Ug Unya Miluhod Ang Demonyo Sugilanon ni Narciso M. Caparoso
(Gula 1)
SAMA sa naandan sa mga adlawng Sabado ug Domingo, silang mga bata sadya kaayong nanagdula sa plasa sa simbahang Katoliko sa lungsod sa San Mateo. Sila si
Randy, Ermon, Ayan, Igoy, Nato, Udon, Luis, Miyok, Torion,
Kit ug Sanyo malipayong nakigdulag ungo-ungo o dakpanay uban sa kabataang babaye nga sama nilag mga panuigon nga sayis ngadto sa siyete anyos nga sila si Doris, Sunshine, Lovely, Rosita, Minyang, Karing, Rubirose, Elvie, Wenda ug Mercy.
Ug sama sa naandan, sa matag dula nila, duna gayoy mohilak nga ang kasagaran gayong hinungdan mao si Torion nga maingong maoy labing bagis o badlongon sa tanan nilang nanagdula.
“Nganong namangga man ka nako, Tor? Nganong imo man kong dakpon nga di man ikaw ang ungo?” malagotong pamulong ni Ayan nga naghilak, nagsigeg hapuhap sa iyang siko nga nabagnos sa patag nga sagbot-lakatan sa plasa, kay maayo man niyang pagkasukamod sa pagbangga kaniya ni Torion nga dako kaayog ngisi sa nahimong sangpotanan sa daotan niyang buhat.
“Dah… ali-ali ka mang sapsinga ka, di, sukamod ka hinuog di oras,” pulong pa ni Torion nga nagkatawa, makantalitahong mitan-aw sa naghilak nga kadula.
“Unsay ali-ali nga kadako sa lugar nga klaro man gyong gituyoan lang kog dasmag nimong bugoya ka,” maoy pamulong ni Ayan nga sama sa naandan makatilaw gayod kanunay sa binuang sa kadula nga maingong maoy labing isog nilang tanan.
Labing isog kay di man gyod mahadlok mobikil kang bisan kinsa sa ilang mga kadula. “Naduol lang ko nilang Rubirose, Karing ug Lovely imo na dayon kong gidasmagan.”
“Unya unsa man may reklamo? Gusto nimong pikhan nako nang imong nawong?” sukna-hagit ni Torion nga ingon sa migara pagkakitang nanuol nila ang mga babaye.
“Sige, pikhi kuno… di ba makatilaw kas imong kabuang bugoya ka,” maoy maisogong pamulong ni Ayan nga bisag nasayod nga wala siyay dag-anan sa dakog lawas nga nanghagit apan napugos sa pagpaisog-isog kay aron dili ingnong talawan sa mga kadula ilabi na sa mga babaye nga ming-alirong nila.
Ug tungod kay isog man diay ang sapsing nga kaaway, gipikhan, nga sa pagkasarasay, sublian dayon unta apan kalit nakagakos maong nangaligid sila sa patag lakatang-sagbot sa plasa maong nahitabo ang dakong lamuklamok nilang mga lalaking nanagdula.
Tungod kay ang mga kaubang minglihok aron pagulang sa duhang nag-away miapil na man lang sab hinuog panumbag dihang nawaslikang wala damha sa kumo sa duhang nagsambunot. Isigdapigay silas Randy, Sanyo, Ermon, Nato ug
Igoy nga maoy nanukmag nilang Udon, Miyok ug Luis nga mga sagabay ni Torion tungod kay maoy tiglibre nilag mga esnak didtos ilang eskuylahan kay lagi anak sa magtiayong labing haruhay didto sa ilang lungsod kay dakog tindahan nga may dako sab nga kalubihan ug basakan sa nagkalainlaing barangay duol sa haywe ug didto sa bukid. Ang lamuklamok nilang kabataan diha na lamang nahunong paghiabot sa mga polis nga gitawag sa mga babaye nga ilang kadula. Maong didto silang tanan nahisangko sa munisipyo.
Ug ang gisangpotan sa husayng gihimo ni Hepe Ramon Tagaro uban sa mga ginikanan nilang mga bata, namatud-ang si Torion maoy sad-an tungod kay siyay nagpasiugda sa away. Apan kay bata lagi maong igo lang gihatagag pahimangno.
“Natural ug normal sa mga bata nga manag-away nga sa paglabay lang sa pila ka gutlo maayo na sab silang managdula,” pulong pa nilang Mr. ug Mrs. Max Caballo nga igo lang nangatawa sa paghiadtos presinto sa anak nilang naglakaw pa lang sa sayis anyos.
Mao sab didto sa ilang eskuylahang Sacred Heart Academy diin managkauban sa greyd wan silas Lovely, Ayan, Torion,
Sanyo, Wenda, Sunshine, Karing, Randy, Nato, Luis, Obet,
Zoilo ug Udon, kanunay gayong may mahitabong away nga si Torion ang nagpasiugda.
“Nganong nanumbag man ka, Torion?”
“Di ba diay tika sumbagon, Randy, nga imo man kong gibanggaan!”
“Di ba diay tika mabanggaang mituyo man kag dip-ig nakong naglakaw pagkakitang masugatan nato silas Sunshine, Karing ug Lovely!”
“Unya may reklamo? Gusto kang usban nako?”
“Bi, usbi kuno! Kay mahadlok ba diay ko nimo!”
“Yati isog man diay ning unggoyang nagdako lang ang lawas nga way kartiyo… di, usban!”
Ug didto nagsugod ang sumbagay sa duha ka bata nga misangpot gihapon sa lamuklamok nilang kabataan nga isigdapigay, kay silas Sanyo, Ayan ug Nato midali mag salga aron pagtabang sa ilang higala nga lupig sa kusog sa bagis nga anad kaayo sa sinumbagay maong nangapil pod silas Udon ug Miyok pagkakitang gitabangan ang sagabay nilang tiglibre sa ilang meryenda kada adlaw. Mao lagiy hinungdan nga imbes manulod na unta sa klase, didto na hinuon sila mahipunta sa buhatan ni Prinsipal Jose Bation nga mihusay uban sa mga ginikanan sa mga bata nga sa gihapon namatud-ang si Torion ang sad-an kay maoy nagpasiugda. Apan ang mga ginikanan sa burukintong bata igo lang gihapon nangatawa.
“Way bale… ug pasensiya na lang mong mga naagom sa binuang ning among anak. Kay bata pa ug bugtong, di namo mahimong higpitan dayog pitol. Busa kami na lay magpatambal sa mga pangos ug samad ning mga bata nga nakaaway sa among anak,” hanyag sa inahan ug amahan ni Torion. “Ug sori lang sab kaayo, Sir Bation, sa dakong kahasol nga namugna ning badlongon namong anak nga morag nahimugso nga kaluha ang away.”
“Mao lagi, Mr. & Mrs. Caballo…pasensiya lang gyod kanunay ang atong mahimo ning inyong anak nga morag kalipay man gyod niya ang pakig-away sa iyang isigkabata kada adlaw nga kon ginagmay lang wa na lang mi mopatawag ninyo,” mao na lang say paundayon ni Prinsipal Bation.
“Busa, Sir Bation, ikaw na lay mahibawo kanunay unsay
Maldito nga pagka tawo si Torion. Ug maoy iyang kalingawan ang kanunayng pagpamaregla sa iyang mga kauban sa klase…
maayong buhaton ning among anak. Pahibaw-a lang mi dayon kon dunay mahimong bikil ning bugtong namong anak. Kay di man sab mahimong amo siyang paundangon,” sa magtiayon nga maayo man sab mosabot sa mga reklamong may kalabotan sa ilang badlongong anak.
Mao nga ang nahimong sangpotanan hapit adlawng tanan may mahitabo gayong away didto sa eskuylahan gumikan kang Torion tungod sa mga hinungdang wala gayod untay kabilinggan sama sa nahitabo usa niana ka buntag nga silang mga bata didtos gawas sa ilang klasrum panahon sa ilang recess.
“Nganong lain man kag tinan-awan nako, Bay… tutok-tutok ka man? Gusto ka bang motilaw sa akong kumo?” sukna ni Torion sa bata nga gikasugat gikang nangihi didto sa comfort room sa ilang eskuylahan.
“Di ba diay ko motan-aw ug motutok nimo, Bay, nga naa may bakukang sa imong ulo?”
“Ah, bakukang diay, ha! Nia, dagpasa!” kusog nga pamulong ni Torion dayong buhi sa suntok nga maayong pagkasabak sa baba sa kaatubang nga bata. Tungod sa kakalit, wa makabantay maong nangagas dayon ang dugo sa natutong wait ug nasunggong ilong.
Apan tungod kay dako-dako ang bata nga maayog panglawas, wala matumba. Ug tungod kay husto sab diay sa kaisog, midalig balos ug didto sa unang higayon si Torion nasugamak sa kombate nga diriyot makaugtas sa iyang ginhawa kay walay mga sagabay nakalaban niya.
Nagsinug-ang ang mga bun-og sa nawong ni Torion gawas nga nasunggo ug natuto ang mga wait ug ngabil maong nahilandig siya didtos klinika sa ilang eskuylahan uban sa iyang gikaaway nga may daghan sab og bun-og nga, kon wala pa matabang sa guwardiya sa eskuylahan, lagmit nga didto gayod sa ospital sila mahisangko.
Sa maong hitabo, dako-dakog nagasto ang mga ginikanan ni Torion kay ang gikaengkuwentrong bata anak man diay sa bise mayor sa ilang lungsod. Apan sama sa naandan igo lang gihapong nangatawa ang mga ginikanan ni Torion diin ang papa niya mapasigarbohong namulong:
“Natural ug normal lang sa akong anak nga makig-away kon may makita o mabati siyang dili maayo sa iyang kadula.
Mao man ganing Roman Centurion ang gihatag namo niyang ngalan aron dili magpadaog-daog. Wa siyay kahadlokan dinhis kalibotan,” matod pa ni Max Caballo nga nagsalig sa dako nilang katigayonan. “Kay isip anak nga mao ray bugtong manununod sa tanan namong katigayonan, amo siyang gihatagag katungod paghimo sa bisan unsang buhat nga makalipay niya. Mao ray among gidili ug higpit nga gibaod kaniya ang pagpatay,” pulong pa sa amahan nga hingpit gayong nagmahal sa anak.
Ang maong engkuwentro ni Torion batok sa iyang kaparang nga mas dako niya nakahatag niyag bag-ong panan-aw sa nahiligan niyang bisyo sa pakig-away. Dili na gayod siya makig-away kang bisan kinsa nga mas dako niya o mas lig-on kaniya; mao ray iyang surangsurangon ang mga bata nga mas gagmay niya. Tungod kay ang mga sagabay niyang silas Udon, Luis ug Miyok gipabalhin na ngadto sa San Mateo Central School tungod kay ang ilang mga ginikanan nakaamgo nga dili maayong managdako ug managtungha sila uban kang Torion nga magbanlod lang nila kanunay sa problema. Kay lagi si Torion ingon sa nagadako uban sa iyang katingalahan kaayong hilig sa pakig-away nga maingong mao gayoy iyang kalipay. Gani, ginaingon man nga maghilak ang adlaw kon way away nga pasiugdahan ni Torion didto sa ilang eskuylahan.
Si Fr. Reuben Cuaresma, ang padre kura sa lungsod sa San Mateo ug direktor sa Sacred Heart Academy, mitambag kang Prinsipal Bation ug sa tanan nilang magtutudlo nga ilang iampo kanunay nga magbag-o na unta si Torion aron makabatog kalinaw ang ilang tunghaan.
“Amo man bitawng giampo kanunay, Padre, ug amo pa gyod ganing rosaryohan uban sa tanan niyang klasmeyt apan ingon sa misamot man hinuon siya pagka burukinto kay makigsumbagay na man hinuon bisan sa mga dagko pa niya,” pulong pa sa mga magtutudlo.
Tungod kay si Torion duna nay gisaligang gamit sukad niadtong nabulit sa bun-og ang iyang nawong sa pakig-away sa bagis sab nga anak sa bise mayor sa ilang lungsod— ang pitsikurnong hinulma sa tingga nga isul-ob sa iyang mga kamot kon dagko ang iyang makaaway. Ang tanan batiog kalisang kay maukab man ang panit sa lawas nga maigo sa suntok ni Torion. Maong gikalisangan na siya sa tanang tinun-an sa ilang eskuylahan lakip sa bagis sab nga anak sa ilang bise mayor nga iya nang gikaengkuwentro. Hinuon, kon sa tan-aw ni Torion nga sayon ra niyang rematehon ang iyang kontra dili man sab hinuon siya mogamit sa iyang pitsikurno. Sama pananglit kang Ayan nga kanunay gayod niyang biklon.
“Nganong nanasmag man ka, Tor?”
“Di ba diay ka dasmagan nako nga nag-ali man ka sa agianan!”
“Nag-ali nga dia man ko nagbarog sa daplin!”
“O, sige naa kas daplin nagbarog akong nadasmagan, unya may reklamo?”
“Kay malipay ba diay ko sa imong gibuhat nga pabikil may tuyo nimo!”
“Pabikil diay, ha! Gusto kang motilaw sa akong kumo? Busa, nia…” dayong buhi ni Torion sa kusog nga suntok nga maayong pagkasabak sa apapangig ni Ayan kinsa nasarasay ug natikayang. Si Torion nga nagtan-aw nagkatawang namulong: “Sus, paisog-isog unya usa ra man diay ka hirit nako, tikay-ang na dayon. Unya unsa man, naa ba ninyoy molaban nianang sapsing dako?” sukna ni Torion kanilang Sanyo, Randy ug Nato nga maoy kaestorya ni Ayan sa dakong pasilyo gawas sa naglumbay nilang mga classroom.
Ang tulo ka managhigala kalit nga nanibog paantaw kang Torion sa kahadlok nga mogamit sa iyang pitsikurno kon ilang suklan. Samtang sila si Sunshine, Karing, Elvie, Wenda ug
Lovely nga nahiabot gikan sa CR midali dayog tabang kang
Ayan aron makatindog og balik.
“Haskang yabaga gyod nimo, Torion! Nganong gikalitan man nimog sumbag si Ayan nga wa makabantay?!” nagkanayon ang lima ka babaye nga morag nanudya sa burukinto nilang klasmeyt.
“Di ba diay nako na sumbagon nga paisog-isog mag tubagtubag nako!”
“Tubag-tubag ra man diay, nganong gisumbag man nimo dayon? Mao gyod nay dako kaayong bikil sa imong pagka tawo, Torion! Modayog panumbag. Gusto nimong ipakita namong tanan nga ikaw ang hawod dinhis atong eskuylahan. Nagsalig ka sa daghan ninyong kuwarta. Bayran lang dayon ang gastoanan sa tanang mahiagom sa imong mga binuang.”
“Sige… binuang kon binuang! Apan unsa may inyong ikasakit nga wa man moy labot?”
“Di ba diay masakit nga nasayod man mi nga maong kanunay nimong biklon si Ayan kay suod siya namo. Kay maayo man siyang manudlo namo sa mga leksiyong di namo masabtan. Samtang ikaw, Torion, pulos lang away ang sulod sa imong ulo! Maong di mi gustong makigsuod nimo. Bisan pag daghan mog kuwarta,” pulong pa sa mga babaye nga maoy nakapahilom kang Torion nga milakawng nagpanglingi kanila.
“Yabag man gyod kaayo nas Torion. Pagkakita niyang nagdangadanga mo, kalit lang kong gidasmagan. Sa dihang giingnan nako siyang pabikil ang iyang gibuhat, iya kong gisumbag dayon.”
“Bitaw, Yan, iya gyod tong gituyo aron iyang ipakita namo kon unsaon ka niya pagpatikay-ang. Aron ipakita namo nga siya maoy hawod dinhis atong eskuylahan.”
“May adlaw ra gyod unyang magbayad si Torion sa tanang binuang nga iyang gihimo nako!” bahad ni Ayan.
“Pasagdi na lang na si Torion, Yan. Wa man kay kaayohang makuha kon imo siyang suklan. Maangin ka lang sa iyang kabuang,” tambag sa mga babaye.
“Bisan pa. Sobra na kaayong iyang pagdaog-daog nako, kinahanglang magbayad siya pag-abot sa hustong panahon.” “Kay unsa man diay imong plano, Yan?” sukit sa mga babaye. “Inigkatapos nato sa hayskol, adto ako sa Cebu mokuhag kursong bokasyonal. May uyoan ako sa Pasil nga tsampeyon sa arnis nga may higala sab nga na-world champion sa boksing. Magpatudlo ko. Kay ako unyang paninglan si Torion sa tanang binuang nga iyang gihimo nako,” panganti-panumpa ni Ayan nga naglungutlungot gayod ang kahiladman sa pagpanimalos kang Torion. Apan nasayod siya nga niadtong panahona wala gayod siyay dag-anan sa labing bagis nilang klasmeyt maong nagpailob na lang siya kanunay sa mga higayong tuyoon siyag bikil. Kay biklon man gayod siya kanunay ni Torion kon makitang maayong nakighinabi kaniya ang mga babaye nga ingon sa gikaibgan sa burukinto nilang kauban sa klase.
Kon hunahunaon, sa normal nga tawo, miserable kaayo ang kinabuhi ni Torion sulod sa ilang eskuylahan. Sukad namalhin ngadto sa central school ang mga sagabay niyang silas Miyok, Udon ug Luis, nag-inusara na lang siya kanunay. Kay wala na may makigsuod niya. Apan si Torion morag wala lang gayod magkabana. Kay duna man lagi siyay himoong kalingawan sa matag adlaw nga bisan makahatag niyag sakit sa lawas apan ingon sa makalipay kaniya.
Sama sa iyang gibuhat usa niana ka hapon nga nanggawas na sila sa klase. Nakita niya ang guwapang babaye, nag-holding hands sa kaubang lalaki sa dayon nang gawas sa ilang school campus. Iyang gituyoag sapigad ang tsiks nga nahaigking maong nakurat kaayo ang kaubang kats, nagdiyong ang mga mata nga mitutok kang Torion nga midalig sukna:
“Nganong ingon man ana ang imong tinan-awan nako, Bay? Gusto ka bang motilaw sa akong kumo?”
“Yamat! Isoga nimo, ah. Ikaw ang nagbinuang pagpamangga unya ikaw pay nanghagit. Nangita kag sakit sa lawas!” malagotong pamulong sa lalaki dayong tunol sa dalang mga libro ngadto sa kaubang babaye dayong liso aron patilawon si Torion sa morag bato niyang mga kumo.
Apan sa unang paghirit, nakalihay si Torion nga daling nakasantako sa lawas sa kaparang. Nagpangusmo siya sa kapungot nga sa kalit nahaigking pagkaamgo nga nanghapdos ang buktog kilid nga nawaslikan sa kumo sa gamay ra niyang kaparang nga mibuhi na sab og laing tirada nga nakapaukab sa bahin sa bukton nga gigamit pagsagang.
“Pitsikurno! Naggamit ka diayg pitsikurno?!” tuaw sa dakong kaparang ni Torion nga sa kalit gibatig kalisang, misutoy pagdagan, biniyaan ang tsiks nga gusto niyang panalipdan.
“Uy, midagan ka man lagi! Puti ka man diayg itlog!” singgit ni Torion ngadto sa iyang kaparang nga nagpanghinol sa kilid ug bukton nga nababha. “Sa sunod, Miga, ayaw nag kuyog niadtong imong ka-holding hands kay puti diayg itlog, di makapanalipod nimo,” giingnan ni Torion ang dalaga nga kakuyog sa ulitinggoyng midagan sa kadiyot ra nilang engkuwentro.
Mipasakag demanda ang lalaking gikasumbagay ni Torion nga anak diay sa igsoon sa mayor sa ilang lungsod. Sayo pa gani kaayo sa buntag sa adlawng Sabado, si Torion ug ang iyang mga ginikanan didto nas buhatan ni Hepe Ramon Tagaro. Ug tungod kay mayor ang uyoan nga dili gayod gustong mobikil sa labing adunahang mulupyo sa ilang lungsod ug numero unong konsehal sab ang amahan, misugot na lang ang pamilya nga areglohon ang kaso sa kondisyong dili na gayod sublion ni Torion ang iyang gibuhat ngadto sa ilang anak nga dakog lat-ang sa ilang pageskuylag pangedaron. Si Torion segundo anyo pa lang samtang ang gikasumbagay niya motapos na sa hayskol sa umaabot nga Marso. Busa dako lagi gayod si Cedric nga gipadagan ni Torion.
“Roman Centurion god ang among gingalan ning bugtong namong anak aron dili magpadaog-daog kang bisan kinsa niyang kadula. Ang Centurion mao ang gikaintapang opisyal sa kasundalohang Romano kaniadtos panahon ni Kristo. Ug alang kanamo, normal sa mga bata ang manag-away. Busa kaming iyang mga ginikanan andam kanunay manubag sa bisan unsang purhisyo nga iyang mahimo ngadto sa iyang mga kadula,” matod pas mga ginikanan.
“Unya, gusto kag rematch, Dric?” sukna ni Torion sa kaaway sa ilang panagkita sa eskuylahan nianang pagka Lunes. Nakita man god ni Torion nga laig tinan-awan kaniya si Cedric nga napugos pagdagan tungod kay naukab ang kilid ug mga bukton sa pitsikurnong gigamit sa burukintong kaparang.
“Rematch sa imong kagaral, Tor, nga may gamit ka mang pitsikurno. Tan-awa ning imong gibuhat nako. Kon wa ka pa lang untay gamit, pusngagan man gyod tika,” matod pang Cedric nga mipakita sa iyang kilid ug duha ka bukton nga may mga bendahe. “Kon isog gyod kang tinuod, Tor, kinahanglang makigaway kang patas, way gamitayg pitsikurno.”
“Natural lang nga mogamit kog pitsikurno kay dako ka man nako.”
“Mao nay nakabarot kaayo nimo, Tor. Nagpahawod-hawod ka dinhis atong eskuylahan kay nagsalig kas imong ginamiton ug sa konsentidor nimong mga ginikanan nga modayon lag bayad sa mga purhisyong imong mahimo. Pero moabot ra, Tor, ang adlaw nga mahunong ang tanan nimong binuang. Usa kanamong gibinuangan nimo seguradong maningil pag-abot unya sa hustong panahon.”
“Basig ikaw, Dric, ang gusto maningil. Labing maayo nga karon ka na lang maningil aron makita nato kon di ka na ba sab modagan.”
“Way gamitay pitsikurno, Tor, di ba mahurot katangtang nang imong mga ngipon ug hambog. Pusngagan tikag husto aron mahunong ang imong pagka burukinto.”
“Burukinto nga igo ra man nakong sutaon kinsa ang labing isog dinhis atong eskuylahan. Maong gisulayan tika, Dric, kay ikaw man kuno ang hawod ninyong mga kuwarto anyo ug didtos inyong Brgy. Paiton. Pero midagan ka man lagi.”
“Di ba diay ko modagang migamit ka mag pitsikurno. Ayaw paggamit pitsikurno di ba mapusngag nang tanang ngipon nimo, Tor.”
“Ah, talawan diay ka, Dric. Kay kon isog ka mosukol ka nako bisag may pitsikurno kay gamay man ko.”
“O, sige talawan. Magpakabuang ba diay kog sukol nimong may gamit ka man nga makababha sa akong lawas. Ikaw lagi, Tor, ang hawod dinhis atong eskuylahan,” pulong pa ni Cedric nga milakaw paingon sa ilang lawak-saringanan.
“Karon nahibawo ka na, Dric, nga di maayong makigengkuwentro ka nako. Kay hadlok mababha ang imong lawas,” nagkatawang pamulong ni Torion samtang nagtan-aw kang Cedric nga mipaingon sa ilang klase.
Samtang si Torion nagbarog-barog pa didtos atbang sa gate sa ilang eskuylahan naniid kinsa ang mahimo niyang pareglahan niadtong buntaga. Apan ang tanang mosulod ingon sa nanaglikay gani sa pagtan-aw niya. Kay nabaniog na man kaayo didtos ilang eskuylahan ug sa gawas ang nahitabong panagengkuwentro nilang Cedric pagpamuhi nila sa miaging Biyernes sa hapon. Bisan gani ang duha ka guwardiya nga nagbantay sa
gate ingon sa nagpaupoy-upoy, morag nangahadlok motan-aw kang Torion.
Hangtod sa kadugayan nahiabot ang iyang suki— si Ayan kauban nilang Doris, Sunshine ug Minyang nga sa kalit nakapabukal sa dugo ni Torion. Maglagot man god siyang magtan-aw kang Ayan nga suod kaayo sa mga babaye nga iyang naayonan kaayo sama nianang tulo nga naggunit-gunit pa sa bukton sa sapsing nilang klasmeyt nga maayo gayong pareglahan.
“Yan, patan-awa ra ko sa imong homework nga nahimo sa gihatag nga assignment ni Mrs. Llanos niadtog Biyernes.”
“Wa may assignment nga gihatag nato si Mrs. Llanos, Tor.” “Unsa goy wa. Kana diayng gipatan-aw nimo nilang Doris, Minyang ug Sunshine?”
“Ako mang poem nga nasulat alang sa atong school organ,
Tor.”
“Poem? Nindot tingali kaayo kay labihan mang nakagunit
nimo silas Minyang ug Doris. Patan-awa sab kuno ko, Yan.”
“Diay ba? Sige, tan-awa,” dayong tunol ni Ayan sa papel nga gisulatan sa iyang poem ngadto kang Torio. Unya, si Ayan kalit nahasinggit, “Uy, Tor, tiil nako nang imong gitumban!”
“Uy, tungod sa kanindot sa imong poem, Yan, wa ko mahibawong tiil na diay nimo ang akong gitumban. Unya unsa man nasuko ka?”
“Kinsa may malipay, Tor, nga sakit man kaayong akong tiil nga morag giduot pa gyod nimo ang pagyatak sa sapatos nimong gahig takong!”
“Diay ba? Nasuko ka diay, Yan, nga wa man nako tuyoa ang pagyatak? Gusto ka diayng motilaw sa akong kumo?
Busa, nia dawata!” pulong pa ni Torion dayong buhi sa suntok nga maayong pagkasabak sa apapangig ni Ayan nga wala makabantay maong nadiretso pagkatikay-ang diin ang tulo ka babayeng kaatubang kusog nga nahasinggit:
“Sus, si Torion nanumbag man lang dayon kang Ayan!” dayon nilang tabang sa klasmeyt nilang wala dayon makatindog. “Di ko ba diay na sumbagong nasuko man kuno siya nako!” “Kinsa man pod lagiy malipay nga sakit man kuno ang iyang tiil nga imong gitumbag tuyo!” masuk-anong pamulong sa tulo ka babaye.
“Gitumbag tuyo? Nakita ba ninyong gituyo nako ang pagyatak sa tiil ni Ayan?”
“Di ba, gituyo nimo tong kalit nga pagdip-ig kang Ayan nga mahimo ra man untang dawaton nimo ang gitunol niyang papel bisag layo ka ra!”
“Ah, mao gyod mo, dayog laban nianang sapsing dako!
Maong maglagot ko!”
“Di ba diay mi molaban nga nakita man namong klarong gibinuangan nimo si Ayan. Gitumban nimo ang iyang tiil unya gisumbag pa gyod nimog kalit nga wa siya makabantay.”
“Sige gibinuangan nako. Apan nganong masakit man mong wa man moy labot?” malagotong pamulong ni Torion dayong lakaw, nagpanglingi nga morag nahimuot nga nagtan-aw kang Ayan nga nagpanghinol sa nagkadugong baba kay morag grabeng pagkatuto.
Si Ayan imbes mosulod unta sa nagsugod na nilang klase, didto nahipunta sa klinika sa ilang eskuylahan kauban sa tulo ka klasmeyt nga babaye nga naluoy niya. Human kahatagig tambal sa doktor, midiretso silag adto sa buhatan ni Prinsipal Bation aron pagreport sa gihimo nga panumbag ni Torion.
“Dako gyod kaayo namong problema dinhi kanas Centurion Caballo. Morag kalipay man gyod niya ang pakig-away. Di na man gyod unta namo na dawaton dinhis atong eskuylahan apan unsaong dagko mag ihatag nga donasyon ang iyang mga ginikanan. Gani, napulo nianang mga computer nga gigamit sa atong Science & Technology Special Training hinatag nilang Mr. Max Caballo. Ang labing maayo tingaling buhaton ninyong mga klasmeyt mao ang paglikay na lang gyod kang Centurion nga di makabikil niya.”
“Unya, Sir, kay siya may mamikil? Sama ganiha, mihangyo siyang mobasa sa poem nga gisulat ni Ayan para sa atong school organ. Unya dihang gitunol ni Ayan ang gisulatang papel, kalit gitumban ni Torion ang iyang tiil. Dihang mireklamo si Ayan nga gisakitan, kalit na hinuon siyang gisumbag nga wa makabantay,” patin-aw sa mga babayeng kauban ni Ayan.
“Ug mao kining report ni Dr. Garing: first and second molar partly damage. Ang maayong buhaton ninyo, Ayan, mao ang pagreport niini ngadto kang Chief Tagaro aron kapasakaan ninyog demanda.”
“Pero unsaon pagpasakag demanda, Sir, nga bayran man lang dayon sa mga ginikanan ni Torion ang biktima sa ilang anak. Maong wa gyoy mahimpos nga demanda.”
“Unya, unsa may daotan kon bayran. Kaayo man gani hinuon kon dako ang ibayad. Bisan ako magpasumbag na lang kanunay sa tarantado nilang anak,” nagkatawang pamulong ni Mr.
Bation.
“Unya, Sir, kon mapatyan hinuon ta ni Torion?”
“Mao kanay dakong demalas. Gani, dinhis eskuylahan mao kanay dako namong problema. Mao man ganing amo lang nang gipapasar kanunay si Centurion bisag wala gyoy nakatonan aron lang makabiya na siya dinhis atong eskuylahan. Sa ingon, matapos na ang among problema bahin sa iyang kabuang sa pagpangaway. Morag gipanganak kana siya nga kaluha ang pangaway.”
“Unya, Sir, kay amo mang klasmeyt si Torion, kanunay gyod ming magsagubang sa iyang mga binuang hangtod sa among pagtapos dinhis Sacred Heart Academy.”
“Mao gyod nay mahitabo. Kay di man sab mahimong amo siyang palagpoton dinhi kay maayo man kaayo ang iyang mga ginikanan. Matinabangon ug masinaboton kaayo sa tanang panginahanglan ug problema ning atong eskuylahan.”
“Mao lagi nay nakaparat kaayo, Sir. Kon unsa kabuotan ang iyang mga ginikanan, mao sab ka labing yabag ang ilang anak.”
“Bitaw. Natingala gayod ko kaayo nga ang buotan kaayong mga ginikanan wa man makapanton sa kabuang sa ilang anak.”
“Sumala pa god nilang Mr. ug Mrs. Caballo, Sir, isip bugtong nilang anak si Torion, ilang gitugotan paghimo sa bisan unsang makalipay niya, gawas lamang kuno sa pagpatay. Maoy hinungdan nga ang tanang iyang gidaog-daog sama ning Ayan mag-antos gayod kanunay sa daghang bun-og.”
“Pero unsa may daotan nga bayran man lagi kanunay sa mga gininkanan ni Centurion ang tanang biktima niya. Maayong panapion na lang. Dako-dako lang kanunay ang pangayoong bayad. Bisan gani ako moapil pagpasumbag kanunay kang Centurion kay sayon nga panapi,” pulong pa ni Prinsipal Bation nga nagkatawa.
“Pelo, Sil, sangit mhan. Nisod man ngani na-ko mamuka ni akho maba,” pulong pa ni Ayan nga nagkanguhal nga napugos pagtingog nga nagtapion sa pikas apapangig nga morag natata sa kusog nga suntok ni Torion.
“Mao kanay lisod. Kay basig mahurot unya hinuog katangtang ang inyong mga ngipon sa pagsigeg sumbag ni Centurion. Apan nganong ikaw man sab, Ayan Romo, ang kanunay mahiagom sa daghang bun-og sa barumbado nimong klasmeyt?”
“Kay morag nagselos man tingali nas Torion kang Ayan, Sir, nga suod kaayo namong mga babaye nga kanunay makigsulti niya bahin sa among mga leksiyon kada adlaw.”
“Kon inyo diayng iapil si Centurion sa inyong panag-estorya aron di siya magselos, aron di ka na bun-ogon niya, Ayan?”
“Siya man sab si Torion, Sir, ang di moduol namo kay wa man gyod siyay nahibaw-an bahin sa among mga leksiyon, maong wa siyay ikapangutana namo ug wa sab miy ikapangutana niya,” patin-aw nilang Doris, Sunshine ug Minyang.
“Mao kanay lisod sa estudyanteng way hikamaohan, way ikabarkada maong kanunay lang mag-inusara.”
“Mao kanay nahitabo kang Torion, Sir, kanunay lang siyang nagpaantaw namo kay wa man gyod siyay ikasulti ug way ikapangutana bahin sa among mga leksiyon.”
“Mao kana ang nakapait sa kinabuhi ni Centurion isip usa ka estudyante. Dako siyang miserable ug ako naluoy kaayo niya. Maoy hinungdan nga lingawon na lang niya ang kaugalingon pinaagis pagpanghasi sa madaog-daog niya. Apan niadtong Biyernes sa hapon nakurat ko nga iya mang gisuklan ug napadagan si Cedric Atay, ang pag-umangkon sa atong mayor nga gibantog nga mokaog atay sa mga tawong linti didtos ilang Brgy. Paiton ug dinhis atong lungsod. Ang maong hitabo nakapakurat gani sa atong mga guwardiyang nagbantay didtos gate ning atong eskuylahan.”
“Mao nay lisod, Sir, kay bisan ang mga guwardiya ning atong eskuylahan mahadlok na sab ganing motan-aw kang Torion. Wa nay makabadlong niya dinhi.”
“Nabalaka man bitaw kaayo ko. Basig unsa na gayod unyay iyang buhaton kang bisan kinsa nga iyang gusto pareglahan. Naay armas ang atong mga guwardiya apan di nila mahimong
gamiton batok sa tarantadong estudyante nga manumbag kang bisan kinsang makursonadahan niyang bun-ogon, sama kanimo, Ayan. Busa ang akong itambag kaninyo mao lamang ang pagmatngon ug paglikay kanunay kang Centurion. Total, gamaygamay na man lang mog antosonon. Kaping duha na lang ka
school year kay hapit na man matapos ning tuiga. Ako man sab hinuon ipatawag siya aron masayod nga dinhi mo gikan karon.
So, good luck kaninyo,” pahimangno ni Mr. Bation kanila.
Sumala sa gitambag kanila ni Prinsipal Bation, silang tanan nagmatngon gayod kanunay nga dili makabikil kang Torion hangtod nga natapos ang tuig ug ingon man sa ila nang pagka tersero anyo. Ang ilang mga sinultihan ug lihok lakip ang ilang tinan-awan kinahanglan nga naa kanunay sa hustong lugar kon naas ilang duol si Torion kinsa ingon sa nangita gayod kanunayg paagi nga may mahimong bikil kanila ilabi nas Ayan nga ingon sa iya na gayong suki sa pagparegla. Ambot nganong ingon sa init man gyod kanunay ang dugo ni Torion kang Ayan nga ang hinungdan tingali kay suod kaayo siya sa mga babaye nga ang kadaghanan morag nagustoan kaayo sa initog ulo nga lalaki. Basta makita ganing maayong nakig-uban o sadyang nakigsulti kang Ayan ang mga babaye, way sipyat, may mahitabo gayong engkuwentro. Kay bisag way dag-anan kang Torion nga mas dako ug anad sa sinumbagay batok kang bisan kinsa, si Ayan way kasibogan kon masugdan nag santako, mapugos na lang gayod pagsukol nga kanunay gayong mosangpot sa iyang pagkabun-og.
Hinuon, ingon sa giandaman na man gayod kanunayg budget nilang mga ginikanan ni Torion sa matag semana si Ayan nga tagkinyentos ang matag bun-og nga kon masamad o kon dunay samad ang bun-og libo na dayon ang bayad. Busa, kon mas daghan ang bun-og nga iyang madawat ni Ayan, seguradong dako sab siyag masapi. Ug maong namugna lagi ang pagya: sayon nga panapi, apan sakit nga panapi.
Si Ayan wala gayod malipay sa maingong sayon niyang pangita. Kanunayng naglungutlungot. Kay dili sayon nga mabukolag daghan ang iyang nawong kada semana gayong engkuwentro nilang Torion nga wala siyay dag-anan.
“May adlaw ra gayod unyang makabawos ko nimo, Torion. Dili tika katulgan. Ako gayod unyang ipatilaw nimo ang kasakit sa imong mga binuang nako!”
Daghan man sab hinuon silang nakatilaw sa kabuang ni Torion. Apan siya gayod si Ayan ang nalab-anan sa mga bunog tungod kay kauban god nila sa klase ang daghang babaye nga klarong naayonan ni Torion.
Nahimo gayong dakong kalbaryo ni Ayan ang ulahing duha ka tuig niyang pagtapos sa hayskol sa Sacred Heart Academy. Migradwar siya uban sa panganti:
“Pabayron gayod tika, Torion, sa tanang kasakit nga imong gihimo kanako sa atong panag-uban dinhis Sacred Heart Academy— bayad nga dili nimo mahimong kalimtan sa tibuok nimong kinabuhi,” nagkanayon si Ayan human madawat ang iyang diploma uban nilang maunongon niyang mga higalang silas Sanyo, Randy, Ermon, Igoy ug Nato ilabi na nilang Doris, Sunshine, Lovely, Rubirose, Minyang, Rose, Wenda ug Elvie nga mao gayoy nagtabang niya kanunay sa mga higayon bunogon siya ni Torion.
“Ning ato karong pagradwar, Yan, natapos usab ang imong kalbaryo sa mga binuang ni Torion,” nagkanayon ang tanan niyang higala.
Si Torion mapasigarbohon sab nga midawat sa iyang diploma bisag walay nakat-onan aron lang mawala siya sa tunghaang iyang gihasi kanunay sa tangkod nga miaging upat ka tuig. Gani, ginaisip mang migradwar si Torion nga maoy hawod sa ilang klase dili sa nahuptang kaalam kondili sa kaisog ug sa tanang binuang nga gikalipay sab kaayo sa tanang nanagsunod kanilang mga estudyante ilabi nas kadagkoag mga magtutudlo kay sa kataposan makabaton ra gayog hingpit nga kalinaw ang Sacred Heart Academy.
Sama sa naandang ginahimo sa tanang nagpakatapos, silang tanan isigpadayag sa ilang mga plano sa pagpadayog eskuyla sa kolehiyo nga ang labing nakadapit sa kaikag sa ilang mga magtutudlo ilabi na kang Prinsipal Jose Bation mao kining mga mosunod:
Herminia Mayo, baleditoryan: “Magdoktor ako aron dunay makatambal sa mga masakiton ug ilabi na ang mga masamad ug mabun-og ni Torion.”
Randy Canama, salutatoryan: “Mag-abogado ako aron dunay makalaban o makapanalipod kang bisan kinsa nga daog-daogon sa mga tawong abusado sama kang Torion.”
Doris Azcona, first honorable mention: “Mag-nurse ako aron dunay makaatiman sa mga masakiton ug ilabi na sa mga masamad ug mabun-og sa mga binuang ni Torion.”
Sanyo Papa, second honorable mention: “Magkuha akog criminology aron magpolis kay akoy mangunay pagdakop kang Torion aron ibalhog sa presohan ug sa ingon makabalos ako sa iyang pagpamun-og kanako.
Ayan Robles, third honorable mention: “Magkuha lang kog duha ka tuig bokasyonal nga mao ray maabot sa akong mga ginikanan didto sa Cebu diin adto ako moabot sa akong uyoan sa Pasil nga tsampeyon sa arnis o eskrima nga may amigo sab nga world champion sa boksing. Sa akong pagpauli dinhi sa atong lungsod, akong paninglan si Torion sa tanang binuang niyang gihimo kanako sulod sa upat ka tuig natong panaguban dinhis Sacred Heart Academy.”
Katingad-an o katingalahan kaayo nga ang ilang mga plano sa pagpadayog eskuyla aron pagkab-ot sa ilang mga pinangandoyng kurso may kalabotan gayod kanunay si Torion.
Pag-abot sa sunod ting-abli sa klase, silas Randy ug Minyang nangadto sa Manila diin atua ang inilang mga tunghaan sa abogasya ug medisina. Samtang ang kadaghan kanila lakip silas Doris ug Sanyo diha lang nanungha sa mga eskuylahan sa ilang siyudad sa San Jose nga naghanyag sa kurso nga ilang napili.
Samtang si Ayan miadto sa Cebu di lang sa pagkuhag duha ka tuig nga kursong bokasyonal kondili aron sab pagtuon sa gipangandoy kaayo niyang kaalam sa arnis ug boksing alang sa gipanganti niyang pagpaningil kang Torion.
Sama sa kanunayng gituohan sa kadaghanang nakatapos sa hayskol, daghan kanila ang wala gayod makapadayog tungha sa kolehiyo tungod kay ang mga ginikanan walay ikagasto kay walay maayong pangita.
Sa iyang kaso ni Torion, maingon nga dakong katingalahan o dakong kataw-anan nganong wala siya makapadayog eskuyla. Dakong adunahan ang iyang mga ginikanan nga mahimong makagasto sa bisan unsang kurso ang kuhaon sa ilang anak bisan pa didto sa labing inilang mga tunghaan sa Manila sama sa De La Salle University, San Beda ug Ateneo de Manila University.
Hinuon, imposible man sab gayong makasulod si Torion sa maong nabantog kaayong mga tunghaan kay wala man gayod siyay nakat-onan sulod sa upat ka tuig niyang pagtungha sa hayskol. Gani, gipagradwar ra man siyag apil aron mawala siya sa hingpit sa Sacred Heart Academy aron makabatog hingpit nga kalinaw ang eskuylahan.
Pero ang mga ginikanan ni Torion mihatag og patin-aw mahitungod sa wala pagpadayog eskuyla sa kolehiyo sa bugtong anak nga duna man gayod unta silay ikagasto.
“Wala na kinahanglanang mokuhag kurso ang among anak kay dili na man kinahanglang mangita siyag trabaho aron mokita. Siya goy bugtong sumusunod sa tanan namong katigayonan nga sobra na kaayo sa tanan niyang panginahanglan bisan pag makabaton siyag pila ka dosenang anak,” pulong pa ni Mr. Max Caballo nga maoy labing adunahan sa ilang lungsod sa San Mateo.