Ang Hari Nga Masinahon
(Napatik sa Bisaya, Mayo 14, 1932)
(Unang Bahin)
KARON suginlan ko kamo sa…”
“Sa unsa, To-Imbong? Nangutana ang kabataan. “Suginlan ko kamo niadtong hari nga masinahon.” “Hari nga masinahon? Kanindot niana, To-Imbong! Hala, suginli kami niana…”
DIHAY usa ka magtiayon nga sulod sa dugay kaayong panahon, wala gayod manganak. Ang magtiayon kanunay nga mosimba, mag-ampo kang Bathala nga limsan unta silag usa ka anak.
Sa nadugay na nilang sulusimba ug uluampo, usa ka adlaw niana nagbati ang asawa. Ug wala madugay, nahimugso ang usa ka bata nga lalaki. Pagkaanindot niadtong bataa!
Tungod sa kahinangop sa mga ginikanan, ang bata ilang gihatag sa palasyo, aron didto mamatuto kini pag-ayo sa hari ug sa ingon niana makat-on gayod sa maayong mga pamatasan nga gibantog kadtong palasyo. Ang bata tuod, didto na makatimaag buot sa palasyo.
Pinangga kaayo sa hari ang bata. Bisan tuod wala gayod siya isipa nga anak, ang bata pinalabi sa hari sa tanan nga nagpuyo niadtong iyang ambongan nga palasyo.
Buotan kaayo ang bata. Masinaboton kaayo usab. Tungod niini, gikasilagan siya sa ubang binatonan. Adlaw-adlaw, nagakadako ang kasilag sa mga binatonan sa hari batok niadtong bataa. Adlaw-adlaw ang tanang binatonan, nangitag paagi aron kining bataa mahigula sa palasyo.
Sa nagpanuigon na tingali kadto ang bata og napulo ka tuig, usa niana ka adlaw ang ubang sulugoon nanagkasabot pagsumbong kaniya sa hari.
“UNSA may gipasangil nila sa bata, To-Imbong?” Nangutana ang mga namati sa tigulang nga magsusugilanon.
“Ambot unsay ilang gisumbong, basta ang hari hilabihang sukoa sa bata.”
TUNGOD kay pinangga man lagi niya, ang hari usab wala makahingilin dihadiha sa bata bisan pa sa iyang kasuko niadto. Nakahunahuna siya nga iya lamang paagian. Tuod, usa niana ka hapon, ang hari nagsuroy-suroy sa likod sa iyang dakong kamarin nga puno sa humay. Ang bata, uban sa pipila ka bata usab sa mga binatonan, naglingkod didto sa pikas nga bahin niadtong dakong kamarin.
Samtang nagdula kini sila nga gagmayng mga bata, ang dagko nga mga binatonan mingduol kanila. Sa nagkapundok na silang tanan, ang bata nakasumpay sa ilang sulti sa pag-ingon: “Oo, ako pay hari ipalubok ko kining tanang humay nga ania sa kamarin.”
Kadto dang sultiha. Ang mga sulugoon mingbiya dayon kaniya ug mingpadulong ngadto sa hari aron sa pagsumbong sa iyang mga gisulti. Ug tungod kay ila pa gayod kaha nga gipun-an kadtong gikapamulong sa bata, ang hari misinta sa hilabihang kasuko batok niadtong iyang minatuto.
Gipatawag sa hari ang bata.
“Unsay imong gipatawag kanako, Senyor?” Nangutana sa hari ang buotan nga bata.
“Nganong miingon ikaw nga kon ikaw pay ako, ipalubok mog hurot ang tanang humay nianang akong kamarin?” Nangutana ang hari nga nasuko kaayo. “Buot mo akong tudloan sa buot kong buhaton? Karon, aduna akoy ipabuhat kanimo. Kinahanglan inigsidlak ugma sa Adlaw, ang tanang humay nianang kamarin, mabugas na. Dili gani kana nimo mahimo, punggotan ko ikaw sa
imong ulo.”
Ang bata mihilak. Unsaon niya pagtuman kadtong malisod nga sugo sa hari? Mahuman bag lubok kadtong usa ka kamarin nga humay sulod lamang sa usa ka gabii?
Milakaw ang bata. Milakaw siya paingon sa bukid. Sa takulakaw, didto sa lasang, hisugatan niya ang usa ka iring.
“Nganong naghilak ikaw?” Nangutana kaniya ang iring.
“Naghilak ako, Iring, tungod sa malisod nga sugo nga ipabuhat kanako sa hari.”
“Unsa bay ipabuhat kanimo sa hari?” Nangutana ang iring.
“Aduna siyay usa ka kamarin nga humay. Iya kining ipahurot og lubok kanako ug ipahuman sulod lamang karong gabhiona. Unsaon ko niana paghimo?”
“Aw, kana ra diay? Sagdi lang. Ayaw lang kasubo.”
“UNYA, To-Imbong, unsa may gibuhat sa iring?” Nangutana ang kabataan.
“Paminawa ninyo ang sunod nga mahitabo.”
UNYA ang iring mikuha sa iyang trumpeta ug gihuyop kadto makatulo. Dihadiha, nanungha gilayon ang usa ka batalyon nga ilaga.
“Karon,” matod sa iring, “mangadto kita sa kamarin sa hari. Ukita ninyo ang tanang humay nga gideposito nianang kamarin. Apan pagbantay kamo. Kinahanglan wala gayoy mokaon bisan usa na lamang ka lugas, kan-on ko ang ilaga nga mahilabtanon.”
Tuod, igo nga nagabii, ang mga ilaga inunhan sa iring nanagpanon paingon sa kamarin sa hari. Sulod sa tibuok gabii, giukit sa usa ka batalyon nga ilaga ang tanang humay nga gideposito didto.
Unya tuod, sa pagkabuntag, ang hari hilabihang tingalaha. “Malditong bataa!” matod sa hari.
Sa pagkasunod adlaw niana, ang bata misuroy-suroy sa baybayon dili halayo niadtong palasyo. Samtang nagtindog siya sa daplin niadtong baybayon, nakakita siyag duruha ka isda nga nagbugno. Ang usa hipaakan sa usa, ug kulang na lag diyotay nga mamatay.
Tungod sa iyang kaluoy, midali ang bata pag-ubog sa dagat ug gitabang kadtong isda. Unya, sa natabang na niya, ang isda namulong: “Daghan kaayong salamat, Undo. Sa umaabot nga adlaw, magkinahanglan gani ikaw kanako, sangpit lamang kay tabangan ko ikaw. Ug aron mamatuman kining akong panaad, pagkuhag tutulo ka himbis sa akong bukubuko. Sa adlaw nga magkinahanglan ka kanako, sunoga kining tutulo ka himbis, ug lakaw nganhi sa baybayon kay tabangan ko ikaw.
Gikuha sa bata ang tutulo ka himbis sa bukubuko sa isda, ug human niadto, mipauli siya sa palasyo. Sa paghiabot niya didto, ang ubang mga sulugoon mingsamot kadako ang kasina kaniya. “Unsa bay atong buhaton niining bataa?”
“Maayo pa nga ato kining patyon ug isalibay sa dagat aron dili hikit-an sa hari.” Mingtambag ang uban.
“Wala kanay hinungdan.” Mingsanta ang uban. “Isumbong ta lamang hinuon pag-usab aron gayod siya kasuk-an pag-ayo.”
Usa ka hapon niana, ilang gitawag ang bata sa lagwerta niadtong palasyo. Gisulti-sultihan nila ang bata. Bisan unsa lay ilang gisulti aron lamang makasumpay ang bata sa takos nilang ikasumbong sa hari. Makausa, ang bata nakasumpay sa pag-ingon: “Oo, kon ako pay hari magminyo ako sa usa ka maanyag kaayong prinsesa.”
Kadto dang sultiha. Ang bata gisumbong na usab sa mga sulugoon ngadto sa hari. Ug gisumbong siya, dili lamang niadto dang mga pulonga, gipakapinan pa gayod og ubang sugilon nga nakapalagot pagsamot sa hari.
Unya, ang bata gipatawag sa hari.
“Nagsulti ikaw nga adunay maanyag nga sarang kong mahimong asawa. Hain kini siya karon?”
“Wa ako mahibalo, Senyor. Nagsulti lang ako nga angay ka nang magminyo sa maanyag nga prinsesa, apan wala ako makailag usa ka prinsesa nga maanyag.”
“Ah, mao ka gayod. Buot mo akong tudloan sa akong buot buhaton. Karon, lakaw. Pangitaa kining maanyag nga prinsesa nga akong maasawa. Dili gani nimo hikit-an, putlan ko ikaw sa imong ulo.”
Nanaog ang bata nga naghilak. Milakaw siya paingon sa bukid. Apan didto sa lasang, wala na niya hikit-i ang iring nga sa unang higayon mitabang kaniya.
Sa nadugay na niyang pangita sa iyang mga higala, nahinumdom siya sa saad niadtong isda nga iyang naluwas didto sa baybayon. Mipadulong siya pagdali paingon sa baybayon. Sa iyang pag-abot didto, naghaling siyag kalayo ug gisugba niya ang tutulo ka himbis nga nakuha niya sa bukubuko sa isda.
Wala madugay, mitungha sa baybayon ang isda. “Unsay imong gikinahanglan kanako?” Nangutana kaniya ang isda.
“Oh, isda nga matinabangon! Luwasa intawon ako sa makalilisang nga silot sa hari. Ang hari nagsugo kanako pagpangitag usa ka maanyag nga prinsesa nga takos niyang mamahimong asawa. Asa ko kini pangitaa? Ang hari nagsulti kanako nga kon dili ko kini hikit-an, putlan ako niya sa akong ulo.”
“Ah, kana ra diay iyang tuyo? Kasayon! Sakay lamang sa akong bukubuko kay dad-on ko ikaw sa imong gipangita.
(PADAYONON)
Gibutang-butangan ang bata og sulti nga wala niya ikapamulong aron mahaling ang kasuko sa hari…