok nga bidlisiw. Ug samtang kadto nagakahitabo, nagsigeg lihok ang mga mata sa ulitawo taliwala sa iyang pagpiyong. Dungan niadto, hinay-hinay nga naumol ang porma sa usa ka tawo gikan sa natibuok nga bidlisiw. Hinay kaayo kini nga proseso. Sa kadugayan, naklaro na ang orihinal nga panagway sa mulin-ulin ni Robert Makaindan. Dungan usab niadto, hinay-hinay nga nabag-o ang pisikal nga panagway ni Robert Makaindan. Nahimo na kining sama sa iyang orihinal nga panagway niadtong tua pa sa kalibotan nga iyang gigikanan.
Buntag na pagkaugma sa dihang napukaw si Robert Makaindan. Dako kaayo ang iyang katingala sa dihang nakita niya nga naglingkod siya tunga-tunga sa usa ka hawan diin nagkatag sa daplin ang nagkabali-bali ug nangaluad nga mga punoan sa kahoy. Labaw pa siyang nahibulong sa dihang nakita niya ang usa ka batang babaye nga nahinanok samtang nagluko ibabaw sa usa ka bato.
“Hain man ning dapita? Nganong nia man ko dinhi? Kinsa man ning bataa?” sunod-sunod ang mga pangutana ni Robert Makaindan sa iyang kaugalingon. Naglibog siya kay maorag wala siyay mahinumdoman.
Miginhawa siyag lawom. Gipakalma niya ang iyang kaugalingon. Gipiyong niya ang iyang mga mata. Ug human kadto, hinay-hinay nga maorag naabli ang iyang panumdoman. Human molabay ang panahon nga igo alang sa pagpabukal og kape, mibuka ang iyang mga mata.
“Kon mao, milakaw ko gikan didto sa linaw?” matod niya sa iyang kaugalingon. Nahinumdoman na niya nga didto siya sa linaw. Ug nga ang kinaulahian niyang mahinumdoman mao ang lanog sa buto sa dihang nabungkag ang balay sa iyang galamhan.
“Hmmmm,” matod niya dayong sulod sa iyang galamhan. Mao ray iyang nakita didto ang maorag way kinutubang wanang ug ang nagsinug-ang nga tulo ka bato nga naglutaw-lutaw.
“Unya na nako problemahon ang uban,” matod niya ug migawas dayon siya sa iyang galamhan.
Sa pagbuka og usab sa iyang mga mata, mao say pagbangon sa batang babaye. Miliraw ang mga mata sa bata ug maora kinig natingala. Malumo ug inosente kaayo ang nawong sa maong bata. Sa dihang nakamatikod si Robert Makaindan sa nagkagidlay nga biste sa bata, didto lang niya nasuta nga nagkagidlay sab diay ang iyang biste.
“Unsay imong ngalan, Day?” pangutana ni Robert Makaindan. Mipahiyom siya sa bata.
“Langitnong kulumbusaw,” tin-aw nga tubag sa batang babaye.
“Langitnong kulumbusaw?” mikunot ang agtang sa ulitawo. Nakadungog na siya mahitungod sa kulumbusaw kay daghan mang kulumbusaw sa yuta sa iyang apohan sa inahan didto sa Kitanglad. Apan wala siyay hibangkaagan mahitungod sa langitnong kulumbusaw.
“Oo. Mao man nay gisulti dinhi sa akong hunahuna,” yanong tubag sa bata.
“Mao ba? Unya taga diin man ka? Nganong nia man ka dinhi?” sunod-sunod nga pangutana ni Robert Makaindan.
Mikunot ang agtang sa batang babaye. Maorag gipugos niya ang iyang kaugalingon nga mahunahuna ang tubag sa mga pangutana kaniya. Apan igo ra siyang naglingo-lingo human kadto.
“Dili man nako mahunahuna. Basta layo kaayo dinhi ang among balay. Ambot nganong nia man ko dinhi,” matod pa sa batang babaye. “Hala ka, nganong ako ra man usa? Unsaon man nako pag-uli?” Maorag nakalitan ang batang babaye nga mahibaw-an kadto. “Puyde ko nimo ihatod?”
“Aw, asa man ka nako ihatod?” pangutana ni Robert Makaindan.
Naglingo-lingo ang batang babaye. Namula ang iyang mga mata nga kahilakon na.
“Aw, ayawg hilak. Pasagdi lang kay basin mahinumdoman ra diay nimo sa sunod nga mga adlaw. Ingna dayon ko kon makadumdom na ka aron ako kang mahatod, ha,” matod ni Robert Makaindan.
Miyango-yango ang batang babaye nga nagdalig pahid sa iyang mga luha nga wala niya mapugngi. “Apan pulihan nato imong ngalan, ha. Kay matingala unya ang uban,” matod sa ulitawo. “Unsay imong tan-aw kon nganlan ka nakog Gagawen? Mosugot ka?”
“Hmmm,” tubag sa batang babaye nga nagyango-yango. “Tuod diay, ako si Robert Makaindan,” matod sa ulitawo.
“Dong Robert,” nagngisi nga pulong sa batang babaye dayong gunit sa walang kamot ni Robert Makaindan. Kon adunay makakita kanila, maalaan gyod sila nga anak ug amahan.
“Na, hala, manglakaw na ta,” matod ni Robert Makaindan dayong katawa.
Sa ilang pagbiya, mibutho ang alagasi nga nagkalotkalot sa iyang ulo. “Aw, nasulbad ra diay nga sila-sila ra,” matod niya. Mihangad kaniya nga daw naglibog ang iyang puti nga iro.